فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتا فِئَةٌ تُقاتِلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ أُخْرى كافِرَةٌ يَرَوْنَهُمْ مِثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ وَ اللَّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَنْ يَشاءُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِي الْأَبْصارِ (13)

زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ الْبَنِينَ وَ الْقَناطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ الْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَ الْأَنْعامِ وَ الْحَرْثِ ذلِكَ مَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ (14)

قُلْ أَ أُنَبِّئُكُمْ بِخَيْرٍ مِنْ ذلِكُمْ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبادِ (15)

الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنا إِنَّنا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ قِنا عَذابَ النَّارِ (16)

الصَّابِرِينَ وَ الصَّادِقِينَ وَ الْقانِتِينَ وَ الْمُنْفِقِينَ وَ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحارِ (17)

شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ وَ الْمَلائِكَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ (18)

إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِآياتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسابِ (19)

فَإِنْ حَاجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِيَ لِلَّهِ وَ مَنِ اتَّبَعَنِ وَ قُلْ لِلَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ وَ الْأُمِّيِّينَ أَ أَسْلَمْتُمْ فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما عَلَيْكَ الْبَلاغُ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبادِ (20)

إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِآياتِ اللَّهِ وَ يَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَ يَقْتُلُونَ الَّذِينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِيمٍ (21)

أُولئِكَ الَّذِينَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ ما لَهُمْ مِنْ ناصِرِينَ (22)

أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيباً مِنَ الْكِتابِ يُدْعَوْنَ إِلى كِتابِ اللَّهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ وَ هُمْ مُعْرِضُونَ (23)

ذلِكَ

بِأَنَّهُمْ قالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ إِلاَّ أَيَّاماً مَعْدُوداتٍ وَ غَرَّهُمْ فِي دِينِهِمْ ما كانُوا يَفْتَرُونَ (24)

فَكَيْفَ إِذا جَمَعْناهُمْ لِيَوْمٍ لا رَيْبَ فِيهِ وَ وُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ (25)

قُلِ اللَّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (26)

تُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهارِ وَ تُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيْلِ وَ تُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَ تُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَ تَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ (27)

لا يَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكافِرِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ فِي شَيْءٍ إِلاَّ أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاةً وَ يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ (28)

قُلْ إِنْ تُخْفُوا ما فِي صُدُورِكُمْ أَوْ تُبْدُوهُ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَ يَعْلَمُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (29)

يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَها وَ بَيْنَهُ أَمَداً بَعِيداً وَ يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ (30)

قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (31)

قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْكافِرِينَ (32)

إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِينَ (33)

ذُرِّيَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (34)

إِذْ قالَتِ امْرَأَتُ عِمْرانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ ما فِي بَطْنِي مُحَرَّراً فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (35)

فَلَمَّا وَضَعَتْها قالَتْ رَبِّ إِنِّي

وَضَعْتُها أُنْثى وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ وَ لَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثى وَ إِنِّي سَمَّيْتُها مَرْيَمَ وَ إِنِّي أُعِيذُها بِكَ وَ ذُرِّيَّتَها مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ (36)

فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنْبَتَها نَباتاً حَسَناً وَ كَفَّلَها زَكَرِيَّا كُلَّما دَخَلَ عَلَيْها زَكَرِيَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ يا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ (37)

هُنالِكَ دَعا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ (38)

فَنادَتْهُ الْمَلائِكَةُ وَ هُوَ قائِمٌ يُصَلِّي فِي الْمِحْرابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيى مُصَدِّقاً بِكَلِمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ سَيِّداً وَ حَصُوراً وَ نَبِيًّا مِنَ الصَّالِحِينَ (39)

قالَ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلامٌ وَ قَدْ بَلَغَنِيَ الْكِبَرُ وَ امْرَأَتِي عاقِرٌ قالَ كَذلِكَ اللَّهُ يَفْعَلُ ما يَشاءُ (40)

قالَ رَبِّ اجْعَلْ لِي آيَةً قالَ آيَتُكَ أَلاَّ تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَةَ أَيَّامٍ إِلاَّ رَمْزاً وَ اذْكُرْ رَبَّكَ كَثِيراً وَ سَبِّحْ بِالْعَشِيِّ وَ الْإِبْكارِ (41)

وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى نِساءِ الْعالَمِينَ (42)

يا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَ اسْجُدِي وَ ارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ (43)

ذلِكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ وَ ما كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يُلْقُونَ أَقْلامَهُمْ أَيُّهُمْ يَكْفُلُ مَرْيَمَ وَ ما كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يَخْتَصِمُونَ (44)

إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهاً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ (45)

وَ يُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَ كَهْلاً وَ مِنَ الصَّالِحِينَ (46)

قالَتْ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي وَلَدٌ وَ لَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ قالَ كَذلِكِ اللَّهُ يَخْلُقُ ما يَشاءُ إِذا قَضى أَمْراً فَإِنَّما يَقُولُ

لَهُ كُنْ فَيَكُونُ (47)

وَ يُعَلِّمُهُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِيلَ (48)

وَ رَسُولاً إِلى بَنِي إِسْرائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنْفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْراً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ أُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ وَ أُحْيِ الْمَوْتى بِإِذْنِ اللَّهِ وَ أُنَبِّئُكُمْ بِما تَأْكُلُونَ وَ ما تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (49)

وَ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْراةِ وَ لِأُحِلَّ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي حُرِّمَ عَلَيْكُمْ وَ جِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُونِ (50)

إِنَّ اللَّهَ رَبِّي وَ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ (51)

فَلَمَّا أَحَسَّ عِيسى مِنْهُمُ الْكُفْرَ قالَ مَنْ أَنْصارِي إِلَى اللَّهِ قالَ الْحَوارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصارُ اللَّهِ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ اشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ (52)

رَبَّنا آمَنَّا بِما أَنْزَلْتَ وَ اتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاكْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِينَ (53)

وَ مَكَرُوا وَ مَكَرَ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ (54)

إِذْ قالَ اللَّهُ يا عِيسى إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَ رافِعُكَ إِلَيَّ وَ مُطَهِّرُكَ مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ جاعِلُ الَّذِينَ اتَّبَعُوكَ فَوْقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأَحْكُمُ بَيْنَكُمْ فِيما كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ (55)

فَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَأُعَذِّبُهُمْ عَذاباً شَدِيداً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ ما لَهُمْ مِنْ ناصِرِينَ (56)

وَ أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَيُوَفِّيهِمْ أُجُورَهُمْ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ (57)

ذلِكَ نَتْلُوهُ عَلَيْكَ مِنَ الْآياتِ وَ الذِّكْرِ الْحَكِيمِ (58)

إِنَّ مَثَلَ عِيسى عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ (59)

الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلا تَكُنْ مِنَ الْمُمْتَرِينَ (60)

فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا

وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ (61)

إِنَّ هذا لَهُوَ الْقَصَصُ الْحَقُّ وَ ما مِنْ إِلهٍ إِلاَّ اللَّهُ وَ إِنَّ اللَّهَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ (62)

فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِالْمُفْسِدِينَ (63)

قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ تَعالَوْا إِلى كَلِمَةٍ سَواءٍ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَ لا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئاً وَ لا يَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ (64)

يا أَهْلَ الْكِتابِ لِمَ تُحَاجُّونَ فِي إِبْراهِيمَ وَ ما أُنْزِلَتِ التَّوْراةُ وَ الْإِنْجِيلُ إِلاَّ مِنْ بَعْدِهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ (65)

ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ حاجَجْتُمْ فِيما لَكُمْ بِهِ عِلْمٌ فَلِمَ تُحَاجُّونَ فِيما لَيْسَ لَكُمْ بِهِ عِلْمٌ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ (66)

ما كانَ إِبْراهِيمُ يَهُودِيًّا وَ لا نَصْرانِيًّا وَ لكِنْ كانَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ (67)

إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِيُّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ اللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ (68)

وَدَّتْ طائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ لَوْ يُضِلُّونَكُمْ وَ ما يُضِلُّونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما يَشْعُرُونَ (69)

يا أَهْلَ الْكِتابِ لِمَ تَكْفُرُونَ بِآياتِ اللَّهِ وَ أَنْتُمْ تَشْهَدُونَ (70)

يا أَهْلَ الْكِتابِ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (71)

وَ قالَتْ طائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ آمِنُوا بِالَّذِي أُنْزِلَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَجْهَ النَّهارِ وَ اكْفُرُوا آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ (72)

وَ لا تُؤْمِنُوا إِلاَّ لِمَنْ تَبِعَ دِينَكُمْ قُلْ إِنَّ الْهُدى هُدَى اللَّهِ أَنْ يُؤْتى أَحَدٌ مِثْلَ ما أُوتِيتُمْ أَوْ يُحاجُّوكُمْ عِنْدَ رَبِّكُمْ قُلْ إِنَّ الْفَضْلَ بِيَدِ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ (73)

يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ

مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ (74)

وَ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِقِنْطارٍ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ وَ مِنْهُمْ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِدِينارٍ لا يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ إِلاَّ ما دُمْتَ عَلَيْهِ قائِماً ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لَيْسَ عَلَيْنا فِي الْأُمِّيِّينَ سَبِيلٌ وَ يَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ (75)

بَلى مَنْ أَوْفى بِعَهْدِهِ وَ اتَّقى فَإِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ (76)

إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَيْمانِهِمْ ثَمَناً قَلِيلاً أُولئِكَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ وَ لا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَ لا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ لا يُزَكِّيهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ (77)

وَ إِنَّ مِنْهُمْ لَفَرِيقاً يَلْوُونَ أَلْسِنَتَهُمْ بِالْكِتابِ لِتَحْسَبُوهُ مِنَ الْكِتابِ وَ ما هُوَ مِنَ الْكِتابِ وَ يَقُولُونَ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ ما هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ يَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ (78)

ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُؤْتِيَهُ اللَّهُ الْكِتابَ وَ الْحُكْمَ وَ النُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُوا عِباداً لِي مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لكِنْ كُونُوا رَبَّانِيِّينَ بِما كُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتابَ وَ بِما كُنْتُمْ تَدْرُسُونَ (79)

وَ لا يَأْمُرَكُمْ أَنْ تَتَّخِذُوا الْمَلائِكَةَ وَ النَّبِيِّينَ أَرْباباً أَ يَأْمُرُكُمْ بِالْكُفْرِ بَعْدَ إِذْ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ (80)

وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ النَّبِيِّينَ لَما آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتابٍ وَ حِكْمَةٍ ثُمَّ جاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ قالَ أَ أَقْرَرْتُمْ وَ أَخَذْتُمْ عَلى ذلِكُمْ إِصْرِي قالُوا أَقْرَرْنا قالَ فَاشْهَدُوا وَ أَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ (81)

فَمَنْ تَوَلَّى بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ (82)

أَ فَغَيْرَ دِينِ اللَّهِ يَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً وَ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ (83)

قُلْ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ عَلَيْنا وَ

ما أُنْزِلَ عَلى إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ ما أُوتِيَ مُوسى وَ عِيسى وَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (84)

وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلامِ دِيناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِينَ (85)

كَيْفَ يَهْدِي اللَّهُ قَوْماً كَفَرُوا بَعْدَ إِيمانِهِمْ وَ شَهِدُوا أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَ جاءَهُمُ الْبَيِّناتُ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ (86)

أُولئِكَ جَزاؤُهُمْ أَنَّ عَلَيْهِمْ لَعْنَةَ اللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ (87)

خالِدِينَ فِيها لا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ (88)

إِلاَّ الَّذِينَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ (89)

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بَعْدَ إِيمانِهِمْ ثُمَّ ازْدادُوا كُفْراً لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الضَّالُّونَ (90)

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ ماتُوا وَ هُمْ كُفَّارٌ فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْ أَحَدِهِمْ مِلْءُ الْأَرْضِ ذَهَباً وَ لَوِ افْتَدى بِهِ أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ وَ ما لَهُمْ مِنْ ناصِرِينَ (91)

لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ (92)

كُلُّ الطَّعامِ كانَ حِلاًّ لِبَنِي إِسْرائِيلَ إِلاَّ ما حَرَّمَ إِسْرائِيلُ عَلى نَفْسِهِ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُنَزَّلَ التَّوْراةُ قُلْ فَأْتُوا بِالتَّوْراةِ فَاتْلُوها إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ (93)

فَمَنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ (94)

قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ (95)

إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَ هُدىً لِلْعالَمِينَ (96)

فِيهِ آياتٌ بَيِّناتٌ مَقامُ إِبْراهِيمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ

غَنِيٌّ عَنِ الْعالَمِينَ (97)

قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ لِمَ تَكْفُرُونَ بِآياتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ شَهِيدٌ عَلى ما تَعْمَلُونَ (98)

قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ لِمَ تَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ مَنْ آمَنَ تَبْغُونَها عِوَجاً وَ أَنْتُمْ شُهَداءُ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ (99)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تُطِيعُوا فَرِيقاً مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ يَرُدُّوكُمْ بَعْدَ إِيمانِكُمْ كافِرِينَ (100)

وَ كَيْفَ تَكْفُرُونَ وَ أَنْتُمْ تُتْلى عَلَيْكُمْ آياتُ اللَّهِ وَ فِيكُمْ رَسُولُهُ وَ مَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ (101)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ (102)

وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً وَ كُنْتُمْ عَلى شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْها كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آياتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ (103)

وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (104)

وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ تَفَرَّقُوا وَ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْبَيِّناتُ وَ أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ (105)

يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ فَأَمَّا الَّذِينَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَ كَفَرْتُمْ بَعْدَ إِيمانِكُمْ فَذُوقُوا الْعَذابَ بِما كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ (106)

وَ أَمَّا الَّذِينَ ابْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِي رَحْمَتِ اللَّهِ هُمْ فِيها خالِدُونَ (107)

تِلْكَ آياتُ اللَّهِ نَتْلُوها عَلَيْكَ بِالْحَقِّ وَ مَا اللَّهُ يُرِيدُ ظُلْماً لِلْعالَمِينَ (108)

وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ (109)

كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتابِ لَكانَ خَيْراً لَهُمْ مِنْهُمُ

الْمُؤْمِنُونَ وَ أَكْثَرُهُمُ الْفاسِقُونَ (110)

لَنْ يَضُرُّوكُمْ إِلاَّ أَذىً وَ إِنْ يُقاتِلُوكُمْ يُوَلُّوكُمُ الْأَدْبارَ ثُمَّ لا يُنْصَرُونَ (111)

ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ أَيْنَ ما ثُقِفُوا إِلاَّ بِحَبْلٍ مِنَ اللَّهِ وَ حَبْلٍ مِنَ النَّاسِ وَ باؤُ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَ ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الْمَسْكَنَةُ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كانُوا يَكْفُرُونَ بِآياتِ اللَّهِ وَ يَقْتُلُونَ الْأَنْبِياءَ بِغَيْرِ حَقٍّ ذلِكَ بِما عَصَوْا وَ كانُوا يَعْتَدُونَ (112)

لَيْسُوا سَواءً مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ أُمَّةٌ قائِمَةٌ يَتْلُونَ آياتِ اللَّهِ آناءَ اللَّيْلِ وَ هُمْ يَسْجُدُونَ (113)

يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُسارِعُونَ فِي الْخَيْراتِ وَ أُولئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ (114)

وَ ما يَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَلَنْ يُكْفَرُوهُ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ (115)

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَنْ تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً وَ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ (116)

مَثَلُ ما يُنْفِقُونَ فِي هذِهِ الْحَياةِ الدُّنْيا كَمَثَلِ رِيحٍ فِيها صِرٌّ أَصابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَأَهْلَكَتْهُ وَ ما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَ لكِنْ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ (117)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا بِطانَةً مِنْ دُونِكُمْ لا يَأْلُونَكُمْ خَبالاً وَدُّوا ما عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِمْ وَ ما تُخْفِي صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآياتِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْقِلُونَ (118)

ها أَنْتُمْ أُولاءِ تُحِبُّونَهُمْ وَ لا يُحِبُّونَكُمْ وَ تُؤْمِنُونَ بِالْكِتابِ كُلِّهِ وَ إِذا لَقُوكُمْ قالُوا آمَنَّا وَ إِذا خَلَوْا عَضُّوا عَلَيْكُمُ الْأَنامِلَ مِنَ الْغَيْظِ قُلْ مُوتُوا بِغَيْظِكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ (119)

إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِنْ تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِها وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئاً إِنَّ اللَّهَ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ (120)

وَ إِذْ غَدَوْتَ مِنْ أَهْلِكَ تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِينَ مَقاعِدَ لِلْقِتالِ

وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (121)

إِذْ هَمَّتْ طائِفَتانِ مِنْكُمْ أَنْ تَفْشَلا وَ اللَّهُ وَلِيُّهُما وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ (122)

وَ لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَ أَنْتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (123)

إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَ لَنْ يَكْفِيَكُمْ أَنْ يُمِدَّكُمْ رَبُّكُمْ بِثَلاثَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُنْزَلِينَ (124)

بَلى إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ يَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُسَوِّمِينَ (125)

وَ ما جَعَلَهُ اللَّهُ إِلاَّ بُشْرى لَكُمْ وَ لِتَطْمَئِنَّ قُلُوبُكُمْ بِهِ وَ مَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ (126)

لِيَقْطَعَ طَرَفاً مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَوْ يَكْبِتَهُمْ فَيَنْقَلِبُوا خائِبِينَ (127)

لَيْسَ لَكَ مِنَ الْأَمْرِ شَيْءٌ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ أَوْ يُعَذِّبَهُمْ فَإِنَّهُمْ ظالِمُونَ (128)

وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (129)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (130)

وَ اتَّقُوا النَّارَ الَّتِي أُعِدَّتْ لِلْكافِرِينَ (131)

وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ (132)

وَ سارِعُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ (133)

الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْكاظِمِينَ الْغَيْظَ وَ الْعافِينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ (134)

وَ الَّذِينَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللَّهُ وَ لَمْ يُصِرُّوا عَلى ما فَعَلُوا وَ هُمْ يَعْلَمُونَ (135)

أُولئِكَ جَزاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ (136)

قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُروا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ (137)

هذا

بَيانٌ لِلنَّاسِ وَ هُدىً وَ مَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِينَ (138)

وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (139)

إِنْ يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَ تِلْكَ الْأَيَّامُ نُداوِلُها بَيْنَ النَّاسِ وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ يَتَّخِذَ مِنْكُمْ شُهَداءَ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ (140)

وَ لِيُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ يَمْحَقَ الْكافِرِينَ (141)

أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ يَعْلَمَ الصَّابِرِينَ (142)

وَ لَقَدْ كُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَيْتُمُوهُ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ (143)

وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً وَ سَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ (144)

وَ ما كانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ كِتاباً مُؤَجَّلاً وَ مَنْ يُرِدْ ثَوابَ الدُّنْيا نُؤْتِهِ مِنْها وَ مَنْ يُرِدْ ثَوابَ الْآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْها وَ سَنَجْزِي الشَّاكِرِينَ (145)

وَ كَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اسْتَكانُوا وَ اللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ (146)

وَ ما كانَ قَوْلَهُمْ إِلاَّ أَنْ قالُوا رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ إِسْرافَنا فِي أَمْرِنا وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ (147)

فَآتاهُمُ اللَّهُ ثَوابَ الدُّنْيا وَ حُسْنَ ثَوابِ الْآخِرَةِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ (148)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تُطِيعُوا الَّذِينَ كَفَرُوا يَرُدُّوكُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ فَتَنْقَلِبُوا خاسِرِينَ (149)

بَلِ اللَّهُ مَوْلاكُمْ وَ هُوَ خَيْرُ النَّاصِرِينَ (150)

سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ بِما أَشْرَكُوا بِاللَّهِ ما لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطاناً وَ مَأْواهُمُ النَّارُ وَ بِئْسَ

مَثْوَى الظَّالِمِينَ (151)

وَ لَقَدْ صَدَقَكُمُ اللَّهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ حَتَّى إِذا فَشِلْتُمْ وَ تَنازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَ عَصَيْتُمْ مِنْ بَعْدِ ما أَراكُمْ ما تُحِبُّونَ مِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الدُّنْيا وَ مِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الْآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَكُمْ عَنْهُمْ لِيَبْتَلِيَكُمْ وَ لَقَدْ عَفا عَنْكُمْ وَ اللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ (152)

إِذْ تُصْعِدُونَ وَ لا تَلْوُونَ عَلى أَحَدٍ وَ الرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ فِي أُخْراكُمْ فَأَثابَكُمْ غَمًّا بِغَمٍّ لِكَيْلا تَحْزَنُوا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا ما أَصابَكُمْ وَ اللَّهُ خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ (153)

ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُعاساً يَغْشى طائِفَةً مِنْكُمْ وَ طائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ هَلْ لَنا مِنَ الْأَمْرِ مِنْ شَيْءٍ قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ كُلَّهُ لِلَّهِ يُخْفُونَ فِي أَنْفُسِهِمْ ما لا يُبْدُونَ لَكَ يَقُولُونَ لَوْ كانَ لَنا مِنَ الْأَمْرِ شَيْءٌ ما قُتِلْنا هاهُنا قُلْ لَوْ كُنْتُمْ فِي بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلى مَضاجِعِهِمْ وَ لِيَبْتَلِيَ اللَّهُ ما فِي صُدُورِكُمْ وَ لِيُمَحِّصَ ما فِي قُلُوبِكُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ (154)

إِنَّ الَّذِينَ تَوَلَّوْا مِنْكُمْ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّيْطانُ بِبَعْضِ ما كَسَبُوا وَ لَقَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ (155)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ كَفَرُوا وَ قالُوا لِإِخْوانِهِمْ إِذا ضَرَبُوا فِي الْأَرْضِ أَوْ كانُوا غُزًّى لَوْ كانُوا عِنْدَنا ما ماتُوا وَ ما قُتِلُوا لِيَجْعَلَ اللَّهُ ذلِكَ حَسْرَةً فِي قُلُوبِهِمْ وَ اللَّهُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (156)

وَ لَئِنْ قُتِلْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَحْمَةٌ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ (157)

وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَى اللَّهِ تُحْشَرُونَ (158)

فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ

اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ (159)

إِنْ يَنْصُرْكُمُ اللَّهُ فَلا غالِبَ لَكُمْ وَ إِنْ يَخْذُلْكُمْ فَمَنْ ذَا الَّذِي يَنْصُرُكُمْ مِنْ بَعْدِهِ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ (160)

وَ ما كانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَغُلَّ وَ مَنْ يَغْلُلْ يَأْتِ بِما غَلَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ (161)

أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ (162)

هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِما يَعْمَلُونَ (163)

لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ (164)

أَ وَ لَمَّا أَصابَتْكُمْ مُصِيبَةٌ قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَيْها قُلْتُمْ أَنَّى هذا قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (165)

وَ ما أَصابَكُمْ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ فَبِإِذْنِ اللَّهِ وَ لِيَعْلَمَ الْمُؤْمِنِينَ (166)

وَ لِيَعْلَمَ الَّذِينَ نافَقُوا وَ قِيلَ لَهُمْ تَعالَوْا قاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوِ ادْفَعُوا قالُوا لَوْ نَعْلَمُ قِتالاً لاَتَّبَعْناكُمْ هُمْ لِلْكُفْرِ يَوْمَئِذٍ أَقْرَبُ مِنْهُمْ لِلْإِيمانِ يَقُولُونَ بِأَفْواهِهِمْ ما لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما يَكْتُمُونَ (167)

الَّذِينَ قالُوا لِإِخْوانِهِمْ وَ قَعَدُوا لَوْ أَطاعُونا ما قُتِلُوا قُلْ فَادْرَؤُا عَنْ أَنْفُسِكُمُ الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ (168)

وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ (169)

فَرِحِينَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ يَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ

عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (170)

يَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ وَ أَنَّ اللَّهَ لا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِينَ (171)

الَّذِينَ اسْتَجابُوا لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَ اتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِيمٌ (172)

الَّذِينَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إِيماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ (173)

فَانْقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ لَمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ وَ اتَّبَعُوا رِضْوانَ اللَّهِ وَ اللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ (174)

إِنَّما ذلِكُمُ الشَّيْطانُ يُخَوِّفُ أَوْلِياءَهُ فَلا تَخافُوهُمْ وَ خافُونِ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (175)

وَ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً يُرِيدُ اللَّهُ أَلاَّ يَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِي الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ (176)

إِنَّ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الْكُفْرَ بِالْإِيْمانِ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ (177)

وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ (178)

ما كانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلى ما أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتَّى يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِنْ رُسُلِهِ مَنْ يَشاءُ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ إِنْ تُؤْمِنُوا وَ تَتَّقُوا فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ (179)

وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَيْراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَيُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ لِلَّهِ مِيراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ (180)

لَقَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّذِينَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ فَقِيرٌ وَ نَحْنُ أَغْنِياءُ سَنَكْتُبُ ما قالُوا وَ قَتْلَهُمُ الْأَنْبِياءَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَ نَقُولُ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ (181)

ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ

أَيْدِيكُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ (182)

الَّذِينَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ عَهِدَ إِلَيْنا أَلاَّ نُؤْمِنَ لِرَسُولٍ حَتَّى يَأْتِيَنا بِقُرْبانٍ تَأْكُلُهُ النَّارُ قُلْ قَدْ جاءَكُمْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِي بِالْبَيِّناتِ وَ بِالَّذِي قُلْتُمْ فَلِمَ قَتَلْتُمُوهُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ (183)

فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ جاؤُ بِالْبَيِّناتِ وَ الزُّبُرِ وَ الْكِتابِ الْمُنِيرِ (184)

كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ إِنَّما تُوَفَّوْنَ أُجُورَكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فازَ وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ مَتاعُ الْغُرُورِ (185)

لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ وَ لَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ مِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا أَذىً كَثِيراً وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ (186)

وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَ لا تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَراءَ ظُهُورِهِمْ وَ اشْتَرَوْا بِهِ ثَمَناً قَلِيلاً فَبِئْسَ ما يَشْتَرُونَ (187)

لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَفْرَحُونَ بِما أَتَوْا وَ يُحِبُّونَ أَنْ يُحْمَدُوا بِما لَمْ يَفْعَلُوا فَلا تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفازَةٍ مِنَ الْعَذابِ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ (188)

وَ لِلَّهِ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (189)

إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ لَآياتٍ لِأُولِي الْأَلْبابِ (190)

الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ (191)

رَبَّنا إِنَّكَ مَنْ تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَيْتَهُ وَ ما لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصارٍ (192)

رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا مُنادِياً يُنادِي لِلْإِيمانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ كَفِّرْ عَنَّا سَيِّئاتِنا وَ تَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرارِ (193)

رَبَّنا وَ آتِنا ما وَعَدْتَنا عَلى رُسُلِكَ

وَ لا تُخْزِنا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّكَ لا تُخْلِفُ الْمِيعادَ (194)

فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّي لا أُضِيعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْكُمْ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَالَّذِينَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ أُوذُوا فِي سَبِيلِي وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ (195)

لا يَغُرَّنَّكَ تَقَلُّبُ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي الْبِلادِ (196)

مَتاعٌ قَلِيلٌ ثُمَّ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمِهادُ (197)

لكِنِ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها نُزُلاً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ لِلْأَبْرارِ (198)

وَ إِنَّ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ لَمَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ خاشِعِينَ لِلَّهِ لا يَشْتَرُونَ بِآياتِ اللَّهِ ثَمَناً قَلِيلاً أُولئِكَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسابِ (199)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (200)

سخن به ميان آمده است و در كل، بشارتى براى اصحاب پيامبر است.

«عاقب» و «سيد» براى گفت و گو نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمدند. پيامبر فرمود: اسلام بياوريد، آن دو گفتند: ما پيش از تو، اسلام آورده ايم. پيامبر گفت: دروغ مى گوييد؛ چون شما عيسى را پسر خدا مى دانيد، صليب را مى پرستيد و گوشت خوك مى خوريد كه اين ها با آيين حق، مخالف است. «عاقب» و «سيد» گفتند: اگر عيسى پسر خدا نيست، پس پدرش كيست؟

پيامبر: آيا شما قبول داريد هر پسرى به پدرش شبيه است؟

«عاقب» و «سيد»: آرى.

پيامبر: آيا مى پذيريد كه پروردگار ما هميشه زنده است و نمى ميرد، ولى عيسى مى ميرد؟

- آرى.

- آيا قبول داريد كه خداوند بر همه چيز اختيار دارد به همه روزى مى دهد؟

- آرى.

- آيا عيسى چنين اوصافى دارد؟

- نه.

- آيا مى دانيد هيچ شيئى در آسمان و زمين از علم خدا پنهان نيست؟

- آرى، مى دانيم.

- آيا عيسى مانند خداوند بر همه ى امور آگاهى دارد؟

- نه.

- آيا نمى پذيريد كه خداوند، عيسى عليه السلام را در رحم مادر آن گونه كه مى خواست، درآورد؟

- مى پذيريم.

- آيا باور نداريد كه حضرت عيسى عليه السلام همانند ديگر كودكان در شكم مادر بوده و مادرش همانند ديگر زنان، او را به دنيا آورده است؟ آيا باور نداريد كه عيسى پس از ولادت مانند كودكان ديگر، آب و غذا مى خورد؟

- باور داريم.

- پس چگونه ممكن است كه عيسى آن گونه باشد كه شما مى پنداريد؟

هنگامى كه سخن به اين جا رسيد، همگى خاموش شدند. در اين هنگام، آيات ذيل، براى توضيح معارف اسلامى نازل گرديد:

به نام خداى رحمن و رحيم «» الم «» خدايى نيست جز آن كه زنده و پاينده است. اين كتاب را به حق بر تو فرو فرستاد كه كتاب هاى پيشين را

تصديق مى كند و پيش از قرآن، تورات و انجيل را فرستاد «» براى هدايت مردم و فرقان را نازل كرده كسانى كه آيات خدا را انكار كرده اند، عذابى سخت دارند و خدا، عزيز و انتقام گير است. «» (2)

پاورقى:

(1) نجران محلى است در كوهستان هاى شمالى يمن به فاصله ى ده منزلى «صنعا».

(2) تفسير نمونه، ج 2، ص 411؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 105؛ جامع البيان، ج 3، ص 162؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 335.

استدلال متين

شأن نزول آيه هاى 1 تا 4 سوره ى آل عمران

شصت نفر از مسيحيان نجران (1) براى تحقيق درباره ى اسلام، به مدينه نزد رسول اكرم صلى الله عليه و آله آمدند. چهارده نفر از اين گروه، در شمار اشراف و برجستگان بودند و سه نفر آنان، سمت رياست داشتند. مسيحيان آن سامان همواره در مشكلات روزمره و مسايل مذهبى خود به آن سه مراجعه مى كردند. يكى از آنان «عاقب» نام داشت كه رييس قبيله ى خود بود و او را «عبدالمسيح» نيز مى گفتند. او هميشه نظر نهايى را مى داد و كسى با رأى او مخالفت نمى كرد. ديگرى، سيد نام داشت كه او را ايهم نيز مى گفتند. وى مدير تشريفات بود و برنامه ى سفر را تنظيم مى كرد و از هر جهت مورد اعتماد مسيحيان بود. نفر سوم «ابوحارثه» مردى دانشمند و صاحب نفوذ بود. او بر همه ى كتب دينى مسيحيان تسلط داشت و از چنان مقبوليتى برخوردار بود كه كليساهاى متعددى به نام او ساخته بودند. حتى پادشاهان روم او را بزرگ و آقاى خود مى دانستند. اين گروه شصت نفرى هنگامى وارد مسجد مدينه شدند كه پيامبر، نماز جماعت عصر را به پايان رسانده بود. مسلمانان تا

آن هنگام در ميان گروه هايى كه به ديدن پيامبر آمده بودند، چنين تشريفات زيبايى نديده بودند. همچنين مسيحيان هنگام نماز، ناقوس نواختند و به سوى مشرق مشغول نماز شدند. لباس هاى زيبا و پرزرق و برق مسيحيان، آنان را به حيرت وا داشت؛ گروهى از صحابه مى خواستند از عبادت آنان جلوگيرى كنند، اما پيامبر فرمود: اجازه دهيد نمازشان را بخوانند. پس از نماز «عاقب» و «سيد» براى گفت و گو نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمدند. پيامبر فرمود: اسلام بياوريد، آن دو گفتند: ما پيش از تو، اسلام آورده ايم. پيامبر گفت: دروغ مى گوييد؛ چون شما عيسى را پسر خدا مى دانيد، صليب را مى پرستيد و گوشت خوك مى خوريد كه اين ها با آيين حق، مخالف است. «عاقب» و «سيد» گفتند: اگر عيسى پسر خدا نيست، پس پدرش كيست؟

پيامبر: آيا شما قبول داريد هر پسرى به پدرش شبيه است؟

«عاقب» و «سيد»: آرى.

پيامبر: آيا مى پذيريد كه پروردگار ما هميشه زنده است و نمى ميرد، ولى عيسى مى ميرد؟

- آرى.

- آيا قبول داريد كه خداوند بر همه چيز اختيار دارد به همه روزى مى دهد؟

- آرى.

- آيا عيسى چنين اوصافى دارد؟

- نه.

- آيا مى دانيد هيچ شيئى در آسمان و زمين از علم خدا پنهان نيست؟

- آرى، مى دانيم.

- آيا عيسى مانند خداوند بر همه ى امور آگاهى دارد؟

- نه.

- آيا نمى پذيريد كه خداوند، عيسى عليه السلام را در رحم مادر آن گونه كه مى خواست، درآورد؟

- مى پذيريم.

- آيا باور نداريد كه حضرت عيسى عليه السلام همانند ديگر كودكان در شكم مادر بوده و مادرش همانند ديگر زنان، او را به دنيا آورده است؟ آيا باور نداريد كه عيسى پس از ولادت مانند كودكان ديگر، آب و غذا مى خورد؟

- باور داريم.

-

پس چگونه ممكن است كه عيسى آن گونه باشد كه شما مى پنداريد؟

هنگامى كه سخن به اين جا رسيد، همگى خاموش شدند. در اين هنگام، آيات ذيل، براى توضيح معارف اسلامى نازل گرديد:

به نام خداى رحمن و رحيم «» الم «» خدايى نيست جز آن كه زنده و پاينده است. اين كتاب را به حق بر تو فرو فرستاد كه كتاب هاى پيشين را تصديق مى كند و پيش از قرآن، تورات و انجيل را فرستاد «» براى هدايت مردم و فرقان را نازل كرده كسانى كه آيات خدا را انكار كرده اند، عذابى سخت دارند و خدا، عزيز و انتقام گير است. «» (2)

پاورقى:

(1) نجران محلى است در كوهستان هاى شمالى يمن به فاصله ى ده منزلى «صنعا».

(2) تفسير نمونه، ج 2، ص 411؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 105؛ جامع البيان، ج 3، ص 162؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 335.

استدلال متين

شأن نزول آيه هاى 1 تا 4 سوره ى آل عمران

شصت نفر از مسيحيان نجران (1) براى تحقيق درباره ى اسلام، به مدينه نزد رسول اكرم صلى الله عليه و آله آمدند. چهارده نفر از اين گروه، در شمار اشراف و برجستگان بودند و سه نفر آنان، سمت رياست داشتند. مسيحيان آن سامان همواره در مشكلات روزمره و مسايل مذهبى خود به آن سه مراجعه مى كردند. يكى از آنان «عاقب» نام داشت كه رييس قبيله ى خود بود و او را «عبدالمسيح» نيز مى گفتند. او هميشه نظر نهايى را مى داد و كسى با رأى او مخالفت نمى كرد. ديگرى، سيد نام داشت كه او را ايهم نيز مى گفتند. وى مدير تشريفات بود و برنامه ى سفر را تنظيم مى كرد و از هر جهت مورد اعتماد مسيحيان بود.

نفر سوم «ابوحارثه» مردى دانشمند و صاحب نفوذ بود. او بر همه ى كتب دينى مسيحيان تسلط داشت و از چنان مقبوليتى برخوردار بود كه كليساهاى متعددى به نام او ساخته بودند. حتى پادشاهان روم او را بزرگ و آقاى خود مى دانستند. اين گروه شصت نفرى هنگامى وارد مسجد مدينه شدند كه پيامبر، نماز جماعت عصر را به پايان رسانده بود. مسلمانان تا آن هنگام در ميان گروه هايى كه به ديدن پيامبر آمده بودند، چنين تشريفات زيبايى نديده بودند. همچنين مسيحيان هنگام نماز، ناقوس نواختند و به سوى مشرق مشغول نماز شدند. لباس هاى زيبا و پرزرق و برق مسيحيان، آنان را به حيرت وا داشت؛ گروهى از صحابه مى خواستند از عبادت آنان جلوگيرى كنند، اما پيامبر فرمود: اجازه دهيد نمازشان را بخوانند. پس از نماز «عاقب» و «سيد» براى گفت و گو نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمدند. پيامبر فرمود: اسلام بياوريد، آن دو گفتند: ما پيش از تو، اسلام آورده ايم. پيامبر گفت: دروغ مى گوييد؛ چون شما عيسى را پسر خدا مى دانيد، صليب را مى پرستيد و گوشت خوك مى خوريد كه اين ها با آيين حق، مخالف است. «عاقب» و «سيد» گفتند: اگر عيسى پسر خدا نيست، پس پدرش كيست؟

پيامبر: آيا شما قبول داريد هر پسرى به پدرش شبيه است؟

«عاقب» و «سيد»: آرى.

پيامبر: آيا مى پذيريد كه پروردگار ما هميشه زنده است و نمى ميرد، ولى عيسى مى ميرد؟

- آرى.

- آيا قبول داريد كه خداوند بر همه چيز اختيار دارد به همه روزى مى دهد؟

- آرى.

- آيا عيسى چنين اوصافى دارد؟

- نه.

- آيا مى دانيد هيچ شيئى در آسمان و زمين از علم خدا پنهان نيست؟

- آرى، مى دانيم.

- آيا عيسى مانند خداوند بر همه ى

امور آگاهى دارد؟

- نه.

- آيا نمى پذيريد كه خداوند، عيسى عليه السلام را در رحم مادر آن گونه كه مى خواست، درآورد؟

- مى پذيريم.

- آيا باور نداريد كه حضرت عيسى عليه السلام همانند ديگر كودكان در شكم مادر بوده و مادرش همانند ديگر زنان، او را به دنيا آورده است؟ آيا باور نداريد كه عيسى پس از ولادت مانند كودكان ديگر، آب و غذا مى خورد؟

- باور داريم.

- پس چگونه ممكن است كه عيسى آن گونه باشد كه شما مى پنداريد؟

هنگامى كه سخن به اين جا رسيد، همگى خاموش شدند. در اين هنگام، آيات ذيل، براى توضيح معارف اسلامى نازل گرديد:

به نام خداى رحمن و رحيم «» الم «» خدايى نيست جز آن كه زنده و پاينده است. اين كتاب را به حق بر تو فرو فرستاد كه كتاب هاى پيشين را تصديق مى كند و پيش از قرآن، تورات و انجيل را فرستاد «» براى هدايت مردم و فرقان را نازل كرده كسانى كه آيات خدا را انكار كرده اند، عذابى سخت دارند و خدا، عزيز و انتقام گير است. «» (2)

پاورقى:

(1) نجران محلى است در كوهستان هاى شمالى يمن به فاصله ى ده منزلى «صنعا».

(2) تفسير نمونه، ج 2، ص 411؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 105؛ جامع البيان، ج 3، ص 162؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 335.

استدلال متين

شأن نزول آيه هاى 1 تا 4 سوره ى آل عمران

شصت نفر از مسيحيان نجران (1) براى تحقيق درباره ى اسلام، به مدينه نزد رسول اكرم صلى الله عليه و آله آمدند. چهارده نفر از اين گروه، در شمار اشراف و برجستگان بودند و سه نفر آنان، سمت رياست داشتند. مسيحيان آن سامان همواره در مشكلات روزمره و مسايل مذهبى خود به

آن سه مراجعه مى كردند. يكى از آنان «عاقب» نام داشت كه رييس قبيله ى خود بود و او را «عبدالمسيح» نيز مى گفتند. او هميشه نظر نهايى را مى داد و كسى با رأى او مخالفت نمى كرد. ديگرى، سيد نام داشت كه او را ايهم نيز مى گفتند. وى مدير تشريفات بود و برنامه ى سفر را تنظيم مى كرد و از هر جهت مورد اعتماد مسيحيان بود. نفر سوم «ابوحارثه» مردى دانشمند و صاحب نفوذ بود. او بر همه ى كتب دينى مسيحيان تسلط داشت و از چنان مقبوليتى برخوردار بود كه كليساهاى متعددى به نام او ساخته بودند. حتى پادشاهان روم او را بزرگ و آقاى خود مى دانستند. اين گروه شصت نفرى هنگامى وارد مسجد مدينه شدند كه پيامبر، نماز جماعت عصر را به پايان رسانده بود. مسلمانان تا آن هنگام در ميان گروه هايى كه به ديدن پيامبر آمده بودند، چنين تشريفات زيبايى نديده بودند. همچنين مسيحيان هنگام نماز، ناقوس نواختند و به سوى مشرق مشغول نماز شدند. لباس هاى زيبا و پرزرق و برق مسيحيان، آنان را به حيرت وا داشت؛ گروهى از صحابه مى خواستند از عبادت آنان جلوگيرى كنند، اما پيامبر فرمود: اجازه دهيد نمازشان را بخوانند. پس از نماز «عاقب» و «سيد» براى گفت و گو نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمدند. پيامبر فرمود: اسلام بياوريد، آن دو گفتند: ما پيش از تو، اسلام آورده ايم. پيامبر گفت: دروغ مى گوييد؛ چون شما عيسى را پسر خدا مى دانيد، صليب را مى پرستيد و گوشت خوك مى خوريد كه اين ها با آيين حق، مخالف است. «عاقب» و «سيد» گفتند: اگر عيسى پسر خدا نيست، پس پدرش كيست؟

پيامبر: آيا شما قبول داريد هر پسرى به پدرش

شبيه است؟

«عاقب» و «سيد»: آرى.

پيامبر: آيا مى پذيريد كه پروردگار ما هميشه زنده است و نمى ميرد، ولى عيسى مى ميرد؟

- آرى.

- آيا قبول داريد كه خداوند بر همه چيز اختيار دارد به همه روزى مى دهد؟

- آرى.

- آيا عيسى چنين اوصافى دارد؟

- نه.

- آيا مى دانيد هيچ شيئى در آسمان و زمين از علم خدا پنهان نيست؟

- آرى، مى دانيم.

- آيا عيسى مانند خداوند بر همه ى امور آگاهى دارد؟

- نه.

- آيا نمى پذيريد كه خداوند، عيسى عليه السلام را در رحم مادر آن گونه كه مى خواست، درآورد؟

- مى پذيريم.

- آيا باور نداريد كه حضرت عيسى عليه السلام همانند ديگر كودكان در شكم مادر بوده و مادرش همانند ديگر زنان، او را به دنيا آورده است؟ آيا باور نداريد كه عيسى پس از ولادت مانند كودكان ديگر، آب و غذا مى خورد؟

- باور داريم.

- پس چگونه ممكن است كه عيسى آن گونه باشد كه شما مى پنداريد؟

هنگامى كه سخن به اين جا رسيد، همگى خاموش شدند. در اين هنگام، آيات ذيل، براى توضيح معارف اسلامى نازل گرديد:

به نام خداى رحمن و رحيم «» الم «» خدايى نيست جز آن كه زنده و پاينده است. اين كتاب را به حق بر تو فرو فرستاد كه كتاب هاى پيشين را تصديق مى كند و پيش از قرآن، تورات و انجيل را فرستاد «» براى هدايت مردم و فرقان را نازل كرده كسانى كه آيات خدا را انكار كرده اند، عذابى سخت دارند و خدا، عزيز و انتقام گير است. «» (2)

پاورقى:

(1) نجران محلى است در كوهستان هاى شمالى يمن به فاصله ى ده منزلى «صنعا».

(2) تفسير نمونه، ج 2، ص 411؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 105؛ جامع البيان، ج 3، ص

162؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 335.

شيوه ى سخن گفتن با مغرضان

شأن نزول آيه ى 7 سوره ى آل عمران

صبح گاه بود. حىّ بن اخطب سراسيمه از خواب برخاست و با شتاب برادرش را فرا خواند. سپس آن چه را از سوره ى تازه نازل شده ى آل عمران، دريافته بود، با وى در ميان نهاد. وى گفت: بر اساس حساب ابجدى كه من آموخته ام، پيامبر و امت او بيش از هفتاد و يك سال دوام ندارند. آن گاه روش محاسبه اش را شرح داد. برادرش نيز او را تحسين كرد. ساعتى نگذشته بود كه خبر اين پيش گويى به ديگر يهوديان رسيد. عده اى در خانه ى آن دانشمند يهودى تجمع كردند و «ابن اخطب» بار ديگر محاسبه هايش را براى حاضران باز گفت. در آن جمع، پيشنهاد شد كه نزد پيامبر بروند و او را از سرّى كه كشف كرده اند، آگاه سازند. كم ترين سودى كه يهوديان از اين كار به دست مى آوردند، آن بود كه عقيده ى اطرافيان پيامبر را سست مى كردند و يهوديان در حقانيت راهى كه برگزيده اند، بيش از پيش مصمّم مى شدند. «حىّ بن اخطب» و برادرش به همراه چند نفر از يهود نزد پيامبر آمدند. وى سخن آغاز كرد و گفت: حروف مقطعه ى «الم» به حروف ابجد يعنى 71؛ الف مساوى يك، لام مساوى سى، و ميم مساوى چهل؛ مجموع آن مى شود 71. پس دوران بقاى امت تو بيش از 71 سال نيست.

پيامبر به آن جمع، نگاهى كرد و نخواست معناى حروف متشابه را به آنان بگويد، به ويژه آن كه آنان براى آگاهى از معناى واقعى آيه نيامده بودند و حروف مقطعه دست آويزى بيش نبود. با اين حال براى جلوگيرى

از سوء استفاده ى آنان فرمود: شما چرا تنها به «الم» توجه كرديد؟ در قرآن به جز «الم»، حروف مقطعه ى ديگرى چون «المص» و «الر» نيز وجود دارد. اگر سخن شما درست باشد، چرا همه را محاسبه نمى كنيد؟ پيامبر با اين پاسخ كوتاه، مغرضان را به سكوت وا داشت و آنان بى آن كه سخن بگويند، با شرمندگى، جلسه را ترك كردند. آن گاه اين آيه نازل شد:

اوست كه اين كتاب را بر تو نازل كرد، كه برخى از آن، آيات محكم است. آن ها اصل و مايه ى اين كتابند و بعضى ديگر، آيات متشابه و مبهم. كسانى كه ميل درونى و دل هاى شان، به باطل مى گرايد، براى ايجاد فتنه و تأويل، در پى متشابهات مى روند، در حالى كه تأويل آن ها را جز خدا، كسى نمى داند و آنان كه در دانش ريشه دارند؛ آنان مى گويند ما به همه ى آن كتاب ايمان داريم و همه از نزد پروردگار ماست و جز خردمندان، پند نگيرند (و اين حقيقت را درك نمى كنند). «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 3، ص 174؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 338؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 231؛ نورالثقلين، ج 1، ص 313.

و آينده از آن خداباوران

شأن نزول آيه ى 12 سوره ى آل عمران

وقتى مسلمانان به يارى خداوند، مشركان را در جنگ بدر شكست دادند، يهوديانى كه هنوز در حقانيت حضرت محمد صلى الله عليه و آله ترديد داشتند، نزد دانشمندان خود آمدند و گفتند: به خدا سوگند! اين همان پيامبرى است كه وصف او در تورات آمده و حضرت موسى، آمدنش را بشارت داده است. يكى از نشانه هاى آخرين پيامبر كه بارها آن را دانشمندان بازگو كرده بودند، اين بود كه او بر

همه ى دشمنان چيره مى شود. اكنون اين مطلب با جنگ بدر به اثبات رسيده بود. از اين رو، اين عده از يهوديان حقيقت جو، مى خواستند پيامبر را تصديق كنند و به او ايمان آورند. در اين ميان، دانشمندان متعصب يهود، آنان را از اين اقدام بازداشتند و گفتند: شتاب نكنيد. آن پيامبر، جنگ هاى زيادى در پيش رو دارد. منتظر باشيد چه مى شود، آن گاه تصميم بگيريد.

تا اين كه مدتى گذشت و در جنگ احد، ياران پيامبر شكست خوردند. اين بار يهوديان گفتند: به خدا سوگند! اين مرد، آن پيامبر نيست و او را همانند گذشته تكذيب كردند. آنان از پيامبر و مسلمانان، فاصله گرفتند و بر خشونت و آزار و اذيت خود افزودند. آنان حتى پيمانى را كه با پيامبر بسته بودند، پيش از موعد، شكستند. گستاخى يهوديان به جايى رسيد كه «كعب اشرف» به همراه شصت نفر از يهوديان، به مكه رفتند و براى مبارزه با اسلام، با مشركان هم پيمان شدند. سپس با لشكرى گران براى جنگ با مسلمانان به سوى مدينه حركت كردند.

در اين هنگام، آيه ى 12 سوره ى آل عمران نازل شد و پاسخ دندان شكنى به آنان داد. قرآن، نتيجه را به پايان كار محوّل كرد و از پيروزى مسلمانان در آينده اى نزديك خبر داد:

به كسانى كه كافر شدند بگو: به زودى مغلوب و در جهنم محشور خواهيد شد و آن، بدجايگاهى است. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 3، ص 192؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 449؛ نمونه ى بينات، ص 107؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 107؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 340.

يارى خدا به بندگان

شأن نزول آيه ى 13 سوره ى آل عمران

جنگ بدر،

نخستين جنگى بود كه رسول اكرم صلى الله عليه و آله در آن حضور داشت. كاروان تجارى ابوسفيان از جانب پيامبراكرم صلى الله عليه و آله مورد تهديد قرار گرفت. خبر آن به مكه رسيد. سپاه قريش با بيش از 1000 نفر و يكصد اسب و اسلحه ى كافى به نبرد مسلمانان آمدند. در اين جنگ، شمار مسلمانان، 313 نفر بود كه 77 نفر از مهاجرين و 236 نفر از انصار بودند. امام على عليه السلام پرچم دار مهاجران و سعد بن عباده، پرچم دار انصار پيشاپيش سپاه حركت مى كردند. مسلمانان در مجموع با هفتاد شتر و دو اسب، در اين نبرد بزرگ شركت كرده بودند. خداوند به مسلمانان وعده داده بود كه اگر صد نفر از شما بردبارى كنند، بر دويست نفر چيره مى شويد. همين گونه نيز شد؛ زيرا مشركان، جمعيت مسلمانان را دوبرابر مى ديدند. مسلمانان با روحيه ى عالى، تنها با اهداى 22 شهيد توانستند بر دشمن پيروز شوند. مسلمانان، هفتاد تن از مشركان را كشتند و هفتاد تن ديگر را به اسارت درآوردند.

آيه ى ذيل، گوشه اى از ماجراى بدر را بازگو مى كند:

به يقين، در آن دو گروهى كه (در ميدان جنگ بدر) با هم روبه رو شدند، نشانه (و درس عبرتى) براى شما بود. يك گروه، در راه خدا نبرد مى كرد و جمع ديگرى كه كافر بود (در راه شيطان) در حالى كه آنان، (مؤمنان) را با چشم خود، دو برابر آن چه بودند، مى ديدند (و اين خود عاملى براى وحشت و شكست آنان شد) و خداوند، هركس را بخواهد (و شايسته بداند) با يارى خود، تأييد مى كند. در اين، عبرتى است براى بينايان). «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير قرطبى، ج 2، ص 1268؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 452؛

جامع البيان، ج 3، ص 196؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 341؛ تهذيب، ج 2، ص 31.

شهادت بر يگانگى خود

شأن نزول آيه ى 18 سوره ى آل عمران

هنگامى كه خبر بعثت پيامبر همه جا منتشر شد، دو تن از يهوديانى كه در جست و جوى حقيقت بودند شام را به قصد مدينه، ترك گفتند. آنان چون به دروازه هاى شهر مدينه رسيدند و آن چه را از تورات درباره ى نشانه هاى شهر آخرين پيامبر خوانده بودند، ديدند، با شگفتى گفتند: اين، با شهر پيغمبر موعود بسيار شباهت دارد. بنابراين، بيش از گذشته به ديدار پيامبر مشتاق شدند. در مدينه نيز نشانه هاى پيامبرى را در رخسار حضرت محمد صلى الله عليه و آله با آن چه در تورات خوانده بودند، هم آهنگ يافتند. با اين حال، براى اطمينان به آن بسنده نكردند و با پرسش هايى خواستند به پيامبرى او يقين كنند. يكى از آن دو پرسيد: تو محمد هستى؟ فرمود: بلى! ديگرى پرسيد: تو احمدى؟ فرمود: آرى. آن دو گفتند: ما تنها يك پرسش ديگر داريم. اگر به آن پاسخ گفتى، به تو ايمان مى آوريم و به پيامبرى تو گواهى مى دهيم. پيامبر فرمود: بپرسيد. آن دو پرسيدند: كدام شهادت در كتاب خدا عظيم تر است. ما را به آن آگاه ساز؟ در اين هنگام، جبرييل فرود آمد و آيه ى ذيل را كه بر شهادت خداوند به يگانگى خويش دلالت دارد، نازل فرمود. آن دو نيز به اسلام گرويدند و رسالت پيامبر را تصديق كردند.

خداوند گواهى مى دهد كه معبودى جز او نيست و فرشتگان و صاحبان دانش (نيز بر اين مطلب) گواهى مى دهند؛ در حالى كه (خداوند در همه ى جهان) قيام به عدالت دارد. معبودى جز او

نيست و هم توانا و هم حكيم است. «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه ى بينات، ص 110؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 108؛ جامع البيان، ج 3، ص 210؛ تفسير كشاف، ج1، ص 344.

آفت دانش

شأن نزول آيه هاى 23 و 24 سوره ى آل عمران

در عصر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله زن و مردى همسردار از اشراف يهود، مرتكب زنا شدند. با اين كه در تورات مجازات سنگ باران درباره ى چنين اشخاصى، تعيين شده بود، اما يهوديان به دليل موقعيت و نفوذ اجتماعى آن زن و مرد، از اجراى حكم سرباز زدند. آنان به اميد مجازات سبك تر و براى اين كه راه گريزى بيابند حكميت پيامبر را پذيرفتند و به آن حضرت مراجعه كردند. پيامبر به آنان فرمود: شما به حكمى كه در تورات كنونى آمده است، تن در دهيد. آنان نيز پذيرفتند. به همين دليل، «ابن صوريا» را كه دانشمند آنان بود براى قرائت تورات از «فدك» به مدينه دعوت كردند. پيامبر صلى الله عليه و آله او را شناخت و فرمود: تو «ابن صوريا» هستى؟ گفت: بلى. فرمود: تو دانشمندترين فرد يهود هستى؟ گفت: چنين مى پندارند. به دستور پيامبر، تورات را پيش روى او گذاشتند تا آيه ى مورد نظر را بخواند و حكم آن را بيان كند. او چون ماجرا را مى دانست و تحت تأثير اشراف يهود قرار گرفته بود، هنگامى كه به آيه ى رجم (سنگ باران) رسيد، از آن گذشت و جمله هاى بعدى را خواند. عبدالله بن سلام، دانشمند مسلمان شده ى يهود كه در جلسه حضور داشت، به پرده پوشى «ابن صوريا» پى برد. بى درنگ از جا برخاست و براى آشكار شدن نيرنگ او، خود، متن كامل تورات را قرائت كرد. وى به نقل از

تورات گفت: هرگاه زن و مردى همسردار، زنا كنند و براساس مدارك، اثبات شود، بايد سنگ باران شوند. پيامبر نيز دستور مجازات آن دو را صادر كرد و خطاب به يهوديان فرمود: ببينيد كه چگونه احكام را پنهان مى داريد؟! جمعى از يهوديان از اجراى اين حكم خشم ناك شدند، اما آيه ى ذيل نازل گرديد:

آيا نمى بينى كسانى را كه بهره اى از كتاب (آسمانى) داشتند، به سوى كتاب الهى دعوت شدند تا در ميان آنان داورى كند، ولى گروهى از آنان، روى مى گردانند، در حالى كه از پذيرش حق، خوددارى مى كنند. «» خوددارى آنان از اين روست كه گويند آتش جز چند روزى به ما نمى رسد. اين افترا (و دروغى كه به خدا بسته بودند) آنان را در دين شان مغرور ساخت (و آنان گرفتار انواع گناهان شدند). «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 3، ص 217؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 348؛ مجمع البيان، ج 4، ص 12؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 482؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 109؛ نمونه ى بينات، ص 112.

آفت دانش

شأن نزول آيه هاى 23 و 24 سوره ى آل عمران

در عصر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله زن و مردى همسردار از اشراف يهود، مرتكب زنا شدند. با اين كه در تورات مجازات سنگ باران درباره ى چنين اشخاصى، تعيين شده بود، اما يهوديان به دليل موقعيت و نفوذ اجتماعى آن زن و مرد، از اجراى حكم سرباز زدند. آنان به اميد مجازات سبك تر و براى اين كه راه گريزى بيابند حكميت پيامبر را پذيرفتند و به آن حضرت مراجعه كردند. پيامبر به آنان فرمود: شما به حكمى كه در تورات كنونى آمده است، تن در دهيد. آنان نيز پذيرفتند. به

همين دليل، «ابن صوريا» را كه دانشمند آنان بود براى قرائت تورات از «فدك» به مدينه دعوت كردند. پيامبر صلى الله عليه و آله او را شناخت و فرمود: تو «ابن صوريا» هستى؟ گفت: بلى. فرمود: تو دانشمندترين فرد يهود هستى؟ گفت: چنين مى پندارند. به دستور پيامبر، تورات را پيش روى او گذاشتند تا آيه ى مورد نظر را بخواند و حكم آن را بيان كند. او چون ماجرا را مى دانست و تحت تأثير اشراف يهود قرار گرفته بود، هنگامى كه به آيه ى رجم (سنگ باران) رسيد، از آن گذشت و جمله هاى بعدى را خواند. عبدالله بن سلام، دانشمند مسلمان شده ى يهود كه در جلسه حضور داشت، به پرده پوشى «ابن صوريا» پى برد. بى درنگ از جا برخاست و براى آشكار شدن نيرنگ او، خود، متن كامل تورات را قرائت كرد. وى به نقل از تورات گفت: هرگاه زن و مردى همسردار، زنا كنند و براساس مدارك، اثبات شود، بايد سنگ باران شوند. پيامبر نيز دستور مجازات آن دو را صادر كرد و خطاب به يهوديان فرمود: ببينيد كه چگونه احكام را پنهان مى داريد؟! جمعى از يهوديان از اجراى اين حكم خشم ناك شدند، اما آيه ى ذيل نازل گرديد:

آيا نمى بينى كسانى را كه بهره اى از كتاب (آسمانى) داشتند، به سوى كتاب الهى دعوت شدند تا در ميان آنان داورى كند، ولى گروهى از آنان، روى مى گردانند، در حالى كه از پذيرش حق، خوددارى مى كنند. «» خوددارى آنان از اين روست كه گويند آتش جز چند روزى به ما نمى رسد. اين افترا (و دروغى كه به خدا بسته بودند) آنان را در دين شان مغرور ساخت (و آنان گرفتار انواع گناهان شدند). «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان،

ج 3، ص 217؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 348؛ مجمع البيان، ج 4، ص 12؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 482؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 109؛ نمونه ى بينات، ص 112.

جرقه هاى پيروزى

شأن نزول آيه هاى 26 و 27 سوره ى آل عمران

مسلمانان به حفر خندق در پيرامون مدينه مشغول بودند، تا به اين وسيله از نفوذ دشمن به شهر پيش گيرى كنند. آنان با نظمى خاص، گروه گروه و در فاصله هاى معين، وظايف شان را با سرعت و دقت انجام مى دادند. ناگهان در ميان خندق، سنگ بزرگ و سختى نمايان شد. مسلمانان از حركت دادن و شكستن آن عاجز ماندند. سلمان فارسى كه پيشنهاد دهنده ى حفر خندق بود، براى كسب تكليف نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و جريان را باز گفت. پيامبر به كنار خندق آمد. كلنگ را گرفت و بر روى سنگ فرود آورد. جرقه اى از آن جهيد. پيامبر تكبير گفت و به مسلمانان وعده ى پيروزى داد. مسلمانان نيز با شادمانى، تكبير گفتند. بار ديگر، پيامبر كلنگ را بر سنگ فرود آورد. برقى ديگر از آن بدرخشيد و قسمتى از سنگ شكست. تكبير پيروزى فضا را پر كرد. براى سومين بار، ضربه ى كلنگ بر باقى مانده ى سنگ فرود آمد و جرقه اى پرنور، اطراف را روشن ساخت. سنگ درهم شكست و فرياد تكبير در همه جا پيچيد. سلمان كه از حالت پيامبر شگفت زده شده بود، عرض كرد: امروز حالت غيرعادى از شما ديدم. پيامبر رو به جمعيت فرمود: جرقه ى بار اول، كاخ هاى ايران را ديدم و جبرييل به من خبر داد كه امت من بر آن دست خواهند يافت. در برق ضربه ى دوم، قصرهاى روم بر من

نمايان شد كه آن نيز در اختيار امتم قرار مى گيرد. در سومين جرقه، كاخ هاى يمن را ديدم و جبرييل، پيروزى مسلمانان در يمن را به من بشارت داد.

پس اى مسلمانان! شما را مژده باد. مسلمانان راستين از اين گفتار شادمان شدند. آنان در پوست خود نمى گنجيدند و خدا را سپاس مى گفتند، اما منافقان، با چهره اى درهم كشيده، با ناراحتى و حالتى اعتراض آميز مى گفتند: چه آرزوى باطل و چه وعده ى پوچى! شما از حفر يك خندق عاجزيد و ياراى جنگ با اين سپاه اندك را نداريد و از ترس جان، به دفاع رو آورده ايد. پس چگونه فتح كشورهاى بزرگ جهان را در سر مى پرورانيد.

در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد و به آنان چنين پاسخ گفت:

بگو: بارالها! مالك حكومت ها تويى. به هركس بخواهى، حكومت مى بخشى و از هركس بخواهى، حكومت را مى گيرى. هركس را بخواهى عزت مى دهى و هركه را بخواهى، خوار مى كنى. همه ى خوبى ها به دست توست و تو بر هر چيز توانايى. «» شب را در روز داخل مى كنى و روز را در شب. زنده را از مرده بيرون مى آورى و مرده را از زنده و به هركس بخواهى، بدون حساب، روزى مى بخشى. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 3، ص 222؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 350؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 488؛ نمونه ى بينات، ص 112؛ مجمع البيان، ج 4، ص 18؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 109.

جرقه هاى پيروزى

شأن نزول آيه هاى 26 و 27 سوره ى آل عمران

مسلمانان به حفر خندق در پيرامون مدينه مشغول بودند، تا به اين وسيله از نفوذ دشمن به شهر پيش گيرى كنند. آنان با نظمى خاص، گروه گروه

و در فاصله هاى معين، وظايف شان را با سرعت و دقت انجام مى دادند. ناگهان در ميان خندق، سنگ بزرگ و سختى نمايان شد. مسلمانان از حركت دادن و شكستن آن عاجز ماندند. سلمان فارسى كه پيشنهاد دهنده ى حفر خندق بود، براى كسب تكليف نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و جريان را باز گفت. پيامبر به كنار خندق آمد. كلنگ را گرفت و بر روى سنگ فرود آورد. جرقه اى از آن جهيد. پيامبر تكبير گفت و به مسلمانان وعده ى پيروزى داد. مسلمانان نيز با شادمانى، تكبير گفتند. بار ديگر، پيامبر كلنگ را بر سنگ فرود آورد. برقى ديگر از آن بدرخشيد و قسمتى از سنگ شكست. تكبير پيروزى فضا را پر كرد. براى سومين بار، ضربه ى كلنگ بر باقى مانده ى سنگ فرود آمد و جرقه اى پرنور، اطراف را روشن ساخت. سنگ درهم شكست و فرياد تكبير در همه جا پيچيد. سلمان كه از حالت پيامبر شگفت زده شده بود، عرض كرد: امروز حالت غيرعادى از شما ديدم. پيامبر رو به جمعيت فرمود: جرقه ى بار اول، كاخ هاى ايران را ديدم و جبرييل به من خبر داد كه امت من بر آن دست خواهند يافت. در برق ضربه ى دوم، قصرهاى روم بر من نمايان شد كه آن نيز در اختيار امتم قرار مى گيرد. در سومين جرقه، كاخ هاى يمن را ديدم و جبرييل، پيروزى مسلمانان در يمن را به من بشارت داد.

پس اى مسلمانان! شما را مژده باد. مسلمانان راستين از اين گفتار شادمان شدند. آنان در پوست خود نمى گنجيدند و خدا را سپاس مى گفتند، اما منافقان، با چهره اى درهم كشيده، با ناراحتى و حالتى اعتراض آميز مى گفتند: چه آرزوى باطل و

چه وعده ى پوچى! شما از حفر يك خندق عاجزيد و ياراى جنگ با اين سپاه اندك را نداريد و از ترس جان، به دفاع رو آورده ايد. پس چگونه فتح كشورهاى بزرگ جهان را در سر مى پرورانيد.

در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد و به آنان چنين پاسخ گفت:

بگو: بارالها! مالك حكومت ها تويى. به هركس بخواهى، حكومت مى بخشى و از هركس بخواهى، حكومت را مى گيرى. هركس را بخواهى عزت مى دهى و هركه را بخواهى، خوار مى كنى. همه ى خوبى ها به دست توست و تو بر هر چيز توانايى. «» شب را در روز داخل مى كنى و روز را در شب. زنده را از مرده بيرون مى آورى و مرده را از زنده و به هركس بخواهى، بدون حساب، روزى مى بخشى. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 3، ص 222؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 350؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 488؛ نمونه ى بينات، ص 112؛ مجمع البيان، ج 4، ص 18؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 109.

هراس از مباهله ى گروهى اندك

شأن نزول آيه ى 61 سوره ى آل عمران

مسيحيانِ نجران با هيأتى شصت نفره، براى گفت وگو با پيامبر اسلام و اثباتِ حقانيت خويش به مدينه وارد شدند. آنان در حضور پيامبر پرسيدند: ما را به چه فرا مى خوانى؟ پيامبر فرمود: به خداى يگانه و رسالت خويش، و اين كه مسيح، بنده ى خداست. امّا مسيحيان اين سخن را نپذيرفتند. در اين هنگام، آيه نازل شد:

مثل عيسى نزد خدا، هم چون آدم است كه او را از خاك آفريد و سپس به او فرمود: موجود باش» او هم بى درنگ «موجود شد».

آنان استدلال قرآنى پيامبر را نيز نپذيرفتند. بنابراين، پيامبر، آنان را به مباهله (1)

فرا خواند. آنان براى كسب تكليف از اسقف بزرگ نجران از پيامبر تا روز بعد مهلت خواستند. اسقف به آنان گفت: «شما به محمد بنگريد. اگر با فرزندان و نزديكانش به مباهله آمد، از او بهراسيد و از مباهله سر باز زنيد و اگر با لشكريانش حاضر گرديد، به مباهله بشتابيد؛ چون او در اين صورت، چيزى براى عرضه كردن ندارد. روز بعد، همه ى چشم ها به ورود پيامبر درآن بيابان دوخته شده بود ناگهان پيامبر را ديدند، امّا نه با لشكر فراوان، بلكه با گروه اندكى كه از انگشتان دست تجاوز نمى كرد. پيامبر، على عليه السلام و فاطمه عليهاالسلام و دو گل خوش بوى بهشتى؛ يعنى حسن و حسين پيش مى آمدند. نصارا نيز در حالى كه اسقف پيشاپيش آنان بود، نمايان شدند. اسقف چون آن گروه كوچك را ديد، درباره ى آنان پرسيد. به او گفتند: آن جوان، پسر عمو و داماد و عزيزترين فرد نزد اوست. آن بانوى جوان نيز دخترش، فاطمه و پاره ى تن اوست. آن دو نوجوان هم فرزندان على و فاطمه اند.

شخصى كه سيّد نام داشت، رو به اسقف كرد و گفت: «براى مباهله، قدم پيش گذار». اسقف گامى پس نهاد و گفت: خير، اين مرد با اين گروه خانوادگى، با جرأت و اطمينان به مباهله، گام نهاده است.

من از راست گويى و نفرين او بر همه ى مسيحيان مى ترسم. صورت هايى را مى بينم كه خداوند با درخواست آنان، كوه ها را از جا خواهد كند. شما را از مباهله بر حذر مى دارم و مصالحه را بر مباهله ترجيح مى دهم. سپس با فروتنى نزد پيامبر رفت و انصراف از مباهله و پيشنهاد مصالحه را به آگاهى ايشان رساند.

پيامبر نيز مصالحه را پذيرفت. بر اساس اين مصالحه، مسيحيان، دو هزار حُلَّه (يك قواره پارچه لباس)، سى دست زره، سى شاخه نيزه و سى رأس اسب نزد مسلمانان به عاريه گذاشتند و عهدنامه اى نيز نگاشتند. پيامبر فرمود: به خدا سوگند! در صورت مباهله، همگى به صورت بوزينه و خوك، مسخ مى شدند و آتش بر آنان فرو مى باريد و همه جا را فرا مى گرفت.

در اين جا، آيه ذيل نازل شد:

هرگاه پس از دانشى كه (درباره ى مسيح) به تو رسيده است (باز) كسانى با تو به محاجّه و ستيز برخيزند، به آنان بگو: ما پسرهاى خود را مى خوانيم و شما پسرهاى خود را بخوانيد؛ ما زنان خود را مى خوانيم و شما زنان خود را بخوانيد. و ما نزديكان خود را كه به منزله ى خود ما هستند مى خوانيم و شما نزديكان مخصوص خود را بخوانيد و لعنت خدا را بر دروغ گويان قرار دهيم. (2)

پاورقى:

(1) مباهله؛ به معنى نفرين كردن دو نفر به يكديگر است تا دروغ گو، رسوا و مجازات شود.

(2) تفسير نمونه، ج 2، ص 578؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 115؛ مجمع البيان، ج 4، ص 100؛ نمونه ى بينات، ص 119؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 368.

تلاش براى ريزش مسلمانان

شأن نزول آيه 62 سوره ى آل عمران

به كناره گيرى و انزواى نيروهايى كه در ايجاد يك نظام اجتماعى مؤثر بوده اند، «ريزش» گويند. هرچه اين ريزش بيشتر شود، آسيب پذيرى آن نظام نيز بيشتر مى شود. يهوديان براى ضربه زدن به آيين نوپاى اسلام، از هيچ كوششى دريغ نورزيدند. آنان براى دور ساختن مسلمانان از اسلام، حتى در ياران نزديك پيامبر چون «معاذ بن جبل» و «عمار بن ياسر» طمع كردند

و آن دو را به آيين خود فرا خواندند. به يقين يهوديان اگر مى توانستند يك يا چند نفر از ياران نزديك پيامبر را به سوى خود جذب كنند، زمينه ى دودلى و تزلزل در ديگران پديد مى آمد. در اين هنگام، آيه ى ذيل نازل شد و با آشكار ساختن اين نقشه، به يهوديان يادآور شد كه از تلاش بيهوده ى خود دست بردارند:

جمعى از اهل كتاب (يهود) دوست داشتند، شما را گمراه كنند (امّا آنان بايد بدانند كه نمى توانند شما را گمراه سازند) آنان گمراه نمى كنند، مگر خودشان را، و (اين را هم) نمى فهمند «». (1)

پاورقى:

(1) منابع: جامع البيان، ج 3، ص 162؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 372؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 609؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 121.

بهترين امت ابراهيم

شأن نزول آيه ى 68 سوره ى آل عمران

جعفر بن ابى طالب و همراهانش از آزار مشركان، به حبشه پناهنده شدند. سران قريش براى بازگرداندن مسلمانان، «عمرو بن عاص» و «عمارة بن ابى معيط» را با هداياى فراوان نزد نجاشى فرستادند. آن دو نزد پادشاه با بدگويى از پيامبر و مسلمانان، او را از پناه دادن به فراريان بر حذر داشتند. آنان گفتند: اين ها، شما را نيز قبول ندارند. ديديد كه بر شما سجده نكردند و همانند ديگران بر تو سلام كردند. نجاشى گروه مسلمانان را فرا خواند.

جعفر و يارانش داخل شدند، ولى سجده نكردند. نجاشى دليل آن را پرسيد، گفتند: ما تنها به خداوند سجده مى كنيم. ما پيش از اين، بت پرستى مى كرديم، اما اكنون با ايمان به خداى يگانه، از پيروى شيطان، دست كشيده ايم و به اسلام و كتاب آسمانى پيامبر خود ايمان آورده ايم. البته كتاب عيسى

نيز با كتاب و دين ما موافق است. آن گاه جعفر، سوره ى عنكبوت و سوره ى روم را خواند. نجاشى و ياران او از تأثير كلام الهى گريستند. سپس، جعفر سوره ى كهف را نيز قرائت كرد. عمروبن عاص كه وضع را بدين گونه ديد، گفت: آنان به عيسى دشنام مى دهند و به مادرش، مريم ناسزا مى گويند. جعفر در پاسخ به ادعاى او، سوره ى مريم را خواند. نجاشى به دروغ گويى عمرو بن عاص پى برد و به جعفر گفت: شما در اين سرزمين آزاديد و تا هر زمان كه بخواهيد، حق اقامت داريد. كسى شما را ناسزا نمى گويد و نمى رنجاند؛ زيرا شما از حزب ابراهيم هستيد. عمروبن عاص از اين گفته ى نجاشى آزرده شد و گفت: ما از گروه ابراهيم هستيم نه اين ها. خداوند در آيه ى «» سوره ى آل عمران فرموده است: ملّت ابراهيم كسانى هستند كه از روش او پيروى كنند، چنان چه امت محمّد از او پيروى مى كنند:

سزاوارترين مردم به ابراهيم كسانى هستند كه او را پيروى كردند و اين پيغمبر و كسانى كه ايمان آورده اند و خداوند ولىّ و سرپرست مؤمنان است «». (1)

پاورقى:

(1) منابع: 1- جامع البيان، ج 3، ص 308؛ 2 - تفسير كشاف، ج 1، ص 371؛ 3 - مجمع البيان، ج 4، ص 115؛ 4 - تفسير نمونه، ج 2، ص 604؛ 5 - شأن نزول آيات، ج 1، ص 117؛ 6 - نمونه ى بينات، ص 123.

توطئه ى سست كردن باورهاى اسلامى

شأن نزول آيه ى 72 سوره ى آل عمران

يهوديان براى متزلزل ساختن ايمانِ مسلمانان، نقشه هاى ماهرانه اى به كار بردند. آنان تهاجم نظامى، سياسى، اقتصادى و فرهنگى را تجربه كردند و در آخرين توطئه، پايه هاى

عقايد اسلامى را نشانه گرفتند. دوازده نفر از دانشمندانِ يهود خيبر، در توطئه اى پيش رفته با يكديگر تبانى كردند تا صبح گاهان نزد پيامبر آيند و به ظاهر مسلمان شوند. سپس در پايان روز، از اين آيين دست بردارند. آنان تصميم گرفتند در پاسخ به دليل اين كار خود، به مردم بگويند: ما از نزديك، ويژگى هاى محمد را ديديم و او را پيامبر پنداشتيم، امّا هنگامى كه به كتب دينى خود رجوع كرديم، صفات و روش او را با پيامبر موعود منطبق نديديم. بنابراين، از عقيده ى خود نسبت به او برگشتيم. آنان انديشيده بودند كه با اين كار خواهند توانست مسلمانان سست ايمان را از پيرامون پيامبر دور كنند؛ زيرا بيشتر مردم مى پنداشتند كه دانشمندانِ يهود به كتب آسمانى و نشانه هاى آخرين پيامبر، بهتر آشنايى دارند. خداوند، آيه ى ذيل را نازل فرمود و پيامبر را از اين جريان خطرناك آگاه ساخت:

و جمعى از اهل كتاب (يهود) گفتند: (برويد در ظاهر) به آن چه بر مؤمنان نازل شده است، در آغاز روز ايمان بياوريد، و در پايان روز، كافر شويد (و باز گرديد) شايد آنان (از آيين خود) باز گردند «». (1)

پاورقى:

(1) منابع: جامع البيان، ج 3، ص 311؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 373؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 613؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 121؛ مجمع البيان، ج 4، ص 124.

ملاك خيانت

شأن نزول آيه هاى 75 و 76 سوره ى آل عمران

گروهى از يهود، با اين تفكر انحصار طلبانه، كه چون اهل كتاب هستند و به حضرت موسى و كتاب آسمانى او نسبت دارند، مال ديگران را از خود مى دانستند و امانت هاى آنان را بازپس نمى دادند. البته

عده اى از يهود با اين تفكر، مخالف بودند. دو يهودى، يكى امين و درست كار بود و ديگرى، خائن و پست. اوّلى به نام عبد الله بن سلام، مردى دانشمند بود كه اسلام آورد. در اين هنگام، يكى از ثروت مندان غير يهود، 1200 اُوقِيَّه (1) طلا نزد او به امانت گذارد. عبدالله همه را به موقع، به صاحبش بازگرداند و خداوند، او را به امانت دارى ستود. نفر دوم، فِنْحاصُ بْنُ عازُورا بود. مردى از قريش، يك دينار به رسم امانت به او سپرد «فنحاص» كه در غصب اموال غير يهود، خود را مجاز مى دانست، در امانت خيانت ورزيد. به همين دليل، قرآن او را نكوهش كرد. خداوند، آيه ى ذيل را نازل فرمود كه در آن، به دو گروه از خاينان و امينان اهل كتاب اشاره كرده است:

و از اهل كتاب، كسى است كه اگر او را بر مال، بسيار امين شمارى، آن را به تو رد مى كند؛ و از آنان نيز كسى است كه اگر او را به دينارى، امين شمارى، به تو رد نخواهد كرد مگر آن كه پيوسته در طلب او باشى و اين از آن او است كه گويند بدويان (غير يهود) را بر ما تعرض و حق بازخواستى نيست و بر خدا دروغ مى بندند «» بلكه هركس به عهد خود وفا كند و تقوا پيشه سا زد (خدا او را دوست مى دارد؛ زيرا) خداوند، پرهيزكاران را دوست دارد. «». (2)

پاورقى:

(1) اوقيه يك دوازدهم رِطْل، معادل هفت مثقال است.

(2) منابع: جامع البيان، ج 3، ص 318؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 375؛ مجمع البيان، ج 4، ص 127؛ نمونه ى بينات، ص 126؛ تفسير نمونه،

ج 2، ص 619.

ملاك خيانت

شأن نزول آيه هاى 75 و 76 سوره ى آل عمران

گروهى از يهود، با اين تفكر انحصار طلبانه، كه چون اهل كتاب هستند و به حضرت موسى و كتاب آسمانى او نسبت دارند، مال ديگران را از خود مى دانستند و امانت هاى آنان را بازپس نمى دادند. البته عده اى از يهود با اين تفكر، مخالف بودند. دو يهودى، يكى امين و درست كار بود و ديگرى، خائن و پست. اوّلى به نام عبد الله بن سلام، مردى دانشمند بود كه اسلام آورد. در اين هنگام، يكى از ثروت مندان غير يهود، 1200 اُوقِيَّه (1) طلا نزد او به امانت گذارد. عبدالله همه را به موقع، به صاحبش بازگرداند و خداوند، او را به امانت دارى ستود. نفر دوم، فِنْحاصُ بْنُ عازُورا بود. مردى از قريش، يك دينار به رسم امانت به او سپرد «فنحاص» كه در غصب اموال غير يهود، خود را مجاز مى دانست، در امانت خيانت ورزيد. به همين دليل، قرآن او را نكوهش كرد. خداوند، آيه ى ذيل را نازل فرمود كه در آن، به دو گروه از خاينان و امينان اهل كتاب اشاره كرده است:

و از اهل كتاب، كسى است كه اگر او را بر مال، بسيار امين شمارى، آن را به تو رد مى كند؛ و از آنان نيز كسى است كه اگر او را به دينارى، امين شمارى، به تو رد نخواهد كرد مگر آن كه پيوسته در طلب او باشى و اين از آن او است كه گويند بدويان (غير يهود) را بر ما تعرض و حق بازخواستى نيست و بر خدا دروغ مى بندند «» بلكه هركس به عهد خود وفا كند و تقوا پيشه

سا زد (خدا او را دوست مى دارد؛ زيرا) خداوند، پرهيزكاران را دوست دارد. «». (2)

پاورقى:

(1) اوقيه يك دوازدهم رِطْل، معادل هفت مثقال است.

(2) منابع: جامع البيان، ج 3، ص 318؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 375؛ مجمع البيان، ج 4، ص 127؛ نمونه ى بينات، ص 126؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 619.

رياست طلبى؛ آفت ايمان

شأن نزول آيه ى 77 سوره ى آل عمران

جاذبه هاى معنوى اسلام، همه را به سوى خود مى كشاند. هر روز گروهى از يهوديان به آيين نجات بخش اسلام، ايمان مى آوردند. اين روند بر نگرانى پيشوايانِ يهود مى افزود. جمعى از آنان مانند: ابى رافع، كنانه بن ابى الحقيق، حى بن اَخْطَبْ و كعب بن اشرَف موقعيت اجتماعى خود را بيش از پيش در مخاطره مى ديدند. بنابراين، براى تكذيب پيامبر به هر اقدامى دست مى زدند. براى نمونه؛ آنان نشانه هاى آخرين پيامبر را در نسخه هايى از تورات كه با دست خويش نگاشته بودند، محو كردند و به جاى آن، مطالب ديگرى نوشتند.

آنان به اين تحريف آشكار بسنده نكردند، بلكه سوگند خوردند كه اين جابه جايى از ناحيه ى خداست.

در اين جا آيه ى 77 سوره ى آل عمران نازل شد. خداوند در اين آيه، اهل كتاب را به اين دليل كه پيمان هاى الهى و سوگندهاى خود را با درآمد مادى ناچيزى مبادله مى كنند، مورد نكوهش قرار داد:

آنان كه عهد خدا و سوگندهاى خويش را به بهايى اندك مى فروشند، در آخرت، نصيبى ندارند و خداوند در قيامت با آنان سخن نخواهد گفت به سوى ايشان به ديده ى رحمت نمى نگرد و آنان را از گناه، پاك نمى سازد و عذاب دردناكى براى آنان است. «». (1)

پاورقى:

(1) منابع: جامع البيان، ج 3، ص 321؛ تفسير كشاف، ج 1،

ص 376؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 625؛ مجمع البيان، ج 4، ص 133؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 124؛ نمونه ى بينات، ص 128.

غلو چاپلوسان

شأن نزول آيه هاى 79 تا 80 سوره ى آل عمران

در طول تاريخ بسيارند افرادى كه پيش از رسيدن به قدرت، با چهره اى معصومانه، مردم را به عدالت، آزادگى و ايمان دعوت كرده اند، امّا پس از رسيدن به قدرت دعوت به خويشتن در ذهن شان، جوانه زده است. در اين بين، چاپلوسى افراد بى مايه، آنان را بيش از پيش، از اهداف انسانى و معنوى، دور ساخته است.

روزى، چاپلوسى چرب زبان نزد پيامبر آمد و با اظهار تأسف گفت: چرا ما بايد به تو همانند ديگران سلام كنيم؟ شأن و مقام تو بالاتر است و چنين احترامى از نظر ما كافى نيست. بنگر كه پادشاهان با آن مقام اندك، چگونه مورد احترام و تكريم قرار مى گيرند و ديگران در برابر آنان، زانو مى زنند و سر به سجده مى نهند. اگر اجازه دهى، ما نيز برايت، امتيازى قايل شويم و نزد تو سر به سجده بريم. پيامبر از اين سخن رنجيده شد، امّا چون مى دانست اعتقاد به الوهيت حضرت عيسى در ميان مسيحيان و نيز كرنش در برابر پادشاهان، او را به چنين سخنان چاپلوسانه اى وا داشته است، فرمود: «سجده براى غير خدا جايز نيست. به پيامبر تنها به عنوان يك بشر احترام بگذاريد، امّا حق او را بشناسيد و از او پيروى كنيد.»

در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد و در پاسخ به چنين افكارى فرمود: هرگز ممكن نيست پيامبرى با آن علم الهى، مردم را به سوى غير خدا بخواند:

براى هيچ بشرى سزاوار

نيست كه كتاب، حكمت و نبوت به او، داده شود، سپس به مردم بگويد: «به جاى خدا، بنده ى من باشيد، بلكه (سزاوار مقام او، اين است كه بگويد): مردمى الهى باشيد، آن گونه كه كتاب خدا را مى آموختيد و درس مى خوانديد و نيز شما را وا نمى دارد كه فرشتگان و پيامبران را پروردگار خود انتخاب كنيد. آيا پس از آن كه مسلمان شديد، شما را به كفر وا مى دارد؟! «»1

پاورقى:

(1) منابع: تفسير نمونه، ج 2، ص 631؛ مجمع البيان، ج 4، ص 139؛ جامع البيان، ج 3، ص 327؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 125؛ نمونه ى بينات، ص 129؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 377.

غلو چاپلوسان

شأن نزول آيه هاى 79 تا 80 سوره ى آل عمران

در طول تاريخ بسيارند افرادى كه پيش از رسيدن به قدرت، با چهره اى معصومانه، مردم را به عدالت، آزادگى و ايمان دعوت كرده اند، امّا پس از رسيدن به قدرت دعوت به خويشتن در ذهن شان، جوانه زده است. در اين بين، چاپلوسى افراد بى مايه، آنان را بيش از پيش، از اهداف انسانى و معنوى، دور ساخته است.

روزى، چاپلوسى چرب زبان نزد پيامبر آمد و با اظهار تأسف گفت: چرا ما بايد به تو همانند ديگران سلام كنيم؟ شأن و مقام تو بالاتر است و چنين احترامى از نظر ما كافى نيست. بنگر كه پادشاهان با آن مقام اندك، چگونه مورد احترام و تكريم قرار مى گيرند و ديگران در برابر آنان، زانو مى زنند و سر به سجده مى نهند. اگر اجازه دهى، ما نيز برايت، امتيازى قايل شويم و نزد تو سر به سجده بريم. پيامبر از اين سخن رنجيده شد، امّا چون مى دانست اعتقاد

به الوهيت حضرت عيسى در ميان مسيحيان و نيز كرنش در برابر پادشاهان، او را به چنين سخنان چاپلوسانه اى وا داشته است، فرمود: «سجده براى غير خدا جايز نيست. به پيامبر تنها به عنوان يك بشر احترام بگذاريد، امّا حق او را بشناسيد و از او پيروى كنيد.»

در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد و در پاسخ به چنين افكارى فرمود: هرگز ممكن نيست پيامبرى با آن علم الهى، مردم را به سوى غير خدا بخواند:

براى هيچ بشرى سزاوار نيست كه كتاب، حكمت و نبوت به او، داده شود، سپس به مردم بگويد: «به جاى خدا، بنده ى من باشيد، بلكه (سزاوار مقام او، اين است كه بگويد): مردمى الهى باشيد، آن گونه كه كتاب خدا را مى آموختيد و درس مى خوانديد و نيز شما را وا نمى دارد كه فرشتگان و پيامبران را پروردگار خود انتخاب كنيد. آيا پس از آن كه مسلمان شديد، شما را به كفر وا مى دارد؟! «»1

پاورقى:

(1) منابع: تفسير نمونه، ج 2، ص 631؛ مجمع البيان، ج 4، ص 139؛ جامع البيان، ج 3، ص 327؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 125؛ نمونه ى بينات، ص 129؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 377.

شالوده ى سخت گيرى هاى به ظاهر خشونت آميز

شأن نزول آيه هاى 86 تا 89 سوره ى آل عمران

«حارِث بن سُوَيد» از تازه مسلمانانِ مدينه بود. چون هنوز حال و هواى دورانِ جاهليت بر قلب و روح او حاكم بود، تنها به جنگ و خون ريزى مى انديشيد. وى در دوران جاهليت، عده اى را كشته بود، امّا چون فردى صاحب نفوذ بود، با پرداخت خون بها، از انتقام اولياى دم، جانِ سالم به در برده بود. پس از مسلمان شدن نيز

هم چنان خوى درندگى در وجودش باقى مانده بود. او به آسانى خون افراد را مى ريخت و دستش به خون بى گناهان آلوده مى گشت. او روزى با مُحذر بن زياد درگير شد و از روى عصبانيت، شمشيرش را در سينه ى او فرو برد و او را كشت. وى از ترس مجازات، از اسلام روى گردان شد و يازده نفر از پيروان او نيز كه مسلمان شده بودند، از اسلام برگشتند. آنان به مكه گريختند و به مشركان پيوستند. مشركان از اين گروه فرارى، استقبال كردند. با اين حال، «حارث» از آمدن به مكه و پناهنده شدن به مشركان پشيمان شد. او، دامنِ پر مهر و محبت پيامبر را به ياد آورد و لحظه اى در انديشه فرو رفت كه در برابر اين جريان چه كند؟ از اين رو، شخصى را به مدينه نزد پيامبر فرستاد تا ببيند آيا براى بازگشت از ارتداد، راه چاره اى براى او باقى مانده است يا نه؟ آيات ذيل نازل شد و توبه ى (1) او را با شرايط خاصى پذيرفت. حارث با شنيدن اين خبر با خوشحالى به مدينه آمد و با حضور نزد پيامبر، اسلام آورد. سپس با پرداخت خون بهاى مقتول، حكم قصاص را از خود برداشت و تا پايان زندگى، به اسلام وفادار ماند. امّا آن يازده تن بر همان حال باقى ماندند و به مدينه باز نگشتند. آنان گفتند: ما در مكه مى مانيم و بر ضد محمد صلى الله عليه و آله كار مى كنيم. اگر او را شكست داديم كه چه بهتر. (در غير اين صورت مانند حارث توبه مى كنيم. هنگامى كه رسول خدا، مكه را فتح كرد، آنان نيز به اسلام رو آوردند و توبه ى آنان

پذيرفته شد. در اين جا آيات ذيل نازل شد كه به بخشى از كيفر افراد مرتد و نيز افراد توبه كار اشاره مى كند؛

اساس دين اسلام، محبت و عاطفه است و احكام آن پيش از سخت گيرى، بر شالوده ى تربيت استوار است. فلسفه ى اساسى سخت گيرى - كه دشمنان، آن را به خشونت تعبير مى كنند - حفظ جبهه ى داخلى كشور اسلامى و پيش گيرى از متلاشى شدن آن و نفوذ بيگانگان و منافقان است. براى نمونه، در موضوع ارتداد كه با بعضى از شرايط، حكم آن اعدام است، اين حكم، در بسيارى از قوانينِ دنياى امروز نيز پذيرفته شده است.

چگونه خداوند مردمى را هدايت كند كه پس از ايمان كافر شدند و پس از آن كه شهادت داده اند كه پيغمبر بر حق است و (نيز پس از آن كه) دلايل روشن براى شان آمده است و خداوند، قوم ستم كار را هدايت نمى كند «» جزاى آنان اين است كه لعنت خدا و ملايكه و همه ى مردم بر ايشان باشد «» و در آن لعن، هميشگى و ابدى خواهند بود و عذاب از ايشان كم نشود «» و مهلت داده نشوند مگر كسانى كه پس از آن، توبه كنند و اصلاح شوند. پس خداوند، غفور و رحيم است «».(2)

پاورقى:

(1) توبه ى مرتد ملى پذيرفته مى شود، مرتد ملى به كسى گفته مى شود كه از پدر و مادر مسلمان متولّد نشده خود او بعد از بلوغ، اسلام را پذيرفته است و مرتد فطرى كسى است كه از پدر و مادر مسلمان متولد شده باشد.

(2) منابع: مجمع البيان، ج 4، ص 153؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 126؛ جامع البيان، ج 3، ص 341؛ تفسير نمونه، ج 2،

ص 647؛ نمونه ى بنيات، ص 132؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 381.

شالوده ى سخت گيرى هاى به ظاهر خشونت آميز

شأن نزول آيه هاى 86 تا 89 سوره ى آل عمران

«حارِث بن سُوَيد» از تازه مسلمانانِ مدينه بود. چون هنوز حال و هواى دورانِ جاهليت بر قلب و روح او حاكم بود، تنها به جنگ و خون ريزى مى انديشيد. وى در دوران جاهليت، عده اى را كشته بود، امّا چون فردى صاحب نفوذ بود، با پرداخت خون بها، از انتقام اولياى دم، جانِ سالم به در برده بود. پس از مسلمان شدن نيز هم چنان خوى درندگى در وجودش باقى مانده بود. او به آسانى خون افراد را مى ريخت و دستش به خون بى گناهان آلوده مى گشت. او روزى با مُحذر بن زياد درگير شد و از روى عصبانيت، شمشيرش را در سينه ى او فرو برد و او را كشت. وى از ترس مجازات، از اسلام روى گردان شد و يازده نفر از پيروان او نيز كه مسلمان شده بودند، از اسلام برگشتند. آنان به مكه گريختند و به مشركان پيوستند. مشركان از اين گروه فرارى، استقبال كردند. با اين حال، «حارث» از آمدن به مكه و پناهنده شدن به مشركان پشيمان شد. او، دامنِ پر مهر و محبت پيامبر را به ياد آورد و لحظه اى در انديشه فرو رفت كه در برابر اين جريان چه كند؟ از اين رو، شخصى را به مدينه نزد پيامبر فرستاد تا ببيند آيا براى بازگشت از ارتداد، راه چاره اى براى او باقى مانده است يا نه؟ آيات ذيل نازل شد و توبه ى (1) او را با شرايط خاصى پذيرفت. حارث با شنيدن اين خبر با خوشحالى به مدينه آمد و با

حضور نزد پيامبر، اسلام آورد. سپس با پرداخت خون بهاى مقتول، حكم قصاص را از خود برداشت و تا پايان زندگى، به اسلام وفادار ماند. امّا آن يازده تن بر همان حال باقى ماندند و به مدينه باز نگشتند. آنان گفتند: ما در مكه مى مانيم و بر ضد محمد صلى الله عليه و آله كار مى كنيم. اگر او را شكست داديم كه چه بهتر. (در غير اين صورت مانند حارث توبه مى كنيم. هنگامى كه رسول خدا، مكه را فتح كرد، آنان نيز به اسلام رو آوردند و توبه ى آنان پذيرفته شد. در اين جا آيات ذيل نازل شد كه به بخشى از كيفر افراد مرتد و نيز افراد توبه كار اشاره مى كند؛

اساس دين اسلام، محبت و عاطفه است و احكام آن پيش از سخت گيرى، بر شالوده ى تربيت استوار است. فلسفه ى اساسى سخت گيرى - كه دشمنان، آن را به خشونت تعبير مى كنند - حفظ جبهه ى داخلى كشور اسلامى و پيش گيرى از متلاشى شدن آن و نفوذ بيگانگان و منافقان است. براى نمونه، در موضوع ارتداد كه با بعضى از شرايط، حكم آن اعدام است، اين حكم، در بسيارى از قوانينِ دنياى امروز نيز پذيرفته شده است.

چگونه خداوند مردمى را هدايت كند كه پس از ايمان كافر شدند و پس از آن كه شهادت داده اند كه پيغمبر بر حق است و (نيز پس از آن كه) دلايل روشن براى شان آمده است و خداوند، قوم ستم كار را هدايت نمى كند «» جزاى آنان اين است كه لعنت خدا و ملايكه و همه ى مردم بر ايشان باشد «» و در آن لعن، هميشگى و ابدى خواهند بود و عذاب از ايشان كم نشود «» و مهلت داده نشوند

مگر كسانى كه پس از آن، توبه كنند و اصلاح شوند. پس خداوند، غفور و رحيم است «».(2)

پاورقى:

(1) توبه ى مرتد ملى پذيرفته مى شود، مرتد ملى به كسى گفته مى شود كه از پدر و مادر مسلمان متولّد نشده خود او بعد از بلوغ، اسلام را پذيرفته است و مرتد فطرى كسى است كه از پدر و مادر مسلمان متولد شده باشد.

(2) منابع: مجمع البيان، ج 4، ص 153؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 126؛ جامع البيان، ج 3، ص 341؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 647؛ نمونه ى بنيات، ص 132؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 381.

شالوده ى سخت گيرى هاى به ظاهر خشونت آميز

شأن نزول آيه هاى 86 تا 89 سوره ى آل عمران

«حارِث بن سُوَيد» از تازه مسلمانانِ مدينه بود. چون هنوز حال و هواى دورانِ جاهليت بر قلب و روح او حاكم بود، تنها به جنگ و خون ريزى مى انديشيد. وى در دوران جاهليت، عده اى را كشته بود، امّا چون فردى صاحب نفوذ بود، با پرداخت خون بها، از انتقام اولياى دم، جانِ سالم به در برده بود. پس از مسلمان شدن نيز هم چنان خوى درندگى در وجودش باقى مانده بود. او به آسانى خون افراد را مى ريخت و دستش به خون بى گناهان آلوده مى گشت. او روزى با مُحذر بن زياد درگير شد و از روى عصبانيت، شمشيرش را در سينه ى او فرو برد و او را كشت. وى از ترس مجازات، از اسلام روى گردان شد و يازده نفر از پيروان او نيز كه مسلمان شده بودند، از اسلام برگشتند. آنان به مكه گريختند و به مشركان پيوستند. مشركان از اين گروه فرارى، استقبال كردند. با اين حال، «حارث» از

آمدن به مكه و پناهنده شدن به مشركان پشيمان شد. او، دامنِ پر مهر و محبت پيامبر را به ياد آورد و لحظه اى در انديشه فرو رفت كه در برابر اين جريان چه كند؟ از اين رو، شخصى را به مدينه نزد پيامبر فرستاد تا ببيند آيا براى بازگشت از ارتداد، راه چاره اى براى او باقى مانده است يا نه؟ آيات ذيل نازل شد و توبه ى (1) او را با شرايط خاصى پذيرفت. حارث با شنيدن اين خبر با خوشحالى به مدينه آمد و با حضور نزد پيامبر، اسلام آورد. سپس با پرداخت خون بهاى مقتول، حكم قصاص را از خود برداشت و تا پايان زندگى، به اسلام وفادار ماند. امّا آن يازده تن بر همان حال باقى ماندند و به مدينه باز نگشتند. آنان گفتند: ما در مكه مى مانيم و بر ضد محمد صلى الله عليه و آله كار مى كنيم. اگر او را شكست داديم كه چه بهتر. (در غير اين صورت مانند حارث توبه مى كنيم. هنگامى كه رسول خدا، مكه را فتح كرد، آنان نيز به اسلام رو آوردند و توبه ى آنان پذيرفته شد. در اين جا آيات ذيل نازل شد كه به بخشى از كيفر افراد مرتد و نيز افراد توبه كار اشاره مى كند؛

اساس دين اسلام، محبت و عاطفه است و احكام آن پيش از سخت گيرى، بر شالوده ى تربيت استوار است. فلسفه ى اساسى سخت گيرى - كه دشمنان، آن را به خشونت تعبير مى كنند - حفظ جبهه ى داخلى كشور اسلامى و پيش گيرى از متلاشى شدن آن و نفوذ بيگانگان و منافقان است. براى نمونه، در موضوع ارتداد كه با بعضى از شرايط، حكم آن اعدام است، اين حكم، در بسيارى

از قوانينِ دنياى امروز نيز پذيرفته شده است.

چگونه خداوند مردمى را هدايت كند كه پس از ايمان كافر شدند و پس از آن كه شهادت داده اند كه پيغمبر بر حق است و (نيز پس از آن كه) دلايل روشن براى شان آمده است و خداوند، قوم ستم كار را هدايت نمى كند «» جزاى آنان اين است كه لعنت خدا و ملايكه و همه ى مردم بر ايشان باشد «» و در آن لعن، هميشگى و ابدى خواهند بود و عذاب از ايشان كم نشود «» و مهلت داده نشوند مگر كسانى كه پس از آن، توبه كنند و اصلاح شوند. پس خداوند، غفور و رحيم است «».(2)

پاورقى:

(1) توبه ى مرتد ملى پذيرفته مى شود، مرتد ملى به كسى گفته مى شود كه از پدر و مادر مسلمان متولّد نشده خود او بعد از بلوغ، اسلام را پذيرفته است و مرتد فطرى كسى است كه از پدر و مادر مسلمان متولد شده باشد.

(2) منابع: مجمع البيان، ج 4، ص 153؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 126؛ جامع البيان، ج 3، ص 341؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 647؛ نمونه ى بنيات، ص 132؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 381.

شالوده ى سخت گيرى هاى به ظاهر خشونت آميز

شأن نزول آيه هاى 86 تا 89 سوره ى آل عمران

«حارِث بن سُوَيد» از تازه مسلمانانِ مدينه بود. چون هنوز حال و هواى دورانِ جاهليت بر قلب و روح او حاكم بود، تنها به جنگ و خون ريزى مى انديشيد. وى در دوران جاهليت، عده اى را كشته بود، امّا چون فردى صاحب نفوذ بود، با پرداخت خون بها، از انتقام اولياى دم، جانِ سالم به در برده بود. پس از مسلمان شدن نيز هم چنان خوى درندگى

در وجودش باقى مانده بود. او به آسانى خون افراد را مى ريخت و دستش به خون بى گناهان آلوده مى گشت. او روزى با مُحذر بن زياد درگير شد و از روى عصبانيت، شمشيرش را در سينه ى او فرو برد و او را كشت. وى از ترس مجازات، از اسلام روى گردان شد و يازده نفر از پيروان او نيز كه مسلمان شده بودند، از اسلام برگشتند. آنان به مكه گريختند و به مشركان پيوستند. مشركان از اين گروه فرارى، استقبال كردند. با اين حال، «حارث» از آمدن به مكه و پناهنده شدن به مشركان پشيمان شد. او، دامنِ پر مهر و محبت پيامبر را به ياد آورد و لحظه اى در انديشه فرو رفت كه در برابر اين جريان چه كند؟ از اين رو، شخصى را به مدينه نزد پيامبر فرستاد تا ببيند آيا براى بازگشت از ارتداد، راه چاره اى براى او باقى مانده است يا نه؟ آيات ذيل نازل شد و توبه ى (1) او را با شرايط خاصى پذيرفت. حارث با شنيدن اين خبر با خوشحالى به مدينه آمد و با حضور نزد پيامبر، اسلام آورد. سپس با پرداخت خون بهاى مقتول، حكم قصاص را از خود برداشت و تا پايان زندگى، به اسلام وفادار ماند. امّا آن يازده تن بر همان حال باقى ماندند و به مدينه باز نگشتند. آنان گفتند: ما در مكه مى مانيم و بر ضد محمد صلى الله عليه و آله كار مى كنيم. اگر او را شكست داديم كه چه بهتر. (در غير اين صورت مانند حارث توبه مى كنيم. هنگامى كه رسول خدا، مكه را فتح كرد، آنان نيز به اسلام رو آوردند و توبه ى آنان پذيرفته شد. در

اين جا آيات ذيل نازل شد كه به بخشى از كيفر افراد مرتد و نيز افراد توبه كار اشاره مى كند؛

اساس دين اسلام، محبت و عاطفه است و احكام آن پيش از سخت گيرى، بر شالوده ى تربيت استوار است. فلسفه ى اساسى سخت گيرى - كه دشمنان، آن را به خشونت تعبير مى كنند - حفظ جبهه ى داخلى كشور اسلامى و پيش گيرى از متلاشى شدن آن و نفوذ بيگانگان و منافقان است. براى نمونه، در موضوع ارتداد كه با بعضى از شرايط، حكم آن اعدام است، اين حكم، در بسيارى از قوانينِ دنياى امروز نيز پذيرفته شده است.

چگونه خداوند مردمى را هدايت كند كه پس از ايمان كافر شدند و پس از آن كه شهادت داده اند كه پيغمبر بر حق است و (نيز پس از آن كه) دلايل روشن براى شان آمده است و خداوند، قوم ستم كار را هدايت نمى كند «» جزاى آنان اين است كه لعنت خدا و ملايكه و همه ى مردم بر ايشان باشد «» و در آن لعن، هميشگى و ابدى خواهند بود و عذاب از ايشان كم نشود «» و مهلت داده نشوند مگر كسانى كه پس از آن، توبه كنند و اصلاح شوند. پس خداوند، غفور و رحيم است «».(2)

پاورقى:

(1) توبه ى مرتد ملى پذيرفته مى شود، مرتد ملى به كسى گفته مى شود كه از پدر و مادر مسلمان متولّد نشده خود او بعد از بلوغ، اسلام را پذيرفته است و مرتد فطرى كسى است كه از پدر و مادر مسلمان متولد شده باشد.

(2) منابع: مجمع البيان، ج 4، ص 153؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 126؛ جامع البيان، ج 3، ص 341؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 647؛ نمونه ى

بنيات، ص 132؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 381.

ملاك پيروى از يك آيين

شأن نزول آيه هاى 93 تا 95 سوره ى آل عمران

هنگامى كه پيامبر در برابر يهوديان و مسيحيان، خود را پيرو آيين پاك ابراهيم معرفى كرد، باز موج بهانه گيرى و مانع تراشى آغاز شد. جمعى از يهود با حالتى تمسخرآميز نزد پيامبر آمدند و گفتند: تو كه خود را بر آيين ابراهيم مى دانى، چگونه شير و گوشت شتر را حلال مى شمارى؟ در آيين ابراهيم اين دو حرام است. اين ما هستيم كه بايد به دين ابراهيم افتخار كنيم؛ چون به پيروى از او به گوشت شتر و شير آن را بر خود حرام مى دانيم. نه تنها ابراهيم، بلكه حتى نوح و ديگر پيامبران پيش از ابراهيم نيز اين ها را تحريم كرده بودند. با اين حال، تو چگونه از آيين ابراهيم، دم مى زنى؟ در اين زمان، آيات ذيل نازل شد و با صراحت، تهمت هاى يهود به ابراهيم را رد كرد: همه ى اين غذاها بر بنى اسراييل حلال بود، مگر آن چه اسراييل (اسراييل، نام ديگر يعقوب است) بر خود تحريم كرده بود. درباره ى دليل تحريم برخى غذاها از سوى يعقوب گفته اند: هنگامى كه يعقوب گوشت شتر مى خورد، بيمارى عرق النساء (سياتيك) در او پديدار مى شد. بنابراين، براى هميشه از خوردن آن خوددارى كرد. پيروان او، آن را يك تحريم الهى پنداشتند، در حالى كه پيش از نزول تورات هيچ غذايى بر بنى اسراييل حرام نبوده است. البته بر اثر ستم كارى يهود، پس از نزول تورات، بعضى از غذاها به عنوان مجازات بر آن ها تحريم شد. پس آن هايى كه به ابراهيم دروغ مى بندند، نمى توانند بر آيين او باشند و به آن

افتخار كنند:

همه ى غذاها(ى پاك) بر بنى اسراييل حلال بود، جز آن چه اسراييل (يعقوب) پيش از نزول تورات، بر خود تحريم كرده بود (مانند گوشت شتر كه براى او زيان داشت) بگو اگر راست مى گوييد تورات را بياوريد و بخوانيد «» بنابراين، آنان كه پس از اين، به خدا دروغ مى بندند، ستم گرند «» بگو! خدا راست گفته است (و اين ها در آيين پاك ابراهيم نبوده است) بنابراين، از آيين ابراهيم پيروى كنيد، كه به حق گرايش داشت و از مشركان نبود «». (1)

پاورقى:

(1) منابع: جامع البيان؛ ج 4، ص 1؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 385؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 5؛ شان نزول آيات، ج 1، ص 127؛ مجمع البيان، ج 4، ص 165؛ نمونه ى بينات، ص 134.

ملاك پيروى از يك آيين

شأن نزول آيه هاى 93 تا 95 سوره ى آل عمران

هنگامى كه پيامبر در برابر يهوديان و مسيحيان، خود را پيرو آيين پاك ابراهيم معرفى كرد، باز موج بهانه گيرى و مانع تراشى آغاز شد. جمعى از يهود با حالتى تمسخرآميز نزد پيامبر آمدند و گفتند: تو كه خود را بر آيين ابراهيم مى دانى، چگونه شير و گوشت شتر را حلال مى شمارى؟ در آيين ابراهيم اين دو حرام است. اين ما هستيم كه بايد به دين ابراهيم افتخار كنيم؛ چون به پيروى از او به گوشت شتر و شير آن را بر خود حرام مى دانيم. نه تنها ابراهيم، بلكه حتى نوح و ديگر پيامبران پيش از ابراهيم نيز اين ها را تحريم كرده بودند. با اين حال، تو چگونه از آيين ابراهيم، دم مى زنى؟ در اين زمان، آيات ذيل نازل شد و با صراحت، تهمت هاى يهود به ابراهيم را

رد كرد: همه ى اين غذاها بر بنى اسراييل حلال بود، مگر آن چه اسراييل (اسراييل، نام ديگر يعقوب است) بر خود تحريم كرده بود. درباره ى دليل تحريم برخى غذاها از سوى يعقوب گفته اند: هنگامى كه يعقوب گوشت شتر مى خورد، بيمارى عرق النساء (سياتيك) در او پديدار مى شد. بنابراين، براى هميشه از خوردن آن خوددارى كرد. پيروان او، آن را يك تحريم الهى پنداشتند، در حالى كه پيش از نزول تورات هيچ غذايى بر بنى اسراييل حرام نبوده است. البته بر اثر ستم كارى يهود، پس از نزول تورات، بعضى از غذاها به عنوان مجازات بر آن ها تحريم شد. پس آن هايى كه به ابراهيم دروغ مى بندند، نمى توانند بر آيين او باشند و به آن افتخار كنند:

همه ى غذاها(ى پاك) بر بنى اسراييل حلال بود، جز آن چه اسراييل (يعقوب) پيش از نزول تورات، بر خود تحريم كرده بود (مانند گوشت شتر كه براى او زيان داشت) بگو اگر راست مى گوييد تورات را بياوريد و بخوانيد «» بنابراين، آنان كه پس از اين، به خدا دروغ مى بندند، ستم گرند «» بگو! خدا راست گفته است (و اين ها در آيين پاك ابراهيم نبوده است) بنابراين، از آيين ابراهيم پيروى كنيد، كه به حق گرايش داشت و از مشركان نبود «». (1)

پاورقى:

(1) منابع: جامع البيان؛ ج 4، ص 1؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 385؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 5؛ شان نزول آيات، ج 1، ص 127؛ مجمع البيان، ج 4، ص 165؛ نمونه ى بينات، ص 134.

ملاك پيروى از يك آيين

شأن نزول آيه هاى 93 تا 95 سوره ى آل عمران

هنگامى كه پيامبر در برابر يهوديان و مسيحيان، خود را پيرو آيين پاك ابراهيم معرفى كرد، باز

موج بهانه گيرى و مانع تراشى آغاز شد. جمعى از يهود با حالتى تمسخرآميز نزد پيامبر آمدند و گفتند: تو كه خود را بر آيين ابراهيم مى دانى، چگونه شير و گوشت شتر را حلال مى شمارى؟ در آيين ابراهيم اين دو حرام است. اين ما هستيم كه بايد به دين ابراهيم افتخار كنيم؛ چون به پيروى از او به گوشت شتر و شير آن را بر خود حرام مى دانيم. نه تنها ابراهيم، بلكه حتى نوح و ديگر پيامبران پيش از ابراهيم نيز اين ها را تحريم كرده بودند. با اين حال، تو چگونه از آيين ابراهيم، دم مى زنى؟ در اين زمان، آيات ذيل نازل شد و با صراحت، تهمت هاى يهود به ابراهيم را رد كرد: همه ى اين غذاها بر بنى اسراييل حلال بود، مگر آن چه اسراييل (اسراييل، نام ديگر يعقوب است) بر خود تحريم كرده بود. درباره ى دليل تحريم برخى غذاها از سوى يعقوب گفته اند: هنگامى كه يعقوب گوشت شتر مى خورد، بيمارى عرق النساء (سياتيك) در او پديدار مى شد. بنابراين، براى هميشه از خوردن آن خوددارى كرد. پيروان او، آن را يك تحريم الهى پنداشتند، در حالى كه پيش از نزول تورات هيچ غذايى بر بنى اسراييل حرام نبوده است. البته بر اثر ستم كارى يهود، پس از نزول تورات، بعضى از غذاها به عنوان مجازات بر آن ها تحريم شد. پس آن هايى كه به ابراهيم دروغ مى بندند، نمى توانند بر آيين او باشند و به آن افتخار كنند:

همه ى غذاها(ى پاك) بر بنى اسراييل حلال بود، جز آن چه اسراييل (يعقوب) پيش از نزول تورات، بر خود تحريم كرده بود (مانند گوشت شتر كه براى او زيان داشت) بگو اگر راست مى گوييد تورات را بياوريد

و بخوانيد «» بنابراين، آنان كه پس از اين، به خدا دروغ مى بندند، ستم گرند «» بگو! خدا راست گفته است (و اين ها در آيين پاك ابراهيم نبوده است) بنابراين، از آيين ابراهيم پيروى كنيد، كه به حق گرايش داشت و از مشركان نبود «». (1)

پاورقى:

(1) منابع: جامع البيان؛ ج 4، ص 1؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 385؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 5؛ شان نزول آيات، ج 1، ص 127؛ مجمع البيان، ج 4، ص 165؛ نمونه ى بينات، ص 134.

تلاش براى بى هويت نشان دادن مسلمانان

شأن نزول آيه هاى 96 و 97 سوره ى آل عمران

يهوديان تحقير شده در طول تاريخ، براى اين كه برترى كاذب خود را بنمايانند و آن را به اثبات رسانند، به اشكال گوناگون بر مسلمانان فخر مى فروختند. آنان در ادامه ى اشكال تراشى خود نزد پيامبر آمدند و به سخنان حضرت در پيروى او از آيين ابراهيم اعتراض كردند. آنان گفتند: تو چگونه خود را بر آيين ابراهيم مى دانى، حال آن كه همه ى پيامبرانِ غير از تو، از دودمان اسحاق فرزند ابراهيم بوده اند. از آن گذشته، همه ى آنان، بيت المقدس را محترم شمرده، آن را قبله ى خود برگزيده و به سوى آن نماز خوانده اند. امّا تو كه از دودمان ابراهيم نيستى، از آن قبله روى گردانده و كعبه را قبله گاه خود انتخاب كرده اى. در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد و فرمود: «اگر كعبه، قبله گاه مسلمانان شده است، شگفت آور نيست، زيرا نخستين خانه ى توحيد است و معبدى با سابقه تر از آن وجود ندارد.» بايد دانست خانه ى كعبه به دست آدم ساخته شده است كه در توفان نوح، آسيب ديد. سپس ابراهيم، آن را دوباره بنا نهاد:

نخستين

خانه اى كه براى مردم (و نيايش خداوند) قرار داده شد، در سرزمين مكه است كه پر بركت و مايه ى هدايت جهانيان است «» در آن، نشانه هاى روشن است (از جمله) مقام ابراهيم، و هركس داخل آن شود، در امان خواهد بود و براى خدا، بر مردم است كه آهنگ خانه ى (او) كنند آنان كه توانايى رفتن به سوى آن دارند و هركس كفر بورزد (و حج را ترك كند، به خود زيان رسانيده است؛ زيرا) خداوند از همه ى جهانيان بى نياز است «». (1)

پاورقى:

(1) منابع: تفسير نمونه، ج 3، ص 9؛ شأن نزول آيات، ص 128؛ مجمع البيان، ج 4، ص 171؛ نمونه ى بينات، ص 135؛ جامع البيان، ج 4، ص 7؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 386.

تلاش براى بى هويت نشان دادن مسلمانان

شأن نزول آيه هاى 96 و 97 سوره ى آل عمران

يهوديان تحقير شده در طول تاريخ، براى اين كه برترى كاذب خود را بنمايانند و آن را به اثبات رسانند، به اشكال گوناگون بر مسلمانان فخر مى فروختند. آنان در ادامه ى اشكال تراشى خود نزد پيامبر آمدند و به سخنان حضرت در پيروى او از آيين ابراهيم اعتراض كردند. آنان گفتند: تو چگونه خود را بر آيين ابراهيم مى دانى، حال آن كه همه ى پيامبرانِ غير از تو، از دودمان اسحاق فرزند ابراهيم بوده اند. از آن گذشته، همه ى آنان، بيت المقدس را محترم شمرده، آن را قبله ى خود برگزيده و به سوى آن نماز خوانده اند. امّا تو كه از دودمان ابراهيم نيستى، از آن قبله روى گردانده و كعبه را قبله گاه خود انتخاب كرده اى. در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد و فرمود: «اگر كعبه، قبله گاه مسلمانان شده است، شگفت آور نيست،

زيرا نخستين خانه ى توحيد است و معبدى با سابقه تر از آن وجود ندارد.» بايد دانست خانه ى كعبه به دست آدم ساخته شده است كه در توفان نوح، آسيب ديد. سپس ابراهيم، آن را دوباره بنا نهاد:

نخستين خانه اى كه براى مردم (و نيايش خداوند) قرار داده شد، در سرزمين مكه است كه پر بركت و مايه ى هدايت جهانيان است «» در آن، نشانه هاى روشن است (از جمله) مقام ابراهيم، و هركس داخل آن شود، در امان خواهد بود و براى خدا، بر مردم است كه آهنگ خانه ى (او) كنند آنان كه توانايى رفتن به سوى آن دارند و هركس كفر بورزد (و حج را ترك كند، به خود زيان رسانيده است؛ زيرا) خداوند از همه ى جهانيان بى نياز است «». (1)

پاورقى:

(1) منابع: تفسير نمونه، ج 3، ص 9؛ شأن نزول آيات، ص 128؛ مجمع البيان، ج 4، ص 171؛ نمونه ى بينات، ص 135؛ جامع البيان، ج 4، ص 7؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 386.

نفوذى ها!

شأن نزول آيه هاى 100 و 101 سوره ى آل عمران

«شاس بن قيس» يهودى، پيرمردى سياه دل بود كه در كفر و عناد با مسلمانان، نظير نداشت. روزى بر جمعى از مسلمانان گذشت و ديد دو طايفه ى «اوس» و «خزرج» كه سال ها جنگ هاى خونين داشتند، مجلس اُنسى ايجاد كرده اند و با كنار نهادن اختلاف هاى شديد دوران جاهليت، به گفت و گوى دوستانه پرداخته اند. او از ديدن اين صحنه، ناراحت شد و تاب نياورد. وى پيش خود گفت: اين روند خطرناك به رهبرى محمد صلى الله عليه و آله، موجوديت يهود را به مخاطره مى اندازد، بايد تدبيرى انديشيد. سپس بر اساس نقشه اى، به جوانى يهودى دستور داد به جمع

آنان رخنه كند و حوادث خونين بغاث (يكى از جنگ هاى شديد اوس و خزرج) را به يادشان آورد و آن واقعه ى تلخ را نزدشان مجسّم سازد. آن جوان اين نقشه را به شكل ماهرانه اى اجرا كرد كه مؤثر نيز واقع گرديد. هردو گروه، با به يادآوردن دوران گذشته و بر شمردن افتخارها و امتيازهاى قبيله اى خويش به نزاع پرداختند. در اين بين، جابربن صخر از قبيله ى خزرج و اوس بن قبطى از قبيله ى اوس به درشتى با هم سخن گفتند. هردو گروه به خشم آمدند و با گرفتن سلاح براى جنگ اعلام آمادگى كردند و در سرزمين حره، با هم قرار ملاقات گذاشتند. عده اى نيز به هر دو گروه پيوستند. خبر اين واقعه به پيامبر رسيد. حضرت با عده اى از اصحاب، خود را به آنان رساند و با لحنى عتاب آلود فرمود: اى مسلمانان! شما را چه شده است؟ در حالى كه من در ميان شما هستم، از جاهليت ياد مى كنيد؟! حال كه نزد خداوند، گرامى داشته شديد و نزاع هاى عصر جاهليت و كينه توزى هاى شما به الفت و محبت، بدل شده است، چرا آن گذشته ى سوء را تكرار مى كنيد! با اين سخنان، مسلمانان به اشتباه خود پى بردند و دانستند كه دشمنان براى ايجاد تفرقه، حيله به كار برده اند. بنابراين، سلاح شان را به زمين گذاشتند. اشك ريختند و يكديگر را در آغوش گرفتند.

آيات ذيل در اين باره نازل شد و يهوديان اغواگر را نكوهش كرد. به مسلمانان نيز هشدار داد كه:

اى كسانى كه ايمان آورده! اگر از گروهى از اهل كتاب (كه كارشان نفاق افكنى و شعله ور ساختن آتش كينه و عداوت است) پيروى كنيد، شما را پس

از ايمان، به كفر باز مى گردانند «» و چگونه ممكن است شما كافر شويد با اين كه آيات خدا بر شما خوانده مى شود و پيامبر او در ميان شماست؟ و هركس به خدا تمسك جويد، به راهى درست، هدايت شده است «» (1)

پاورقى:

(1) منابع: تفسير نمونه، ج 3، ص 20؛ شأن نزول آيات، ص 129؛ نمونه ى بينات، ص 136؛ مجمع البيان، ص 182؛ جامع البيان، ج 4، ص 27؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 393.

نفوذى ها!

شأن نزول آيه هاى 100 و 101 سوره ى آل عمران

«شاس بن قيس» يهودى، پيرمردى سياه دل بود كه در كفر و عناد با مسلمانان، نظير نداشت. روزى بر جمعى از مسلمانان گذشت و ديد دو طايفه ى «اوس» و «خزرج» كه سال ها جنگ هاى خونين داشتند، مجلس اُنسى ايجاد كرده اند و با كنار نهادن اختلاف هاى شديد دوران جاهليت، به گفت و گوى دوستانه پرداخته اند. او از ديدن اين صحنه، ناراحت شد و تاب نياورد. وى پيش خود گفت: اين روند خطرناك به رهبرى محمد صلى الله عليه و آله، موجوديت يهود را به مخاطره مى اندازد، بايد تدبيرى انديشيد. سپس بر اساس نقشه اى، به جوانى يهودى دستور داد به جمع آنان رخنه كند و حوادث خونين بغاث (يكى از جنگ هاى شديد اوس و خزرج) را به يادشان آورد و آن واقعه ى تلخ را نزدشان مجسّم سازد. آن جوان اين نقشه را به شكل ماهرانه اى اجرا كرد كه مؤثر نيز واقع گرديد. هردو گروه، با به يادآوردن دوران گذشته و بر شمردن افتخارها و امتيازهاى قبيله اى خويش به نزاع پرداختند. در اين بين، جابربن صخر از قبيله ى خزرج و اوس بن قبطى از قبيله ى اوس به درشتى با هم سخن

گفتند. هردو گروه به خشم آمدند و با گرفتن سلاح براى جنگ اعلام آمادگى كردند و در سرزمين حره، با هم قرار ملاقات گذاشتند. عده اى نيز به هر دو گروه پيوستند. خبر اين واقعه به پيامبر رسيد. حضرت با عده اى از اصحاب، خود را به آنان رساند و با لحنى عتاب آلود فرمود: اى مسلمانان! شما را چه شده است؟ در حالى كه من در ميان شما هستم، از جاهليت ياد مى كنيد؟! حال كه نزد خداوند، گرامى داشته شديد و نزاع هاى عصر جاهليت و كينه توزى هاى شما به الفت و محبت، بدل شده است، چرا آن گذشته ى سوء را تكرار مى كنيد! با اين سخنان، مسلمانان به اشتباه خود پى بردند و دانستند كه دشمنان براى ايجاد تفرقه، حيله به كار برده اند. بنابراين، سلاح شان را به زمين گذاشتند. اشك ريختند و يكديگر را در آغوش گرفتند.

آيات ذيل در اين باره نازل شد و يهوديان اغواگر را نكوهش كرد. به مسلمانان نيز هشدار داد كه:

اى كسانى كه ايمان آورده! اگر از گروهى از اهل كتاب (كه كارشان نفاق افكنى و شعله ور ساختن آتش كينه و عداوت است) پيروى كنيد، شما را پس از ايمان، به كفر باز مى گردانند «» و چگونه ممكن است شما كافر شويد با اين كه آيات خدا بر شما خوانده مى شود و پيامبر او در ميان شماست؟ و هركس به خدا تمسك جويد، به راهى درست، هدايت شده است «» (1)

پاورقى:

(1) منابع: تفسير نمونه، ج 3، ص 20؛ شأن نزول آيات، ص 129؛ نمونه ى بينات، ص 136؛ مجمع البيان، ص 182؛ جامع البيان، ج 4، ص 27؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 393.

بى تقوايى، ريشه ى اختلاف ها

شأن نزول آيه هاى 102

و 103 سوره ى آل عمران

در زمان جاهليت، دو قبيله ى بزرگ مدينه به نام «اوس» و «خزرج» با سابقه ى بيش از يك صد سال جنگ و خون ريزى، هراز گاهى به جان هم مى افتادند و خسارات جانى و مالى فراوانى به يكديگر وارد مى كردند. هنگامى كه پيامبر به مدينه، مهاجرت كرد، صلح و صفا را براى اين دو قبيله به ارمغان آورد. با اين حال، به دليل ريشه دار بودن اختلاف هاى شان، تنها در رويارويى با دشمنِ مشترك، اتحاد و هم دلى خود را نمايان مى كردند. آنان هر گاه، اندكى آرام مى گرفتند، از دشمن غافل مى شدند و به ويژه با تحريك دشمنان و تعصب هاى جاهلانه ى دوستان نادان، دوباره به نزاع روى مى آوردند.

روزى «ثعلبه بن غنم» از طايفه ى «اوس» و «اسعد بن زراره» از طايفه ى «خزرج» در برابر يكديگر قرار گرفتند. هركدام، افتخارات اسلامى قبيله ى خود را بر مى شمرد. ثعلبه چنين آغاز كرد: خزيمه بن ثابت (ذو الشهادتين) و حنظله (غسيل الملايكه) و نيز «عاصم بن ثابت» و «سعد بن معاذ» با اين همه افتخاراتى كه دارند، از قبيله ى ما هستند. شما چه داريد؟ اسعد بن زراره خود را براى پاسخ آماده كرده بود، بى درنگ، ابى بن كعب، معاذ بن جبل، زيد بن ثابت و ابوزيد را نام برد و آنان را از افتخارات قبيله ى خود برشمرد. و افزود: سعد بن عباده كه رييس مردم مدينه است، از ماست. بحث و مجادله بالا گرفت افراد هر دو قبيله از موضوع با خبر شدند و هريك با دست بردن به اسلحه، در برابر يكديگر قرار گرفتند. نزديك بود آتش جنگ شعله ور شود كه خبر به پيامبر رسيد. حضرت به محل حادثه آمد و

با بيان و تدبير خاص خود، به آن وضع خطرناك پايان داد و صلح و صفا را برقرار كرد. در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد و همه ى مسلمانان را با بيانى مؤثر و مؤكَد به اتحاد فرا خواند:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! آن گونه كه حق تقوا و پرهيزگارى است، از خدا بپرهيزيد و از دنيا نرويد، مگر اين كه مسلمان باشيد «» و همگى به ريسمان خدا، چنگ زنيد و پراكنده نشويد و نعمت خدا را بر خود به ياد آوريد، كه چگونه دشمن يكديگر بوديد و او ميان دل هاى شما، الفت ايجاد كرد و به بركت نعمت او، برادر شديد و شما بر لب حفره اى از آتش بوديد، كه خدا شما را از آن نجات داد، خداوند اين چنين، آيات خود را براى شما آشكار مى سازد. شايد پذيراى هدايت شويد. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، 4، ص 29؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 395؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 26؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 131؛ مجمع البيان، ج 4، ص 186؛ نمونه ى بينات، ص 138.

بى تقوايى، ريشه ى اختلاف ها

شأن نزول آيه هاى 102 و 103 سوره ى آل عمران

در زمان جاهليت، دو قبيله ى بزرگ مدينه به نام «اوس» و «خزرج» با سابقه ى بيش از يك صد سال جنگ و خون ريزى، هراز گاهى به جان هم مى افتادند و خسارات جانى و مالى فراوانى به يكديگر وارد مى كردند. هنگامى كه پيامبر به مدينه، مهاجرت كرد، صلح و صفا را براى اين دو قبيله به ارمغان آورد. با اين حال، به دليل ريشه دار بودن اختلاف هاى شان، تنها در رويارويى با دشمنِ مشترك، اتحاد و هم دلى خود را نمايان مى كردند. آنان هر گاه، اندكى

آرام مى گرفتند، از دشمن غافل مى شدند و به ويژه با تحريك دشمنان و تعصب هاى جاهلانه ى دوستان نادان، دوباره به نزاع روى مى آوردند.

روزى «ثعلبه بن غنم» از طايفه ى «اوس» و «اسعد بن زراره» از طايفه ى «خزرج» در برابر يكديگر قرار گرفتند. هركدام، افتخارات اسلامى قبيله ى خود را بر مى شمرد. ثعلبه چنين آغاز كرد: خزيمه بن ثابت (ذو الشهادتين) و حنظله (غسيل الملايكه) و نيز «عاصم بن ثابت» و «سعد بن معاذ» با اين همه افتخاراتى كه دارند، از قبيله ى ما هستند. شما چه داريد؟ اسعد بن زراره خود را براى پاسخ آماده كرده بود، بى درنگ، ابى بن كعب، معاذ بن جبل، زيد بن ثابت و ابوزيد را نام برد و آنان را از افتخارات قبيله ى خود برشمرد. و افزود: سعد بن عباده كه رييس مردم مدينه است، از ماست. بحث و مجادله بالا گرفت افراد هر دو قبيله از موضوع با خبر شدند و هريك با دست بردن به اسلحه، در برابر يكديگر قرار گرفتند. نزديك بود آتش جنگ شعله ور شود كه خبر به پيامبر رسيد. حضرت به محل حادثه آمد و با بيان و تدبير خاص خود، به آن وضع خطرناك پايان داد و صلح و صفا را برقرار كرد. در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد و همه ى مسلمانان را با بيانى مؤثر و مؤكَد به اتحاد فرا خواند:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! آن گونه كه حق تقوا و پرهيزگارى است، از خدا بپرهيزيد و از دنيا نرويد، مگر اين كه مسلمان باشيد «» و همگى به ريسمان خدا، چنگ زنيد و پراكنده نشويد و نعمت خدا را بر خود به ياد آوريد، كه چگونه دشمن

يكديگر بوديد و او ميان دل هاى شما، الفت ايجاد كرد و به بركت نعمت او، برادر شديد و شما بر لب حفره اى از آتش بوديد، كه خدا شما را از آن نجات داد، خداوند اين چنين، آيات خود را براى شما آشكار مى سازد. شايد پذيراى هدايت شويد. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، 4، ص 29؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 395؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 26؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 131؛ مجمع البيان، ج 4، ص 186؛ نمونه ى بينات، ص 138.

دشنام هرگز!

شأن نزول آيه ى 108 سوره ى آل عمران

جمعى از مؤمنان به دليل ناراحتى شديد از مسأله ى بت پرستى، گاهى بت هاى مشركان را به باد ناسزا مى گرفتند و به آن ها دشنام مى دادند. مشركان نيز از اين موضوع، سخت ناراحت بودند. قريش براى ابوطالب، احترام ويژه اى قايل بودند. آنان گفتند: نزد ابوطالب برويم و از او بخواهيم كه برادرزاده ى خود را از دشمنى با ما و ناسزاگويى به خدايان ما باز دارد.

ابوسفيان، ابوجهل و جمعى ديگر نزد ابوطالب آمدند و به او گفتند: تو بزرگ و سرور همه هستى. پيروان محمد صلى الله عليه و آله، ما و خدايان ما را آزار مى دهند، ما دوست داريم از او بخواهيد كه پيروانش از دشنام دادن به خدايان ما باز ايستند. در اين صورت ما نيز به او و خداى او كارى نداريم. ابوطالب، خواسته ى مشركان را به آگاهى برادرزاده ى خود رساند. پيامبر خطاب به آنان فرمود: اكنون چه مى خواهيد؟ مشركان خواسته ى خود را تكرار كردند و گفتند: ما از تو مى خواهيم خدايان ما را به حال خود واگذارى. حضرت به آنان فرمود: آيا مى خواهيد به شما كلمه اى بياموزم كه اگر به آن

سخن گوييد، مُلك عرب و عجم را از آن خود خواهيد ساخت؟ ابوجهل گفت: بلى، مى خواهيم. آن چه سخنى است؟ حضرت فرمود: بگوييد لااِله الااللّه. آنان از پذيرش آن سر باز زدند و گفتند: سخنى ديگر بگو. پيامبر فرمود: من شخصى نيستم كه جز اين سخن بگويم. اگر خورشيد را در دست من بگذارند، جز اين جمله حرفى نمى گويم. آنان گفتند: پس پيروانت را از ناسزاگويى به خدايان ما باز دار. در غير اين صورت ما نيز به تو و خداى تو ناسزا مى گوييم. در اين هنگام، خداوند آيه ى 108 انعام را فرو فرستاد. بدين ترتيب، خداوند مسلمانان را از دشنام دادن به مشركان بر حذر داشت و بر رعايت اصول ادب و نزاكت در بيان، حتى در برابر خرافى ترين اديان تأكيد كرد:

به كسانى كه جز خدا را مى پرستند، دشنام مدهيد، تا مبادا آنان خدا را از روى دشمنى و بى خردى دشنام دهند. اين چنين براى هر امتى عمل شان را زينت داديم. سپس بازگشت آنان به سوى پروردگارشان است و آنان را از آن چه عمل مى كردند، آگاه مى سازد «» (1)

پاورقى:

(1) شأن نزول آيات، ص 262؛ تفسير نمونه، ج 5، ص 393؛ نمونه ى بينات، ص 345؛ مجمع البيان، ج 8، ص221.

اصل دل جويى و يارى هم

شأن نزول آيه ى 111 سوره ى آل عمران

عبدالله بن سلام، دانشمند يهودى چون به حقانيت پيامبر و آيين پاك او پى بُرد، با ياران خود، آيين پيشين را رها كرد و به آيين اسلام گرويد. اين موضوع، ضربه اى شكننده براى يهود به شمار مى آمد؛ زيرا شكوه دروغين يهود را در هم فرو ريخت. رؤساى يهود با مشاهده ى اين وضع، نزد او آمدند و به اميد

پشيمان كردن عبدالله بن سلام، زبان به ملامت او گشودند. با اين حال، اين اقدام بر اراده ى عبدالله تأثير نگذاشت. از اين رو، به بهانه ى اين كه عبدالله بن سلام و يارانش به آيين پدران و نياكان خود پشت كرده اند، آنان را از جامعه ى يهود بيرون راندند. آنان به پندار خود، زمينه ى پيوستن ديگر يهوديان به آيين اسلام را از بين برده بودند. در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد و به مسلمانانى كه براى پذيرش اسلام از سوى قوم خود زير فشار قرار گرفته بودند، بشارت داد كه مخالفان نمى توانند به آنان زيانى برسانند.

گاه ممكن است انسان درست كار، براى راه درستى كه در پيش گرفته و اعمال نيك و پسنديده اى كه انجام مى دهد، از سوى نزديك ترين دوستان خود زير فشار قرار گيرد و حتى به دليل پافشارى بر مشى خود، مورد نكوهش و يا تهديد آنان قرار گيرد. در اين گونه موارد شايسته است كه او از ناسپاسى و زخم زبان ديگران نرنجد و بر ياران و موافقان نيز لازم است كه از چنين فردى، دل جويى كنند و او را يارى دهند.

آنان (اهل كتاب به ويژه يهود) هرگز نمى توانند به شما زيان برسانند. جز آزارهاى مختصر، و اگر با شما پيكار كنند، به شما پشت خواهند كرد (و شكست خواهند خورد)؛ سپس كسى، آنان را يارى نمى كند «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 4، ص 204؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 50؛ نمونه ى بينات، ص 140؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 132؛ جامع البيان، ج 4، ص 47؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 400.

شرور يعنى از ما نبودن!

شأن نزول آيه هاى 113 تا 115 سوره ى آل عمران

هنگامى

كه عبدالله بن سلام؛ دانشمندِ يهود با جمعى از ياران خود به اسلام پيوست، سرانِ يهود اين واقعه را بر نتافتند. بنابراين، براى بى اثر ساختن اقدام عبدالله بن سلام، او را به شرارت، متهم كردند تا ديگران به راه او نروند. يهوديان چنين اعلام كردند كه عمل عبدالله بن سلام و ياران او، شرارت آميز است؛ زيرا اگر آنان، شرور نبودند، آيين نياكان خود را رها نمى كردند و اين گونه به يهود خيانت نمى ورزيدند. در اين هنگام، آيات ذيل از عبد الله بن سلام و ياران او دفاع كرد؛ بسيار ديده ايم كه در قضاوت نسبت به يك قوم، نژاد يا گروه فكرى، حقوق افراد شايسته زير پا گذاشته مى شود و فردى تنها به اين دليل كه از فلان قوم يا گروه است، حتى به شرارت محكوم مى گردد. چنين قضاوت هايى با حق مدارى سازگار نيست.

آنان، همه يكسان نيستند. از اهل كتاب، جمعيتى هستند كه (به حق و ايمان) قيام مى كنند و پيوسته در هنگام شب، آيات خدا را مى خوانند در حالى كه سجده مى كنند. به خدا و روز واپسين ايمان مى آورند، امر به معروف و نهى از منكر مى كنند و در انجام كارهاى نيك، پيشى مى گيرند و آنان از شايستگان اند «» و آن چه از اعمال نيك انجام دهند، هرگز كفران نخواهد شد (و پاداش شايسته ى آن را مى بينند) و خدا از پرهيزگاران، آگاه است «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 55؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 132؛ مجمع البيان، ج 4، ص 209؛ نمونه ى بينات، ص 140؛ جامع البيان، ج 4، ص 52؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 402.

شرور يعنى از ما نبودن!

شأن نزول آيه هاى 113

تا 115 سوره ى آل عمران

هنگامى كه عبدالله بن سلام؛ دانشمندِ يهود با جمعى از ياران خود به اسلام پيوست، سرانِ يهود اين واقعه را بر نتافتند. بنابراين، براى بى اثر ساختن اقدام عبدالله بن سلام، او را به شرارت، متهم كردند تا ديگران به راه او نروند. يهوديان چنين اعلام كردند كه عمل عبدالله بن سلام و ياران او، شرارت آميز است؛ زيرا اگر آنان، شرور نبودند، آيين نياكان خود را رها نمى كردند و اين گونه به يهود خيانت نمى ورزيدند. در اين هنگام، آيات ذيل از عبد الله بن سلام و ياران او دفاع كرد؛ بسيار ديده ايم كه در قضاوت نسبت به يك قوم، نژاد يا گروه فكرى، حقوق افراد شايسته زير پا گذاشته مى شود و فردى تنها به اين دليل كه از فلان قوم يا گروه است، حتى به شرارت محكوم مى گردد. چنين قضاوت هايى با حق مدارى سازگار نيست.

آنان، همه يكسان نيستند. از اهل كتاب، جمعيتى هستند كه (به حق و ايمان) قيام مى كنند و پيوسته در هنگام شب، آيات خدا را مى خوانند در حالى كه سجده مى كنند. به خدا و روز واپسين ايمان مى آورند، امر به معروف و نهى از منكر مى كنند و در انجام كارهاى نيك، پيشى مى گيرند و آنان از شايستگان اند «» و آن چه از اعمال نيك انجام دهند، هرگز كفران نخواهد شد (و پاداش شايسته ى آن را مى بينند) و خدا از پرهيزگاران، آگاه است «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 55؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 132؛ مجمع البيان، ج 4، ص 209؛ نمونه ى بينات، ص 140؛ جامع البيان، ج 4، ص 52؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 402.

شرور يعنى از

ما نبودن!

شأن نزول آيه هاى 113 تا 115 سوره ى آل عمران

هنگامى كه عبدالله بن سلام؛ دانشمندِ يهود با جمعى از ياران خود به اسلام پيوست، سرانِ يهود اين واقعه را بر نتافتند. بنابراين، براى بى اثر ساختن اقدام عبدالله بن سلام، او را به شرارت، متهم كردند تا ديگران به راه او نروند. يهوديان چنين اعلام كردند كه عمل عبدالله بن سلام و ياران او، شرارت آميز است؛ زيرا اگر آنان، شرور نبودند، آيين نياكان خود را رها نمى كردند و اين گونه به يهود خيانت نمى ورزيدند. در اين هنگام، آيات ذيل از عبد الله بن سلام و ياران او دفاع كرد؛ بسيار ديده ايم كه در قضاوت نسبت به يك قوم، نژاد يا گروه فكرى، حقوق افراد شايسته زير پا گذاشته مى شود و فردى تنها به اين دليل كه از فلان قوم يا گروه است، حتى به شرارت محكوم مى گردد. چنين قضاوت هايى با حق مدارى سازگار نيست.

آنان، همه يكسان نيستند. از اهل كتاب، جمعيتى هستند كه (به حق و ايمان) قيام مى كنند و پيوسته در هنگام شب، آيات خدا را مى خوانند در حالى كه سجده مى كنند. به خدا و روز واپسين ايمان مى آورند، امر به معروف و نهى از منكر مى كنند و در انجام كارهاى نيك، پيشى مى گيرند و آنان از شايستگان اند «» و آن چه از اعمال نيك انجام دهند، هرگز كفران نخواهد شد (و پاداش شايسته ى آن را مى بينند) و خدا از پرهيزگاران، آگاه است «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 55؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 132؛ مجمع البيان، ج 4، ص 209؛ نمونه ى بينات، ص 140؛ جامع البيان، ج 4، ص 52؛ تفسير كشاف، ج

1، ص 402.

بيگانگان، نامحرمان

شأن نزول آيه هاى 118 تا 120 سوره ى آل عمران

يك مسلمان هوشيار و وظيفه شناس نبايد دشمنانِ دين را در شمار خاصّان خويش قرار دهد و رازهاى دين خود را نزد آنان آشكار سازد.

برخى مسلمانان چون در دوران جاهليت با يهوديان، دوست بودند، پس از ايمان آوردن نيز همانند گذشته رفتار مى كردند. يعنى از روى صميميت، برخى اسرار نيروهاى اسلام را به آنان مى گفتند. بدين ترتيب يهوديان از اسرار پنهان مسلمانان آگاه مى شدند و براى ضربه زدن به اسلام، نقشه مى كشيدند.

از اين رو، آيات ذيل نازل شد و به مسلمانان هشدار داد كه نبايد يهوديان را محرم قرار دهند؛ زيرا يهوديان از زيان رساندن به مسلمانان كوتاهى نمى كنند:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! محرم اسرارى از غير خود بر نگزينيد. آنان از هرگونه شر و فسادى درباره ى شما، كوتاهى نمى كنند. آنان دوست دارند شما در رنج و زحمت باشيد (نشانه هاى) دشمنى از دهان (كلام)شان آشكار شده و آن چه در دل هاى شان پنهان مى دارند از آن مهم تر است. ما آيات (و راه هاى پيش گيرى از شرّ آنان) را براى شما بيان كرديم؛ اگر انديشه كنيد «» شما كسانى هستيد كه آنان را دوست مى داريد، امّا آنان، شما را دوست ندارند. در حالى كه شما به همه ى كتاب هاى آسمانى، ايمان داريد. هنگامى كه شما را ملاقات مى كنند (به دروغ مى گويند:) «ايمان آورده ايم»، امّا هنگامى كه تنها مى شوند، از شدّت خشم بر شما، سرانگشتان خود را به دندان مى گزند. بگو: با همين خشمى كه داريد بميريد. خدا از (اسرار) درون سينه ها آگاه است «» اگر نيكى به شما برسد، آنان را ناراحت مى كند؛ و اگر حادثه ى ناگوارى براى شما رخ دهد،

خوشحال مى شوند، (اما) اگر پايدارى و پرهيزگارى كنيد، نقشه هاى آنان به شما زيانى نمى رساند. خداوند بر آن چه انجام مى دهند، احاطه دارد «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 63؛ مجمع البيان، ج 4، ص 219؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 133؛ نمونه ى بينات، ص 142؛ جامع البيان، ج 4، ص 66؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 406.

بيگانگان، نامحرمان

شأن نزول آيه هاى 118 تا 120 سوره ى آل عمران

يك مسلمان هوشيار و وظيفه شناس نبايد دشمنانِ دين را در شمار خاصّان خويش قرار دهد و رازهاى دين خود را نزد آنان آشكار سازد.

برخى مسلمانان چون در دوران جاهليت با يهوديان، دوست بودند، پس از ايمان آوردن نيز همانند گذشته رفتار مى كردند. يعنى از روى صميميت، برخى اسرار نيروهاى اسلام را به آنان مى گفتند. بدين ترتيب يهوديان از اسرار پنهان مسلمانان آگاه مى شدند و براى ضربه زدن به اسلام، نقشه مى كشيدند.

از اين رو، آيات ذيل نازل شد و به مسلمانان هشدار داد كه نبايد يهوديان را محرم قرار دهند؛ زيرا يهوديان از زيان رساندن به مسلمانان كوتاهى نمى كنند:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! محرم اسرارى از غير خود بر نگزينيد. آنان از هرگونه شر و فسادى درباره ى شما، كوتاهى نمى كنند. آنان دوست دارند شما در رنج و زحمت باشيد (نشانه هاى) دشمنى از دهان (كلام)شان آشكار شده و آن چه در دل هاى شان پنهان مى دارند از آن مهم تر است. ما آيات (و راه هاى پيش گيرى از شرّ آنان) را براى شما بيان كرديم؛ اگر انديشه كنيد «» شما كسانى هستيد كه آنان را دوست مى داريد، امّا آنان، شما را دوست ندارند. در حالى كه شما به همه ى كتاب هاى آسمانى، ايمان داريد. هنگامى كه شما را

ملاقات مى كنند (به دروغ مى گويند:) «ايمان آورده ايم»، امّا هنگامى كه تنها مى شوند، از شدّت خشم بر شما، سرانگشتان خود را به دندان مى گزند. بگو: با همين خشمى كه داريد بميريد. خدا از (اسرار) درون سينه ها آگاه است «» اگر نيكى به شما برسد، آنان را ناراحت مى كند؛ و اگر حادثه ى ناگوارى براى شما رخ دهد، خوشحال مى شوند، (اما) اگر پايدارى و پرهيزگارى كنيد، نقشه هاى آنان به شما زيانى نمى رساند. خداوند بر آن چه انجام مى دهند، احاطه دارد «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 63؛ مجمع البيان، ج 4، ص 219؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 133؛ نمونه ى بينات، ص 142؛ جامع البيان، ج 4، ص 66؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 406.

بيگانگان، نامحرمان

شأن نزول آيه هاى 118 تا 120 سوره ى آل عمران

يك مسلمان هوشيار و وظيفه شناس نبايد دشمنانِ دين را در شمار خاصّان خويش قرار دهد و رازهاى دين خود را نزد آنان آشكار سازد.

برخى مسلمانان چون در دوران جاهليت با يهوديان، دوست بودند، پس از ايمان آوردن نيز همانند گذشته رفتار مى كردند. يعنى از روى صميميت، برخى اسرار نيروهاى اسلام را به آنان مى گفتند. بدين ترتيب يهوديان از اسرار پنهان مسلمانان آگاه مى شدند و براى ضربه زدن به اسلام، نقشه مى كشيدند.

از اين رو، آيات ذيل نازل شد و به مسلمانان هشدار داد كه نبايد يهوديان را محرم قرار دهند؛ زيرا يهوديان از زيان رساندن به مسلمانان كوتاهى نمى كنند:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! محرم اسرارى از غير خود بر نگزينيد. آنان از هرگونه شر و فسادى درباره ى شما، كوتاهى نمى كنند. آنان دوست دارند شما در رنج و زحمت باشيد (نشانه هاى) دشمنى از دهان (كلام)شان آشكار شده

و آن چه در دل هاى شان پنهان مى دارند از آن مهم تر است. ما آيات (و راه هاى پيش گيرى از شرّ آنان) را براى شما بيان كرديم؛ اگر انديشه كنيد «» شما كسانى هستيد كه آنان را دوست مى داريد، امّا آنان، شما را دوست ندارند. در حالى كه شما به همه ى كتاب هاى آسمانى، ايمان داريد. هنگامى كه شما را ملاقات مى كنند (به دروغ مى گويند:) «ايمان آورده ايم»، امّا هنگامى كه تنها مى شوند، از شدّت خشم بر شما، سرانگشتان خود را به دندان مى گزند. بگو: با همين خشمى كه داريد بميريد. خدا از (اسرار) درون سينه ها آگاه است «» اگر نيكى به شما برسد، آنان را ناراحت مى كند؛ و اگر حادثه ى ناگوارى براى شما رخ دهد، خوشحال مى شوند، (اما) اگر پايدارى و پرهيزگارى كنيد، نقشه هاى آنان به شما زيانى نمى رساند. خداوند بر آن چه انجام مى دهند، احاطه دارد «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 63؛ مجمع البيان، ج 4، ص 219؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 133؛ نمونه ى بينات، ص 142؛ جامع البيان، ج 4، ص 66؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 406.

توكل، شرط پيروزى

شأن نزول آيه هاى 121 و 122 سوره ى آل عمران

در سال سوم هجرت، قريش به عزم جنگ با پيامبر، با سه هزار سوار و دو هزار پياده و تجهيزات كافى از مكه خارج شدند. آنان براى افزايش روحيه ى لشكريان، بت هاى بزرگ و زنان خود را نيز همراه آوردند. عباس، عموى پيامبر كه هنوز اسلام نياورده بود، بى درنگ نامه اى نوشت و پيامبر را از آرايش جنگى قريش، آگاه ساخت. پيامبر پس از دريافت خبر دقيق، براى رسيدگى به اين موضوع، جلسه اى تشكيل داد و با اهل مدينه مشورت

كرد. آن گاه با 1000 نفر از جنگجويان مسلمان و يهود به سوى احد حركت كرد. پيامبر به يهوديان فرمود كه شرط مبارزه با مشركان، مسلمان شدن است، اما يهوديان نپذيرفتند. آنان همراه عبد الله بن اُبى و جمعى ديگر از مسلمانان، در ميانه ى راه بازگشتند و از همكارى با مسلمانان سر باز زدند.

پس از مدتى، آيات ذيل نازل شد و حوادث آن روز را براى پيامبر يادآورى كرد:

و (به ياد آور) زمانى را كه صبح گاهان از ميان خانواده ى خود، براى انتخاب اردوگاه جنگ براى مؤمنان، بيرون رفتى و خداوند شنوا و داناست «» (و نيز به ياد آور) زمانى را كه دو طايفه از شما تصميم گرفتند سستى نشان دهند (و از ميانه ى راه باز گردند) و خداوند، پشتيبان آنان بود (و به آنان كمك كرد كه از اين فكر بازگردند) و افراد با ايمان بايد تنها بر خدا توكل كنند «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 69؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 408؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 69؛ نمونه ى بينات، ص 143.

توكل، شرط پيروزى

شأن نزول آيه هاى 121 و 122 سوره ى آل عمران

در سال سوم هجرت، قريش به عزم جنگ با پيامبر، با سه هزار سوار و دو هزار پياده و تجهيزات كافى از مكه خارج شدند. آنان براى افزايش روحيه ى لشكريان، بت هاى بزرگ و زنان خود را نيز همراه آوردند. عباس، عموى پيامبر كه هنوز اسلام نياورده بود، بى درنگ نامه اى نوشت و پيامبر را از آرايش جنگى قريش، آگاه ساخت. پيامبر پس از دريافت خبر دقيق، براى رسيدگى به اين موضوع، جلسه اى تشكيل داد و با اهل مدينه مشورت كرد. آن گاه با

1000 نفر از جنگجويان مسلمان و يهود به سوى احد حركت كرد. پيامبر به يهوديان فرمود كه شرط مبارزه با مشركان، مسلمان شدن است، اما يهوديان نپذيرفتند. آنان همراه عبد الله بن اُبى و جمعى ديگر از مسلمانان، در ميانه ى راه بازگشتند و از همكارى با مسلمانان سر باز زدند.

پس از مدتى، آيات ذيل نازل شد و حوادث آن روز را براى پيامبر يادآورى كرد:

و (به ياد آور) زمانى را كه صبح گاهان از ميان خانواده ى خود، براى انتخاب اردوگاه جنگ براى مؤمنان، بيرون رفتى و خداوند شنوا و داناست «» (و نيز به ياد آور) زمانى را كه دو طايفه از شما تصميم گرفتند سستى نشان دهند (و از ميانه ى راه باز گردند) و خداوند، پشتيبان آنان بود (و به آنان كمك كرد كه از اين فكر بازگردند) و افراد با ايمان بايد تنها بر خدا توكل كنند «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 69؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 408؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 69؛ نمونه ى بينات، ص 143.

رباخوارى ممنوع

شأن نزول آيه ى 130 سوره ى آل عمران

عرب، در زمان جاهليت، به رباخوارى، بسيار آلوده شده بود. اگر بدهكار در وقت مقرر، نمى توانست بدهى خود را بپردازد، از طلبكار مى خواست كه مجموع سود و اصل بدهى را به شكل سرمايه ى جديدى به او قرض دهد و سود آن را بگيرد. به اين ترتيب، در هر مرحله، «سود به اضافه ى سرمايه» سرمايه ى جديدى را تشكيل مى داد. درمدت كوتاهى با انباشته شدن سود، مجموع بدهى بدهكار، چندين برابر اصل بدهى افزايش مى يافت و سرانجام وى به كلى از زندگى ساقط مى شد. اين گونه بود كه آيه ى ذيل

نازل شد و مسلمانان را از اين كار زشت بر حذر داشت:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد: ربا (و سود پول) را چند برابر نخوريد. از خدا بپرهيزيد تا رستگار شويد «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 88؛ نمونه ى بينات، ص 147؛ جامع البيان، ج 4، ص 90؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 414.

پشيمانى گناه كار

شأن نزول آيه هاى 135 و 136 سوره ى آل عمران

رسول خدا صلى الله عليه و آله پس از ورود به مدينه، بين مهاجران و انصار پيمان برادرى و اخوت برقرار كرد. براى نمونه دو مرد انصارى و ثقفى با هم برادر شد ند. هرگاه يكى از اين دو، براى جنگ يا موضوع ديگر از مدينه بيرون مى رفت، ديگرى براى تأمين مخارج زندگى و تهيه ى وسايل زندگى او در مدينه مى ماند. جنگى پيش آمد و مرد ثقفى، براى جنگ به همراه پيامبر از مدينه خارج شد. روزى، مرد انصارى كه در مدينه مانده بود، براى آگاهى از نيازهاى خانواده ى وى به خانه ى برادر ايمانى اش آمد. در اين هنگام، همسر او را ديد كه موهايش بر صورت ريخته بود. هواى نفس بر او چيره شد. خود را به آن زن رساند تا او را ببوسد. زن كه غافل گير شده بود، نتوانست خود را بپوشاند و از او جلوگيرى كند. تنها دست خود را بر صورتش نهاد و مرد بر دست او بوسه زد. زن گفت: سبحان اللّه! چگونه به امانتى كه به تو سپرده شده بود، خيانت كردى و از اطاعت خدا درآمدى؟ تازه به حاجت خود نيز نرسيدى! مرد پشيمان شد و با شرمندگى برگشت. سپس از شدت غم و اندوه، به كوه هاى مدينه پناه برد. با

گريه و زارى، خود را بر زمين افكند و از خدا طلب استغفار كرد. مدتى گذشت كه شوهر آن زن از جنگ برگشت. هنگامى كه به خانه آمد، همسرش، او را از جريان آگاه ساخت. مرد ثقفى از خانه بيرون آمد و پس از جست و جوى زياد، دوستش را در بيابان يافت. او در حال سجده، با گريه و زارى مى گفت: خدايا! گناه من بس عظيم است. من به برادر خود خيانت كردم. دوستش به او گفت: برخيز و نااميد مباش. با هم نزد رسول خدا برويم. تو، گناه خود را نزد پيامبر توضيح ده، شايد به تو راهى نشان دهد و خداوند توبه ات را بپذيرد. آن دو به مدينه آمدند و هنگام نماز عصر، نزد رسول خدا رسيدند. جبرييل بر حضرت فرود آمد و فرمود: خداوند، توبه ى او را پذيرفته است و آيه ى ذيل را بر پيغمبر تلاوت كرد:

آنان كه مرتكب كار ناپسندى شوند يا به خود ستم كنند، به ياد خدا مى افتند و براى گناهان خود، آمرزش مى جويند و كيست جز خدا كه گناهان را ببخشد؟ و بر گناه، اصرار نمى ورزند، با اين كه مى دانند «» پاداش آنان، آمرزش پروردگار و بهشت هايى است كه از زير درختانش، نهرها جارى است در آن، جاودانه مى مانند و چه نيكو است پاداش اهل عمل «» (1)

پاورقى:

(1) شأن نزول آيات، ص 137؛ جامع البيان، ج 4، ص 97؛ تفيسر كشاف، ج 1، ص 416.

پشيمانى گناه كار

شأن نزول آيه هاى 135 و 136 سوره ى آل عمران

رسول خدا صلى الله عليه و آله پس از ورود به مدينه، بين مهاجران و انصار پيمان برادرى و اخوت برقرار كرد. براى نمونه دو مرد انصارى و ثقفى

با هم برادر شد ند. هرگاه يكى از اين دو، براى جنگ يا موضوع ديگر از مدينه بيرون مى رفت، ديگرى براى تأمين مخارج زندگى و تهيه ى وسايل زندگى او در مدينه مى ماند. جنگى پيش آمد و مرد ثقفى، براى جنگ به همراه پيامبر از مدينه خارج شد. روزى، مرد انصارى كه در مدينه مانده بود، براى آگاهى از نيازهاى خانواده ى وى به خانه ى برادر ايمانى اش آمد. در اين هنگام، همسر او را ديد كه موهايش بر صورت ريخته بود. هواى نفس بر او چيره شد. خود را به آن زن رساند تا او را ببوسد. زن كه غافل گير شده بود، نتوانست خود را بپوشاند و از او جلوگيرى كند. تنها دست خود را بر صورتش نهاد و مرد بر دست او بوسه زد. زن گفت: سبحان اللّه! چگونه به امانتى كه به تو سپرده شده بود، خيانت كردى و از اطاعت خدا درآمدى؟ تازه به حاجت خود نيز نرسيدى! مرد پشيمان شد و با شرمندگى برگشت. سپس از شدت غم و اندوه، به كوه هاى مدينه پناه برد. با گريه و زارى، خود را بر زمين افكند و از خدا طلب استغفار كرد. مدتى گذشت كه شوهر آن زن از جنگ برگشت. هنگامى كه به خانه آمد، همسرش، او را از جريان آگاه ساخت. مرد ثقفى از خانه بيرون آمد و پس از جست و جوى زياد، دوستش را در بيابان يافت. او در حال سجده، با گريه و زارى مى گفت: خدايا! گناه من بس عظيم است. من به برادر خود خيانت كردم. دوستش به او گفت: برخيز و نااميد مباش. با هم نزد رسول خدا

برويم. تو، گناه خود را نزد پيامبر توضيح ده، شايد به تو راهى نشان دهد و خداوند توبه ات را بپذيرد. آن دو به مدينه آمدند و هنگام نماز عصر، نزد رسول خدا رسيدند. جبرييل بر حضرت فرود آمد و فرمود: خداوند، توبه ى او را پذيرفته است و آيه ى ذيل را بر پيغمبر تلاوت كرد:

آنان كه مرتكب كار ناپسندى شوند يا به خود ستم كنند، به ياد خدا مى افتند و براى گناهان خود، آمرزش مى جويند و كيست جز خدا كه گناهان را ببخشد؟ و بر گناه، اصرار نمى ورزند، با اين كه مى دانند «» پاداش آنان، آمرزش پروردگار و بهشت هايى است كه از زير درختانش، نهرها جارى است در آن، جاودانه مى مانند و چه نيكو است پاداش اهل عمل «» (1)

پاورقى:

(1) شأن نزول آيات، ص 137؛ جامع البيان، ج 4، ص 97؛ تفيسر كشاف، ج 1، ص 416.

اثر يك دُعا

شأن نزول آيه ى 139 سوره ى آل عمران

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در جنگ احد، براى در امان ماندن از عمليات غافل گيرانه ى دشمن، عده اى را به عنوان ديده بان بر بالاى كوه احد قرار داد، در اين ميان، عده اى از نگهبانان بالاى كوه از دستور پيامبر اكرم سرپيچى كردند و با رها كردن سنگر به جمع آورى غنايم پرداختند. خالد بن وليد، از فرماندهان سپاه قريش به همراه دويست نفر ديگر از فرصت بهره بردند و در عملياتى غافل گيرانه، به شكاف كوه حمله كردند. آنان، باقى مانده ى نگهبانان را كشتند و از پشت، به لشكر اسلام حمله آوردند. ناگهان مسلمانان از هرسو در محاصره ى دشمن قرار گرفتند. عده اى از مسلمانان از جمله حمزه سيدالشهدا، عموى پيامبر به شهادت رسيدند و بيشتر مسلمانان پا به

فرار گذاشتند. در اين هنگام، خالد بن وليد براى تصرف قله ى استراتژيك احد و زدن ضربه ى نهايى به مسلمانان، با سپاه خود به سوى قله حركت كرد. اگر خالد مى توانست اين قله را تصرف كند، كار مسلمانان يكسره مى شد و اميدى به زنده ماندن هيچ يك از مسلمانان نبود. پيغمبر در حالى كه از شدت جراحات، خون از سر و صورتش سرازير بود، با مشاهده ى اين صحنه فرمود: «خدايا! مگذار آنان از كوه بالا روند و به مادست يابند. ما را جز تو ياورى نيست. خدايا! در اين شهر، جز اين گروه اندك، كسى تو را نمى پرستد. پس به ما يارى رسان» در اين لحظات حساس كه مسلمانان به تقويت روحى نياز داشتند، خداوند اين آيه را نازل فرمود و به مسلمانان دلدارى داد. در پى آن، مسلمانان روحيه گرفتند و چند تن از تيراندازان با شتاب از كوه بالا رفتند و لشكر مشركان را هدف تير قرار دادند. ديگران نيز كه سلاحى نداشتند، با سنگ باران، مشركان را وادار به فرار كردند. در نتيجه، همه ى مسلمانان به بالاى كوه صعود كردند و از دست دشمن، جان سالم به در بردند:

و سست نشويد و غمگين نگرديد و شما برتريد اگر ايمان داشته باشيد «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 4، ص 265؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 138؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 107؛ نمونه بينات، ص 152؛ جامع البيان، ج 4، ص 102؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 418.

پيروزى و شكست در زندگى دنيا

شأن نزول آيه ى 140 سوره ى آل عمران

پس از پايان غم انگيز جنگ احد، مشركان به ظاهر پيروز به سوى مكه بازگشتند. با اين

حال، در ميانه ى راه به فكر افتادند كه براى تكميل پيروزى خود و در هم كوبيدن توانِ باقى مانده ى مسلمانان، به مدينه باز گردند و آن جا را غارت كنند. مسلمانان نيز كه شكست خورده بودند، از احد به مدينه بازگشتند. هنگامى كه سپاه اسلام به مدينه رسيد، همه براى استقبال از سپاه اسلام بيرون آمدند. ضجه و ناله ى زنان شوهر از دست داده و كودكانى كه حالا يتيم شده بودند، دل هر بيننده اى را مى آزرد. در اين ميان، زخم زبان عده اى از خانه نشينان رفاه طلب و منافقانِ فرصت طلب، بر اندوه مسلمانان مى افزود و بيش از همه، پيامبر را دلتنگ مى كرد. خبر بازگشت سپاه قريش به سوى مدينه نيز همه را در وحشت فرو برده بود. در اين هنگام، دلدارى و تقويت روحيه ى مسلمانان، بسيار ضرورى به نظر مى رسيد، تا بتوانند در آن شرايط سخت در برابر تهديدهاى دشمن بايستند و از مدينه دفاع كنند. پيامبر با مشاهده ى اين صحنه هاى رقت بار فرمود: خدايا! ببين با رسول تو چه كردند! در اين جا آيه ى ذيل نازل شد و براى تقويت روحيه ى مسلمانان، اين شكست را با شكست مشركان در جنگ بدر مقايسه كرد. در جنگ بدر، مشركان شكست سختى خورده بودند، ولى باز از پاى ننشستند و شكست خود را در جنگ احد جبران كردند. پس شما نيز براى جبران اين شكست از پاى ننشينيد. مسلمانان با اين پيام، روحيه گرفتند و براى جنگ به سوى دشمن حركت كردند. مشركان نيز با شنيدن اين خبر، از هجوم به مدينه منصرف شدند و به مكه بازگشتند:

اگر (در ميدان احد) به شما جراحتى رسيد و (ضربه اى وارد شد) به آن

جمعيت نيز (در ميدان بدر) جراحتى همانند آن وارد گرديد و ما اين روزها (ى پيروزى و شكست) را در ميان مردم مى گردانيم (و اين ويژگى زندگى دنياست) تا خدا، افرادى را كه ايمان آورده اند بداند (و شناخته شوند) و (خداوند) از ميان شما، شاهدانى بگيرد و خدا، ستم كاران را دوست نمى دارد. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 108؛ نمونه ى بينات، ص 152؛ مجمع البيان، ج 4، ص 166؛ جامع البيان، ج 4، ص 105؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 419.

فردپرستى ممنوع

شأن نزول آيه ى 144 سوره ى آل عمران

درگير و دار جنگ احد، ناگهان صدايى برخاست: «محمّد را كشتم... محمد را كشتم». پس از آن، نداى ديگرى گفت: «محمّد كشته شد». گويند اين منادى، شيطان بود. اين، هنگامى بود كه عمرو بن قميئه حارثى، سنگى به سوى پيامبر پرتاب كرد. سنگ، پيشانى و دندان آن حضرت را شكست، لب پايين وى را شكافت و خون، صورت ايشان را پوشاند. در اين هنگام، دشمن مى خواست پيامبر را به قتل رساند كه مصعب بن عمير از پرچم داران ارتش اسلام، خود را در برابر پيامبر سپرد كرد. مصعب در دفاع از پيامبر كشته شد و چون شباهت زيادى به پيامبر داشت، دشمن پنداشت كه پيغمبر را به قتل رسانده است. دشمن اين خبر را با صداى بلند به همه ى لشكر رسانيد. انتشار اين خبر، همان اندازه كه در روحيه ى بت پرستان مثبت بود، روحيه ى مسلمانان را متزلزل مى كرد. بيشتر مسلمانان از ميدان جنگ گريختند. حتى بعضى به اين فكر افتادند كه از آيين اسلام برگردند و از ابوسفيان، امان بخواهند. با اين حال، گروه اندكى هم چون امام على عليه السلام،

ابودجانه، طلحه و عده اى ديگر هم چنان مقاومت مى كردند و ديگران را به پايدارى مى خواندند. براى نمونه، انس بن نصر فرياد زد: اى مردم! اگر محمّد كشته شود، خداى محمّد زنده است. زندگى پس از مرگ پيامبر چه لطفى دارد؟ شما هم براى هدفى كه رسول اكرم جنگيد، بجنگيد و در همان راه بميريد و شربت شهادت بنوشيد. سپس دست به دعا برداشت و گفت: خدايا! من از سوى اين جمع مسلمانان، از تو پوزش مى طلبم و از منافقان بيزارى مى جويم. او در دفاع از پيامبر، جانانه جنگيد و به شهادت رسيد. در اين بين، پيغمبر به صخره اى پناه برد و مسلمانان را به سوى خود فرا خواند.

مسلمانان، پيامبر را شناختند وگرد او جمع شدند و دشمن را از پيرامون او دور ساختند. پيامبر، آنان را ملامت كرد. مسلمانان نيز زبان به پوزش گشودند.

در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد و گروه فراريان را سخت نكوهش كرد:

محمد صلى الله عليه و آله فقط فرستاده ى خداست و پيش از او، فرستادگان ديگرى نيز بودند. آيا اگر او بميرد و يا كشته شود، شما به عقب بر مى گرديد؟ و هركس به عقب باز گردد، هرگز به خدا، زيانى نمى رساند و خداوند به زودى شاكران را پاداش خواهد داد «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 4، ص 278؛ جامع البيان، ج 4، ص 112؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 422؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 114؛ نمونه ى بينات، ص 154؛ شأن نزول آيات، ص 140.

سپاس از مجاهدان

شأن نزول آيه هاى 145 تا 146 سوره ى آل عمران

هنگامى كه امام على عليه السلام از جنگ احد بازگشت، شصت و يك زخم بر بدن او وارد آمده بود. پيامبر

به ام سليم و ام عطيه دستور داد او را مداوا كنند. پس از مدتى، آنان با نگرانى نزد پيامبر آمدند و گفتند: يا رسول اللّه! هر جاى بدن على را معالجه و پانسمان مى كنيم، زخم ديگرى هويدا مى شود. ما از شدت جراحات، بر جان او بيم ناكيم. پيامبر با جمعى از مسلمانان به عيادت على عليه السلام آمدند و بدنش را يك پارچه زخم و جراحت ديدند. پيامبر با دستش، بدن او را مسح كرد و هر زخمى كه حضرت بر آن دست ماليده بود، بهبود يافت. پيامبر فرمود: يا على! هركس كه در راه خدا، آسيبى را به جان بخرد، خداوند او را پاداش مى دهد. امام على عليه السلام در حالى كه از ديدار پيامبر مى گريست، فرمود: پدر و مادرم فدايت باد يا رسول اللّه! پروردگارم را شكر مى كنم كه براى فرار از جنگ، پشت نكردم. آن گاه پيامبر على عليه السلام را از بازگشت سپاه قريش براى هجوم به مدينه باخبر ساخت و فرمود: يا على! ابوسفيان در حمراء الاسد با ما موعد ديدار قرار داده و ما را به جنگ فرا خوانده است. على عليه السلام فرمود: يا رسول اللّه! او براى نبرد با ما، هر تعداد نيرو بسيج كند، ما از جنگ با او روگردان نيستيم و با او مقابله مى كنيم. در اين جا آيات ذيل نازل شد و از فداكارى هاى على عليه السلام قدردانى كرد:

هيچ كس جز به فرمان خدا، نمى ميرد؛ زيرا سرنوشتى است تعيين شده. هركس پاداش دنيا را بخواهد چيزى از آن به او خواهيم داد؛ و هركس پاداش آخرت را بخواهد، از آن به او مى دهيم و به زودى سپاس گزاران را پاداش خواهيم داد «»

چه بسيار پيامبرانى كه مردان الهى فراوانى به همراه آنان جنگ كردند. آنان هيچ گاه در برابر آن چه در راه خدا به آنان مى رسيد، سست و ناتوان نشدند و خداوند، پايداران را دوست دارد «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 116؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 424؛ تهذيب، ج 2، ص 240.

سپاس از مجاهدان

شأن نزول آيه هاى 145 تا 146 سوره ى آل عمران

هنگامى كه امام على عليه السلام از جنگ احد بازگشت، شصت و يك زخم بر بدن او وارد آمده بود. پيامبر به ام سليم و ام عطيه دستور داد او را مداوا كنند. پس از مدتى، آنان با نگرانى نزد پيامبر آمدند و گفتند: يا رسول اللّه! هر جاى بدن على را معالجه و پانسمان مى كنيم، زخم ديگرى هويدا مى شود. ما از شدت جراحات، بر جان او بيم ناكيم. پيامبر با جمعى از مسلمانان به عيادت على عليه السلام آمدند و بدنش را يك پارچه زخم و جراحت ديدند. پيامبر با دستش، بدن او را مسح كرد و هر زخمى كه حضرت بر آن دست ماليده بود، بهبود يافت. پيامبر فرمود: يا على! هركس كه در راه خدا، آسيبى را به جان بخرد، خداوند او را پاداش مى دهد. امام على عليه السلام در حالى كه از ديدار پيامبر مى گريست، فرمود: پدر و مادرم فدايت باد يا رسول اللّه! پروردگارم را شكر مى كنم كه براى فرار از جنگ، پشت نكردم. آن گاه پيامبر على عليه السلام را از بازگشت سپاه قريش براى هجوم به مدينه باخبر ساخت و فرمود: يا على! ابوسفيان در حمراء الاسد با ما موعد ديدار قرار داده و ما را به جنگ فرا خوانده است. على عليه السلام فرمود:

يا رسول اللّه! او براى نبرد با ما، هر تعداد نيرو بسيج كند، ما از جنگ با او روگردان نيستيم و با او مقابله مى كنيم. در اين جا آيات ذيل نازل شد و از فداكارى هاى على عليه السلام قدردانى كرد:

هيچ كس جز به فرمان خدا، نمى ميرد؛ زيرا سرنوشتى است تعيين شده. هركس پاداش دنيا را بخواهد چيزى از آن به او خواهيم داد؛ و هركس پاداش آخرت را بخواهد، از آن به او مى دهيم و به زودى سپاس گزاران را پاداش خواهيم داد «» چه بسيار پيامبرانى كه مردان الهى فراوانى به همراه آنان جنگ كردند. آنان هيچ گاه در برابر آن چه در راه خدا به آنان مى رسيد، سست و ناتوان نشدند و خداوند، پايداران را دوست دارد «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 116؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 424؛ تهذيب، ج 2، ص 240.

دل بستن به خدا

شأن نزول آيه هاى 149 تا 151 سوره ى آل عمران

با شكست ظاهرى مسلمانان در جنگ احد، منافقان زمينه را براى القاى افكار شيطانى خود و برگرداندن مسلمانان از آيين اسلام فراهم ديدند. از اين رو، دست به كار شدند و به مؤمنين گفتند: بگريزيد. به مشركان پناه ببريد و به آيين پيشين خود برگرديد. نگران نباشيد، ما از سرانِ قريش براى شما امان مى خواهيم. پس از پايان جنگ نيز، ضجه و ناله هاى زنان و كودكان، آنان را بيش از پيش گستاخ ساخت تا در لباس نصيحت و دلسوزى، به تبليغات مسموم خود ادامه دهند. در اين قضيه، يهوديان و مسيحيان نيز با منافقان همكارى داشتند، تا با ايجاد شرايط نامساعد روانى، مسلمانان را به آيين بت پرستى برگردانند.

در اين جا آيات ذيل نازل شد.

خداوند در آيه ى نخست، به مسلمانان اخطار مى كند و آنان را از پيروى منافقان بر حذر مى دارد. سپس تأكيد مى كند كه خداوند بالاترين پشتيبان شماست وبه زودى در دل منافقان رعب مى افكند:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر از كسانى كه كافر شده اند، پيروى كنيد، شما را به گذشته هايتان باز مى گردانند و سرانجام، زيان كار خواهيد شد «» (آنان تكيه گاه شما نيستند) بلكه، ولى و سرپرست شما، خداست؛ و او بهترين ياوران است «» به زودى در دل هاى كافران، براى اين كه بدون دليل، چيزهايى را براى خدا همتا قرار دادند، رعب و ترس مى افكنيم؛ و جايگاه آنان آتش است و چه بد جايگاهى است جايگاه ستم كاران «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 4، ص 290؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 124؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 425؛ نمونه ى بينات، ص 156؛ جامع البيان، ج 4، ص 123.

دل بستن به خدا

شأن نزول آيه هاى 149 تا 151 سوره ى آل عمران

با شكست ظاهرى مسلمانان در جنگ احد، منافقان زمينه را براى القاى افكار شيطانى خود و برگرداندن مسلمانان از آيين اسلام فراهم ديدند. از اين رو، دست به كار شدند و به مؤمنين گفتند: بگريزيد. به مشركان پناه ببريد و به آيين پيشين خود برگرديد. نگران نباشيد، ما از سرانِ قريش براى شما امان مى خواهيم. پس از پايان جنگ نيز، ضجه و ناله هاى زنان و كودكان، آنان را بيش از پيش گستاخ ساخت تا در لباس نصيحت و دلسوزى، به تبليغات مسموم خود ادامه دهند. در اين قضيه، يهوديان و مسيحيان نيز با منافقان همكارى داشتند، تا با ايجاد شرايط نامساعد روانى، مسلمانان را به آيين بت پرستى برگردانند.

در اين جا آيات ذيل نازل

شد. خداوند در آيه ى نخست، به مسلمانان اخطار مى كند و آنان را از پيروى منافقان بر حذر مى دارد. سپس تأكيد مى كند كه خداوند بالاترين پشتيبان شماست وبه زودى در دل منافقان رعب مى افكند:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر از كسانى كه كافر شده اند، پيروى كنيد، شما را به گذشته هايتان باز مى گردانند و سرانجام، زيان كار خواهيد شد «» (آنان تكيه گاه شما نيستند) بلكه، ولى و سرپرست شما، خداست؛ و او بهترين ياوران است «» به زودى در دل هاى كافران، براى اين كه بدون دليل، چيزهايى را براى خدا همتا قرار دادند، رعب و ترس مى افكنيم؛ و جايگاه آنان آتش است و چه بد جايگاهى است جايگاه ستم كاران «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 4، ص 290؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 124؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 425؛ نمونه ى بينات، ص 156؛ جامع البيان، ج 4، ص 123.

دل بستن به خدا

شأن نزول آيه هاى 149 تا 151 سوره ى آل عمران

با شكست ظاهرى مسلمانان در جنگ احد، منافقان زمينه را براى القاى افكار شيطانى خود و برگرداندن مسلمانان از آيين اسلام فراهم ديدند. از اين رو، دست به كار شدند و به مؤمنين گفتند: بگريزيد. به مشركان پناه ببريد و به آيين پيشين خود برگرديد. نگران نباشيد، ما از سرانِ قريش براى شما امان مى خواهيم. پس از پايان جنگ نيز، ضجه و ناله هاى زنان و كودكان، آنان را بيش از پيش گستاخ ساخت تا در لباس نصيحت و دلسوزى، به تبليغات مسموم خود ادامه دهند. در اين قضيه، يهوديان و مسيحيان نيز با منافقان همكارى داشتند، تا با ايجاد شرايط نامساعد روانى، مسلمانان را به آيين بت پرستى برگردانند.

در اين جا آيات ذيل

نازل شد. خداوند در آيه ى نخست، به مسلمانان اخطار مى كند و آنان را از پيروى منافقان بر حذر مى دارد. سپس تأكيد مى كند كه خداوند بالاترين پشتيبان شماست وبه زودى در دل منافقان رعب مى افكند:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر از كسانى كه كافر شده اند، پيروى كنيد، شما را به گذشته هايتان باز مى گردانند و سرانجام، زيان كار خواهيد شد «» (آنان تكيه گاه شما نيستند) بلكه، ولى و سرپرست شما، خداست؛ و او بهترين ياوران است «» به زودى در دل هاى كافران، براى اين كه بدون دليل، چيزهايى را براى خدا همتا قرار دادند، رعب و ترس مى افكنيم؛ و جايگاه آنان آتش است و چه بد جايگاهى است جايگاه ستم كاران «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 4، ص 290؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 124؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 425؛ نمونه ى بينات، ص 156؛ جامع البيان، ج 4، ص 123.

نافرمانى، دليل شكست

شأن نزول آيه ى 152 سوره ى آل عمران

در ماجراى جنگ احد، مسلمانان در آغاز با اتحاد و شجاعتى كه نشان دادند، پيروز شدند. با پراكنده شدن لشكر دشمن، موجى از شادى، سراسر لشكر اسلام را فرا گرفت. با اين حال، در پى نافرمانىِ جمعى از تيراندازان در شكاف كوه «عينين» و رها كردن آن سنگر مهم براى جمع آورى غنايم، ورق برگشت و شكست سختى بر لشكر اسلام وارد آمد. هنگامى كه مسلمانان با تلفات زياد و خسارت هاى سنگين به مدينه بازگشتند، از يكديگر مى پرسيدند: مگر خداوند به ما وعده ى فتح و پيروزى نداده بود؟ پس دليل شكست ما چه بود؟ آيات ذيل، دليل شكست را توضيح مى دهد و مى گويد: وعده ى پيروزى تا زمانى است كه شما پايدار بوديد

و از فرمان پيامبر، پيروى مى كرديد. امّا شكست از زمانى آغاز شد كه سستى، شما را فرا گرفت و در اثر نافرمانى از پيامبر، پراكنده شديد:

خداوند، وعده ى خود را به شما (درباره ى پيروزى بر دشمن در احد) تحقق بخشيد، در آن هنگام (در آغاز جنگ) دشمنان را به فرمان او، به قتل مى رسانديد؛ تا اين كه سست شديد و (بر سر رها كردن سنگرها) در كار خود به نزاع پرداختيد و پس از آن كه آن چه را دوست مى داشتيد (از غلبه بر دشمن) به شما نشان داد، نافرمانى كرديد. بعضى از شما، خواهان دنيا بودند و بعضى خواهان آخرت. سپس خداوند، شما را از آنان منصرف ساخت (و پيروزى شما به شكست انجاميد؛) تا شما را آزمايش كند و او شما را بخشيد؛ و خداوند نسبت به مؤمنان، فضل و بخشش دارد «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 129؛ مجمع البيان، ج 4، ص 295؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 141؛ نمونه ى بينات، ص 157؛ جامع البيان، ج 4، ص 128؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 427.

گمان بد ممنوع

شأن نزول آيه ى 161 سوره ى آل عمران

در آغاز جنگ احد، با پايدارى و هم دلى مسلمانان، پيروزى نصيب آنان گرديد. اما بعضى از تيراندازان طمع كار كه نگهبانى از كوه را بر عهده داشتند، غنايم جنگ بدر و سخنان پيامبر را به ياد آوردند كه فرموده بود: غنايم از آن كسى است كه به آن دست يابد. بنابراين، اين عده با نافرمانى از دستور فرمانده ى خود به طمع جمع آورى غنايم، سنگرها را رها كردند. فرمانده پيوسته مى گفت: رسول خدا، شما را از غنيمت محروم نخواهد كرد، ولى آن

دنياپرستان نتوانستند چهره ى واقعى خود را پنهان سازند و گفتند: مى ترسيم پيامبر در تقسيم غنايم، ما را از نظر دور نگه دارد. تا دير نشده است بايد بكوشيم سهم خود را از غنايم برداريم. آنان با غفلت از دشمن، به جمع آورى غنيمت پرداختند. همين كار سبب شد سپاه قريش، با تصرف آن قلّه، بر مسلمانان بتازد و آن حوادث دردناك پديد آيد. در اين جا، آيه ى ذيل نازل شد و در پاسخ آنان فرمود:

(پنداشتيد ممكن است پيامبر به شما خيانت كند؟ در حالى كه) ممكن نيست هيچ پيامبرى خيانت كند. روز رستاخيز، آن چه را در آن خيانت كرده، با خود (به صحنه ى محشر) مى آورد. سپس به هر كس، آن چه را فراهم كرده (و انجام داده) است، به طور كامل داده مى شود و (به همين دليل) بر آنان ستم نخواهد شد «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 151؛ مجمع البيان، ج 4، ص 320؛ نمونه ى بينات، ص 159؛ شأن نزول آيات، ج1، ص 143؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 434؛ جامع البيان، ج 4، ص 157.

حيات شهيدان

شأن نزول آيه هاى 169 تا 171 سوره ى آل عمران

درباره ى اهميت و جايگاه شهيدان بسيار سخن گفته اند. شهيدان در عالم پس از مرگ، از زندگى برزخى برخوردار خواهند شد و آن، حياتى فوق العاده و آميخته با انواع نعمت ها است. پيامبر اكرم فرموده است: خداوند به ارواح شهيدان احد خطاب كرد: چه آرزويى داريد؟ آنان از اين كه غرق در نعمت هاى الهى اند و در سايه ى عرش خدا اقامت گزيده اند، اظهار رضايت كردند و گفتند: تنها خواسته ى ما اين است كه بار ديگر به جهان باز گرديم و در اين راه، دوباره شهيد شويم.

خداوند فرمود: من از پيش مقرر داشته ام كه هيچ كس از آخرت به دنيا باز نگردد. آنان گفتند: حال كه نين است، مى خواهيم از ما به پيامبر، سلام برسانى و به بازماندگان، وضع ما را بگويى و جايگاه ما را به آنان بشارت دهى تا از نگرانى درآيند. جبرييل اين خبر را به پيامبر رساند و آيات ذيل نازل شد. اين آيات در تقويت روحيه ى بازماندگان و ردّ افكار افراد سست ايمان موثر بود، به ويژه آن كه، پس از حادثه ى جنگ احد، عده اى از افراد رفاه طلب در همه جا از كشته شدن شهيدان اظهار تأسف مى كردند. آنان به هر نعمتى كه مى رسيدند و جاى كشتگان را خالى مى ديدند، با اظهار ناراحتى مى گفتند: ما اين چنين در ناز و نعمت هستيم، اما كشته هاى احد در قبرها خوابيده اند.

آيات ذيل بر اين گونه افكار خط بطلان كشيده و مقام بلند شهيدان را ياد كرده است:

(اى پيامبر!) هرگز گمان مبر كسانى كه در راه خدا كشته شدند، مردگانند؛ بلكه آنان زنده اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند! «» آنان براى نعمت هاى فراوانى كه خداوند از فضل خود به ايشان بخشيده است، خوشحالند؛ و براى كسانى كه هنوز به ايشان ملحق نشده اند، خوش وقت اند؛ زيرا هراس و اندوهى خواهند داشت «» و از نعمت خدا و فضل او مسرورند و خداوند، پاداش مؤمنان را ضايع نمى كند «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 175؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 439؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 169؛ مجمع اليبان، ج 4، ص 336؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 146؛ نمونه ى بينات، ص 161.

حيات شهيدان

شأن نزول آيه هاى 169 تا 171 سوره ى آل عمران

درباره ى اهميت

و جايگاه شهيدان بسيار سخن گفته اند. شهيدان در عالم پس از مرگ، از زندگى برزخى برخوردار خواهند شد و آن، حياتى فوق العاده و آميخته با انواع نعمت ها است. پيامبر اكرم فرموده است: خداوند به ارواح شهيدان احد خطاب كرد: چه آرزويى داريد؟ آنان از اين كه غرق در نعمت هاى الهى اند و در سايه ى عرش خدا اقامت گزيده اند، اظهار رضايت كردند و گفتند: تنها خواسته ى ما اين است كه بار ديگر به جهان باز گرديم و در اين راه، دوباره شهيد شويم. خداوند فرمود: من از پيش مقرر داشته ام كه هيچ كس از آخرت به دنيا باز نگردد. آنان گفتند: حال كه نين است، مى خواهيم از ما به پيامبر، سلام برسانى و به بازماندگان، وضع ما را بگويى و جايگاه ما را به آنان بشارت دهى تا از نگرانى درآيند. جبرييل اين خبر را به پيامبر رساند و آيات ذيل نازل شد. اين آيات در تقويت روحيه ى بازماندگان و ردّ افكار افراد سست ايمان موثر بود، به ويژه آن كه، پس از حادثه ى جنگ احد، عده اى از افراد رفاه طلب در همه جا از كشته شدن شهيدان اظهار تأسف مى كردند. آنان به هر نعمتى كه مى رسيدند و جاى كشتگان را خالى مى ديدند، با اظهار ناراحتى مى گفتند: ما اين چنين در ناز و نعمت هستيم، اما كشته هاى احد در قبرها خوابيده اند.

آيات ذيل بر اين گونه افكار خط بطلان كشيده و مقام بلند شهيدان را ياد كرده است:

(اى پيامبر!) هرگز گمان مبر كسانى كه در راه خدا كشته شدند، مردگانند؛ بلكه آنان زنده اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند! «» آنان براى نعمت هاى فراوانى كه خداوند از فضل خود به ايشان بخشيده است،

خوشحالند؛ و براى كسانى كه هنوز به ايشان ملحق نشده اند، خوش وقت اند؛ زيرا هراس و اندوهى خواهند داشت «» و از نعمت خدا و فضل او مسرورند و خداوند، پاداش مؤمنان را ضايع نمى كند «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 175؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 439؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 169؛ مجمع اليبان، ج 4، ص 336؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 146؛ نمونه ى بينات، ص 161.

حيات شهيدان

شأن نزول آيه هاى 169 تا 171 سوره ى آل عمران

درباره ى اهميت و جايگاه شهيدان بسيار سخن گفته اند. شهيدان در عالم پس از مرگ، از زندگى برزخى برخوردار خواهند شد و آن، حياتى فوق العاده و آميخته با انواع نعمت ها است. پيامبر اكرم فرموده است: خداوند به ارواح شهيدان احد خطاب كرد: چه آرزويى داريد؟ آنان از اين كه غرق در نعمت هاى الهى اند و در سايه ى عرش خدا اقامت گزيده اند، اظهار رضايت كردند و گفتند: تنها خواسته ى ما اين است كه بار ديگر به جهان باز گرديم و در اين راه، دوباره شهيد شويم. خداوند فرمود: من از پيش مقرر داشته ام كه هيچ كس از آخرت به دنيا باز نگردد. آنان گفتند: حال كه نين است، مى خواهيم از ما به پيامبر، سلام برسانى و به بازماندگان، وضع ما را بگويى و جايگاه ما را به آنان بشارت دهى تا از نگرانى درآيند. جبرييل اين خبر را به پيامبر رساند و آيات ذيل نازل شد. اين آيات در تقويت روحيه ى بازماندگان و ردّ افكار افراد سست ايمان موثر بود، به ويژه آن كه، پس از حادثه ى جنگ احد، عده اى از افراد رفاه طلب در همه جا از كشته شدن شهيدان اظهار تأسف مى كردند.

آنان به هر نعمتى كه مى رسيدند و جاى كشتگان را خالى مى ديدند، با اظهار ناراحتى مى گفتند: ما اين چنين در ناز و نعمت هستيم، اما كشته هاى احد در قبرها خوابيده اند.

آيات ذيل بر اين گونه افكار خط بطلان كشيده و مقام بلند شهيدان را ياد كرده است:

(اى پيامبر!) هرگز گمان مبر كسانى كه در راه خدا كشته شدند، مردگانند؛ بلكه آنان زنده اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند! «» آنان براى نعمت هاى فراوانى كه خداوند از فضل خود به ايشان بخشيده است، خوشحالند؛ و براى كسانى كه هنوز به ايشان ملحق نشده اند، خوش وقت اند؛ زيرا هراس و اندوهى خواهند داشت «» و از نعمت خدا و فضل او مسرورند و خداوند، پاداش مؤمنان را ضايع نمى كند «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 175؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 439؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 169؛ مجمع اليبان، ج 4، ص 336؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 146؛ نمونه ى بينات، ص 161.

ترس از نمايش قدرت مسلمين

شأن نزول آيه هاى 172 تا 174 سوره ى آل عمران

پس از پيروزى مشركان در جنگ احد، هنگامى كه ابوسفيان و يارانش به سرزمين «روحاء» رسيدند، از نكشتن محمد صلى الله عليه و آله و اسير نكردن زنان مسلمان، افسوس خوردند. از اين رو، براى نابودى باقى مسلمانان به سوى مدينه شتافتند. اين خبر به پيغمبر صلى الله عليه و آله رسيد. بى درنگ لشكر احد را براى رويارويى با هجوم مشركان آماده كرد. ايشان حتى از مجروحان احد خواست كه به لشكر بپيوندند. هدف پيغمبر از اين فراخوانى، ترساندن كفار بود، تا آنان بدانند كه اين كشتار بى اثر بوده و سبب سستى مسلمانان نشده است. پيغمبر با 70 تن از ياران احد

بيرون شد و در «حمراء الاسد» در 8 فرسنگى مدينه اردو زد. اين خبر به قريش رسيد. مشركان از اين پايدارى عجيب و شركت مجروحان در ميدان نبرد به وحشت افتادند و پنداشتند كه ارتشى تازه نفس از مدينه به آن ها پيوسته است. «معبد خزاعى» در حمراء الاسد، پيغمبر را ديد. او با اين كه مشرك بود، اما قبيله اش با پيامبر هم پيمان بود. وى به پيامبر گفت: به خدا سوگند! مصيبتى كه بر تو و اصحابت، وارد آمده است، بر ما نيز سنگين است. دوست داشتيم تو پيروز شوى. اين جمله را گفت و از حضرت دور شد. در «روحاء» به سپاه مشركان برخورد كه قصد مدينه را داشتند. ابوسفيان از «معبد» پرسيد: چه خبر دارى؟ معبد در پاسخ گفت: محمد صلى الله عليه و آلهبا لشكرى بسيار به سوى شما مى آيند. حتى كسانى كه از شركت در جنگ تخلف ورزيده بودند، اكنون پشيمان شده و در جمع ايشان شركت كرده اند. ابوسفيان با نگرانى و اضطراب پرسيد: چه مى گويى؟ ما آنان را كشتيم، مجروح ساختيم و پراكنده كرديم. معبد گفت: من نمى دانم شما چه كرديد، امّا مى دانم كه لشكرى عظيم، اكنون در تعقيب شماست. ابوسفيان و ياران او تصميم گرفتند كه عقب نشينى كنند و به مكه بازگردند. آنان براى اين كه فرصت كافى براى عقب نشينى داشته باشند، از گروهى از قبيله ى عبدالقيس كه به سوى مدينه مى رفتند، خواستند به پيامبر اسلام خبر دهند كه قريش با لشكر انبوهى، براى نابودى آنان به سوى مدينه مى آيند. هنگامى كه اين خبر به پيامبر و مسلمانان رسيد، پيامبر فرمود: «حسبنا اللّه و نعم الوكيل». آنان هرچه انتظار كشيدند، از لشكر دشمن خبرى نشد و

پس از سه روز توقف به مدينه بازگشتند.

در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد و به اين ماجرا اشاره كرد:

آنان كه دعوت خدا و پيامبر صلى الله عليه و آله را، پس از آن همه آسيب هايى كه به ايشان رسيد، اجابت كردند، براى كسانى از آنان، كه نيكى كردند و تقوا پيش گرفتند، پاداش بزرگى است «» اينان كسانى بودند كه مردم به آنان گفتند: «مردم [لشكر دشمن] براى (حمله به) شما اجتماع كرده اند. از آنان بترسيد». امّا اين سخن، بر ايمان شان افزود و گفتند: «خدا، ما را كافى است و او بهترين حامى ماست». «» به همين دليل، آنان، با نعمت و فضل پروردگار، بازگشتند، در حالى كه هيچ ناراحتى به انان نرسيد، و از رضاى خدا، پيروى كردند، و خداوند داراى فضل و بخشش بزرگى است «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 176؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 440؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 175؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 147؛ نمونه ى بينات، ص 162؛ مجمع البيان، ج 4، ص 348.

ترس از نمايش قدرت مسلمين

شأن نزول آيه هاى 172 تا 174 سوره ى آل عمران

پس از پيروزى مشركان در جنگ احد، هنگامى كه ابوسفيان و يارانش به سرزمين «روحاء» رسيدند، از نكشتن محمد صلى الله عليه و آله و اسير نكردن زنان مسلمان، افسوس خوردند. از اين رو، براى نابودى باقى مسلمانان به سوى مدينه شتافتند. اين خبر به پيغمبر صلى الله عليه و آله رسيد. بى درنگ لشكر احد را براى رويارويى با هجوم مشركان آماده كرد. ايشان حتى از مجروحان احد خواست كه به لشكر بپيوندند. هدف پيغمبر از اين فراخوانى، ترساندن كفار بود، تا آنان بدانند كه اين كشتار بى اثر بوده و سبب

سستى مسلمانان نشده است. پيغمبر با 70 تن از ياران احد بيرون شد و در «حمراء الاسد» در 8 فرسنگى مدينه اردو زد. اين خبر به قريش رسيد. مشركان از اين پايدارى عجيب و شركت مجروحان در ميدان نبرد به وحشت افتادند و پنداشتند كه ارتشى تازه نفس از مدينه به آن ها پيوسته است. «معبد خزاعى» در حمراء الاسد، پيغمبر را ديد. او با اين كه مشرك بود، اما قبيله اش با پيامبر هم پيمان بود. وى به پيامبر گفت: به خدا سوگند! مصيبتى كه بر تو و اصحابت، وارد آمده است، بر ما نيز سنگين است. دوست داشتيم تو پيروز شوى. اين جمله را گفت و از حضرت دور شد. در «روحاء» به سپاه مشركان برخورد كه قصد مدينه را داشتند. ابوسفيان از «معبد» پرسيد: چه خبر دارى؟ معبد در پاسخ گفت: محمد صلى الله عليه و آلهبا لشكرى بسيار به سوى شما مى آيند. حتى كسانى كه از شركت در جنگ تخلف ورزيده بودند، اكنون پشيمان شده و در جمع ايشان شركت كرده اند. ابوسفيان با نگرانى و اضطراب پرسيد: چه مى گويى؟ ما آنان را كشتيم، مجروح ساختيم و پراكنده كرديم. معبد گفت: من نمى دانم شما چه كرديد، امّا مى دانم كه لشكرى عظيم، اكنون در تعقيب شماست. ابوسفيان و ياران او تصميم گرفتند كه عقب نشينى كنند و به مكه بازگردند. آنان براى اين كه فرصت كافى براى عقب نشينى داشته باشند، از گروهى از قبيله ى عبدالقيس كه به سوى مدينه مى رفتند، خواستند به پيامبر اسلام خبر دهند كه قريش با لشكر انبوهى، براى نابودى آنان به سوى مدينه مى آيند. هنگامى كه اين خبر به پيامبر و مسلمانان رسيد، پيامبر فرمود: «حسبنا اللّه و نعم

الوكيل». آنان هرچه انتظار كشيدند، از لشكر دشمن خبرى نشد و پس از سه روز توقف به مدينه بازگشتند.

در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد و به اين ماجرا اشاره كرد:

آنان كه دعوت خدا و پيامبر صلى الله عليه و آله را، پس از آن همه آسيب هايى كه به ايشان رسيد، اجابت كردند، براى كسانى از آنان، كه نيكى كردند و تقوا پيش گرفتند، پاداش بزرگى است «» اينان كسانى بودند كه مردم به آنان گفتند: «مردم [لشكر دشمن] براى (حمله به) شما اجتماع كرده اند. از آنان بترسيد». امّا اين سخن، بر ايمان شان افزود و گفتند: «خدا، ما را كافى است و او بهترين حامى ماست». «» به همين دليل، آنان، با نعمت و فضل پروردگار، بازگشتند، در حالى كه هيچ ناراحتى به انان نرسيد، و از رضاى خدا، پيروى كردند، و خداوند داراى فضل و بخشش بزرگى است «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 176؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 440؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 175؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 147؛ نمونه ى بينات، ص 162؛ مجمع البيان، ج 4، ص 348.

ترس از نمايش قدرت مسلمين

شأن نزول آيه هاى 172 تا 174 سوره ى آل عمران

پس از پيروزى مشركان در جنگ احد، هنگامى كه ابوسفيان و يارانش به سرزمين «روحاء» رسيدند، از نكشتن محمد صلى الله عليه و آله و اسير نكردن زنان مسلمان، افسوس خوردند. از اين رو، براى نابودى باقى مسلمانان به سوى مدينه شتافتند. اين خبر به پيغمبر صلى الله عليه و آله رسيد. بى درنگ لشكر احد را براى رويارويى با هجوم مشركان آماده كرد. ايشان حتى از مجروحان احد خواست كه به لشكر بپيوندند. هدف پيغمبر از اين فراخوانى، ترساندن كفار بود،

تا آنان بدانند كه اين كشتار بى اثر بوده و سبب سستى مسلمانان نشده است. پيغمبر با 70 تن از ياران احد بيرون شد و در «حمراء الاسد» در 8 فرسنگى مدينه اردو زد. اين خبر به قريش رسيد. مشركان از اين پايدارى عجيب و شركت مجروحان در ميدان نبرد به وحشت افتادند و پنداشتند كه ارتشى تازه نفس از مدينه به آن ها پيوسته است. «معبد خزاعى» در حمراء الاسد، پيغمبر را ديد. او با اين كه مشرك بود، اما قبيله اش با پيامبر هم پيمان بود. وى به پيامبر گفت: به خدا سوگند! مصيبتى كه بر تو و اصحابت، وارد آمده است، بر ما نيز سنگين است. دوست داشتيم تو پيروز شوى. اين جمله را گفت و از حضرت دور شد. در «روحاء» به سپاه مشركان برخورد كه قصد مدينه را داشتند. ابوسفيان از «معبد» پرسيد: چه خبر دارى؟ معبد در پاسخ گفت: محمد صلى الله عليه و آلهبا لشكرى بسيار به سوى شما مى آيند. حتى كسانى كه از شركت در جنگ تخلف ورزيده بودند، اكنون پشيمان شده و در جمع ايشان شركت كرده اند. ابوسفيان با نگرانى و اضطراب پرسيد: چه مى گويى؟ ما آنان را كشتيم، مجروح ساختيم و پراكنده كرديم. معبد گفت: من نمى دانم شما چه كرديد، امّا مى دانم كه لشكرى عظيم، اكنون در تعقيب شماست. ابوسفيان و ياران او تصميم گرفتند كه عقب نشينى كنند و به مكه بازگردند. آنان براى اين كه فرصت كافى براى عقب نشينى داشته باشند، از گروهى از قبيله ى عبدالقيس كه به سوى مدينه مى رفتند، خواستند به پيامبر اسلام خبر دهند كه قريش با لشكر انبوهى، براى نابودى آنان به سوى مدينه مى آيند. هنگامى كه اين خبر

به پيامبر و مسلمانان رسيد، پيامبر فرمود: «حسبنا اللّه و نعم الوكيل». آنان هرچه انتظار كشيدند، از لشكر دشمن خبرى نشد و پس از سه روز توقف به مدينه بازگشتند.

در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد و به اين ماجرا اشاره كرد:

آنان كه دعوت خدا و پيامبر صلى الله عليه و آله را، پس از آن همه آسيب هايى كه به ايشان رسيد، اجابت كردند، براى كسانى از آنان، كه نيكى كردند و تقوا پيش گرفتند، پاداش بزرگى است «» اينان كسانى بودند كه مردم به آنان گفتند: «مردم [لشكر دشمن] براى (حمله به) شما اجتماع كرده اند. از آنان بترسيد». امّا اين سخن، بر ايمان شان افزود و گفتند: «خدا، ما را كافى است و او بهترين حامى ماست». «» به همين دليل، آنان، با نعمت و فضل پروردگار، بازگشتند، در حالى كه هيچ ناراحتى به انان نرسيد، و از رضاى خدا، پيروى كردند، و خداوند داراى فضل و بخشش بزرگى است «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 176؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 440؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 175؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 147؛ نمونه ى بينات، ص 162؛ مجمع البيان، ج 4، ص 348.

سخن كفرآميز نگوييد

شأن نزول آيه ى 181 سوره ى آل عمران

روزى ابوبكر به عنوان فرستاده ى پيامبر به مدارس يهود رفت. وى، شمارى از يهوديان را ديد كه پيرامون «فنحاص بن عازورا» يكى از دانشمندان يهود، گرد آمده بودند. ابوبكر به فنحاص گفت: از خدا بپرهيز و اسلام بياور. سوگند به خدايى كه تو مى دانى، محمد، رسول اللّه است. او به حق از جانب خدا بر مردم فرستاده شده و در توراتى كه نزد شماست اين

امر نوشته شده است. تو نيز اين مطلب را ديده اى. پس ايمان بياور و او را تصديق كن و به خدا وام نيكو بده تا در بهشت داخل شوى و پاداشت دوچندان شود. فنحاص گفت: اى مرد! تو گمان مى كنى خداوند از اموال ما، وام مى طلبد. تنها اشخاص نيازمند، از توان گران وام مى خواهند. پس به گفته ى تو، خداوند نيازمند است و ما بى نياز! ابوبكر از اين سخن برآشفت و سيلى محكمى بر گوش او نواخت. فنحاص نيز براى مقابله به مثل، سيلى محكمى به گونه ى ابوبكر نواخت. ابوبكر گفت: به خدا سوگند! اگر بين ما و شما، پيمانى نبود، هر آينه گردنت را مى زدم. فنحاص براى شكايت نزد رسول خدا رفت و ماجرا را بيان كرد. هنگامى كه پيامبر دليل كار ابوبكر را جويا شد، وى اظهار داشت: فنحاص گفت خدا فقير است و آنان غنى. من نيز از شدت خشم، بر صورتش سيلى نواختم. فنحاص، گفتن چنين جمله اى را منكر شد.

در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد و قول فنحاص را رد كرد:

خداوند، سخن آنان را كه گفتند: «خدا، فقير است و ما بى نيازيم» شنيد. به زودى آن چه را گفتند، خواهيم نوشت و (هم چنين) به ناحق كشتن پيامبران را (مى نويسيم) و به آنان مى گوييم: «بچشيد عذاب سوزان را (در برابر كارهاى تان)». «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 192؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 150؛ مجمع البيان، ج 4، ص 367؛ نمونه ى بينات، ص 161؛ جامع البيان، ج 4، ص 194؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 446.

رسوايى منافقان

شأن نزول آيه ى 186 سوره ى آل عمران

پيش از حادثه ى جنگ احد، موضوع منافقان، زياد اهميت نداشت.

به همين دليل، مسلمانان، بيشتر، كفار را دشمن خويش مى پنداشتند. امّا پس از شكستِ مسلمانان در اين جنگ، چهره ى واقعى منافقان، آشكار شد و مسلمانان به دشمن خطرناك تر خود پى بردند. آنان فهميدند كه بايد منافقان را دست كم نگيرند. آنان از نرمش و مداراى پيامبر با منافقان، چنين مى پنداشتند كه چهره ى واقعى شان نزد پيامبر ناشناخته است. در حالى كه پيامبر فرمود: من امت خود را به خوبى مى شناسم، آن گونه كه حضرت آدم، امتش را خوب مى شناخت. من مى دانم چه كسى به من ايمان آورده و چه كسى كافر شده است. اين خبر به منافقان رسيد. آنان اين سخن پيامبر را مسخره كردند و گفتند: محمّد صلى الله عليه و آلهگمان مى كند كه مى داند چه كسى به او گرويده و چه كسى كافر شده است، در حالى كه ما به ظاهر با آنان هستيم، امّا ما را نمى شناسد. منافقان به يكى از مسلمانان گفتند: اگر محمد صلى الله عليه و آله راست مى گويد و از باطن افراد باخبر است، پس ما را از ايمان آورنده وكافر واقعى آگاه سازد. آن شخص، اين سخن را به پيامبر عرضه داشت. در اين هنگام، خداوند آيه ى ذيل را نازل فرمود و از رو شدن چهره ى منافقان و جدا شدن صف آنان از مؤمنان خبر داد:

به يقين (همه ى شما) در اموال و جان هاى خود، آزمايش مى شويد. و از كسانى كه پيش از شما به آنان كتاب (آسمانى) داده شد [يهود] و (هم چنين) از مشركان، سخنان آزار دهنده فراوان خواهيد شنيد. و اگر پايدارى كنيد و تقوا پيشه سازيد، (شايسته تر است، زيرا) اين از كارهاى مهمّ و قابل اطمينان است «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص

187؛ مجمع البيان، ج 4، ص 359؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 148؛ نمونه ى بينات، ص 166.

از خودراضى ها

شأن نزول آيه ى 188 سوره ى آل عمران

دسته اى از مردم به دليل طغيان غرايز، به زشتى ها و گناهانى دست مى يازند. سپس از انجام گناه پشيمان مى شوند و مورد سرزنش وجدان قرار مى گيرند. با اين حال، عده اى نيز هستند كه نه تنها احساس شرم نمى كنند، بلكه به قدرى مغرور و از خود راضى اند، كه به عمل زشت خويش مباهات مى كنند و حتى دوست دارند مورد تمجيد قرار گيرند.

در زمان پيامبر صلى الله عليه و آله هنگامى كه ايشان با مسلمانان به جنگى مى رفتند، جمعى از منافقان سرپيچى مى كردند و به بهانه اى در مدينه مى ماندند. هنگامى كه جنگ جويان از جهاد بر مى گشتند، اين منافقان براى اين كه از غنايم، سهمى ببرند و از جامعه ى مسلمانان رانده نشوند، زبانِ عذرخواهى مى گشودند. آنان سوگند ياد مى كردند كه اگر عذرى نداشتند، هرگز جهاد را ترك نمى كردند. با اين حال دوست داشتند همان گونه كه مجاهدانِ فداكار، تحسين مى شوند، آنان نيز در برابر كار ناكرده، مورد تحسين و تشويق قرار گيرند. آيه ى ذيل به اين توقع نابه جاى اين افراد از خود راضى چنين پاسخ داد:

گمان مبر آنان كه از اعمال (زشت) خود خوشحال مى شوند، و دوست دارند در برابر كار (نيكى) كه انجام نداده اند، مورد ستايش قرار گيرند، از عذاب (الهى) بر كنارند (بلكه) براى آنان، عذاب دردناكى است «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 208؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 153؛ نمونه ى بينات، ص 171؛ مجمع اليبان، ج 4، ص 381؛ جامع البيان، ج 4، ص 205؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 452.

دعاى مردان خدا

شأن نزول

آيه ى هاى 192 تا 194 سوره ى آل عمران

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پس از مرگ ابوطالب، نيرومندترين پايگاه امنيتى خود را در برابر قريش از دست داد. قريش نيز در يك توطئه چينى، هم سوگند شدند كه شبى در خواب، بر پيامبر حمله ببرند و او را به قتل برسانند. به دستور خداوند، على عليه السلام در جاى پيامبر خوابيد و رسول خدا به سوى مدينه هجرت كرد. هنگامى كه مشركان به خانه ى پيامبر آمدند، على را در جاى پيامبر ديدند و با نوميدى برگشتند. امام على عليه السلام نيز بر اساس دستور پيامبر، با خانواده ى پيامبر و جمعى از ياران به سوى مدينه حركت كرد. هنگامى كه ابوسفيان از ماجرا آگاه شد، براى جلوگيرى از حركت على عليه السلام، غلام خود، «اسود» را كه بسيار زرنگ و نيرومند بود، در پى على عليه السلام فرستاد. «اسود» با شتاب فراوان خود را به على عليه السلام رساند و او را از ادامه ى حركت امام عليه السلام باز داشت. وى حتى على عليه السلام را به قتل تهديد كرد. با مقاومت على عليه السلام، «اسود» كشته شد و على عليه السلام به راه خود ادامه داد. چون ابوسفيان به محل درگيرى رسيد، با جنازه ى غلامش روبه رو شد. بنابراين با سرعت هرچه بيشتر، خود را به على عليه السلام رساند. ابوسفيان كوشيد على عليه السلام و خانواده ى پيامبر را به مكه بازگرداند، اما موفق نشد و كار به جنگ و جدال كشيده شد. هنگامى كه ابوسفيان كارى از پيش نبرد، با نوميدى بازگشت. على عليه السلام نيز با خانواده ى پيامبر و ياران همراه، پس از ورود به مدينه به شكرانه ى ورود به مدينه، به ذكر خدا مشغول شدند و تا صبح به راز

و نياز پرداختند. پيش از آن كه آنان به رسول خدا برسند، آيات ذيل نازل شد. هنگامى كه نزد پيامبر رفتند، پيامبر به على عليه السلام فرمود: يا على! خداوند اين آيات را درباره ى تو و يارانت نازل كرده است:

پروردگارا! هركه را تو (به دليل كردارش) به آتش افكنى، او را خوار و رسوا ساخته اى و براى افراد ستم گر، هيچ ياورى نيست «» پروردگارا، ما، صداى منادى (تو) را شنيديم كه به ايمان فرا مى خواند: «به پروردگارخود ايمان بياوريد» و ما ايمان آورديم. گناهان ما را ببخش و بدى هاى ما را بپوشان و ما را با نيكان (و در مسير آنان) بميران «» پروردگارا! آن چه را به وسيله ى پيامبرانت به ما وعده فرمودى، به ما عطا كن و ما را در روز رستاخيز، رسوا مگردان؛ زيرا تو هيچ گاه از وعده ى خود تخلف نمى كنى «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه بينات، ص 173؛ جامع البيان، ج 4، ص 211؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 453.

دعاى مردان خدا

شأن نزول آيه ى هاى 192 تا 194 سوره ى آل عمران

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پس از مرگ ابوطالب، نيرومندترين پايگاه امنيتى خود را در برابر قريش از دست داد. قريش نيز در يك توطئه چينى، هم سوگند شدند كه شبى در خواب، بر پيامبر حمله ببرند و او را به قتل برسانند. به دستور خداوند، على عليه السلام در جاى پيامبر خوابيد و رسول خدا به سوى مدينه هجرت كرد. هنگامى كه مشركان به خانه ى پيامبر آمدند، على را در جاى پيامبر ديدند و با نوميدى برگشتند. امام على عليه السلام نيز بر اساس دستور پيامبر، با خانواده ى پيامبر و جمعى از ياران به سوى مدينه حركت كرد. هنگامى كه

ابوسفيان از ماجرا آگاه شد، براى جلوگيرى از حركت على عليه السلام، غلام خود، «اسود» را كه بسيار زرنگ و نيرومند بود، در پى على عليه السلام فرستاد. «اسود» با شتاب فراوان خود را به على عليه السلام رساند و او را از ادامه ى حركت امام عليه السلام باز داشت. وى حتى على عليه السلام را به قتل تهديد كرد. با مقاومت على عليه السلام، «اسود» كشته شد و على عليه السلام به راه خود ادامه داد. چون ابوسفيان به محل درگيرى رسيد، با جنازه ى غلامش روبه رو شد. بنابراين با سرعت هرچه بيشتر، خود را به على عليه السلام رساند. ابوسفيان كوشيد على عليه السلام و خانواده ى پيامبر را به مكه بازگرداند، اما موفق نشد و كار به جنگ و جدال كشيده شد. هنگامى كه ابوسفيان كارى از پيش نبرد، با نوميدى بازگشت. على عليه السلام نيز با خانواده ى پيامبر و ياران همراه، پس از ورود به مدينه به شكرانه ى ورود به مدينه، به ذكر خدا مشغول شدند و تا صبح به راز و نياز پرداختند. پيش از آن كه آنان به رسول خدا برسند، آيات ذيل نازل شد. هنگامى كه نزد پيامبر رفتند، پيامبر به على عليه السلام فرمود: يا على! خداوند اين آيات را درباره ى تو و يارانت نازل كرده است:

پروردگارا! هركه را تو (به دليل كردارش) به آتش افكنى، او را خوار و رسوا ساخته اى و براى افراد ستم گر، هيچ ياورى نيست «» پروردگارا، ما، صداى منادى (تو) را شنيديم كه به ايمان فرا مى خواند: «به پروردگارخود ايمان بياوريد» و ما ايمان آورديم. گناهان ما را ببخش و بدى هاى ما را بپوشان و ما را با نيكان (و در مسير آنان) بميران «» پروردگارا!

آن چه را به وسيله ى پيامبرانت به ما وعده فرمودى، به ما عطا كن و ما را در روز رستاخيز، رسوا مگردان؛ زيرا تو هيچ گاه از وعده ى خود تخلف نمى كنى «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه بينات، ص 173؛ جامع البيان، ج 4، ص 211؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 453.

دعاى مردان خدا

شأن نزول آيه ى هاى 192 تا 194 سوره ى آل عمران

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پس از مرگ ابوطالب، نيرومندترين پايگاه امنيتى خود را در برابر قريش از دست داد. قريش نيز در يك توطئه چينى، هم سوگند شدند كه شبى در خواب، بر پيامبر حمله ببرند و او را به قتل برسانند. به دستور خداوند، على عليه السلام در جاى پيامبر خوابيد و رسول خدا به سوى مدينه هجرت كرد. هنگامى كه مشركان به خانه ى پيامبر آمدند، على را در جاى پيامبر ديدند و با نوميدى برگشتند. امام على عليه السلام نيز بر اساس دستور پيامبر، با خانواده ى پيامبر و جمعى از ياران به سوى مدينه حركت كرد. هنگامى كه ابوسفيان از ماجرا آگاه شد، براى جلوگيرى از حركت على عليه السلام، غلام خود، «اسود» را كه بسيار زرنگ و نيرومند بود، در پى على عليه السلام فرستاد. «اسود» با شتاب فراوان خود را به على عليه السلام رساند و او را از ادامه ى حركت امام عليه السلام باز داشت. وى حتى على عليه السلام را به قتل تهديد كرد. با مقاومت على عليه السلام، «اسود» كشته شد و على عليه السلام به راه خود ادامه داد. چون ابوسفيان به محل درگيرى رسيد، با جنازه ى غلامش روبه رو شد. بنابراين با سرعت هرچه بيشتر، خود را به على عليه السلام رساند. ابوسفيان كوشيد على عليه السلام و خانواده ى پيامبر را به مكه

بازگرداند، اما موفق نشد و كار به جنگ و جدال كشيده شد. هنگامى كه ابوسفيان كارى از پيش نبرد، با نوميدى بازگشت. على عليه السلام نيز با خانواده ى پيامبر و ياران همراه، پس از ورود به مدينه به شكرانه ى ورود به مدينه، به ذكر خدا مشغول شدند و تا صبح به راز و نياز پرداختند. پيش از آن كه آنان به رسول خدا برسند، آيات ذيل نازل شد. هنگامى كه نزد پيامبر رفتند، پيامبر به على عليه السلام فرمود: يا على! خداوند اين آيات را درباره ى تو و يارانت نازل كرده است:

پروردگارا! هركه را تو (به دليل كردارش) به آتش افكنى، او را خوار و رسوا ساخته اى و براى افراد ستم گر، هيچ ياورى نيست «» پروردگارا، ما، صداى منادى (تو) را شنيديم كه به ايمان فرا مى خواند: «به پروردگارخود ايمان بياوريد» و ما ايمان آورديم. گناهان ما را ببخش و بدى هاى ما را بپوشان و ما را با نيكان (و در مسير آنان) بميران «» پروردگارا! آن چه را به وسيله ى پيامبرانت به ما وعده فرمودى، به ما عطا كن و ما را در روز رستاخيز، رسوا مگردان؛ زيرا تو هيچ گاه از وعده ى خود تخلف نمى كنى «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه بينات، ص 173؛ جامع البيان، ج 4، ص 211؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 453.

يكسانى ارزش معنوى زن و مرد

شأن نزول آيه ى 195 سوره ى آل عمران

بسيارى از ملل پيشين، زن را موجودى نفرين شده و سرچشمه ى گناه و انحراف مى دانستند، تا جايى كه يونانى ها معتقد بودند، زن روح انسانى ندارد. در مقابل، از نظر اسلام، زن و مرد در پيشگاه خداوند و رسيدن به مقام هاى معنوى، يكسان هستند. اسلام،

اختلاف جنسى و تفاوت ساختمان جسمانى زن و مرد را دليل بر تفاوت شخصيتى آنان نمى داند. در زمان پياكبر اكرم صلى الله عليه و آله زنان نيز در جنگ با دشمنان اسلام شركت مى كردند و با انجام كارهاى خدماتى مانند پرستارى و پشتيبانى در پشت جبهه، به رزمندگان روحيه مى بخشيدند. ام سلمه از زنان دانشمند و با فضيلت رسول اكرم بود. وى با دقت در آيات نازل شده ديد كه از هجرت و جهاد زنان، سخنى به ميان نيامده است. بنابراين، خود اين گونه انديشيد كه شايد حضور زنان در جنگ، تأثيرى ندارد و اجر و پاداشى نصيب آنان نمى گردد.

وى نزد پيامبر آمد و پرسيد: چرا در آياتى كه از هجرت، جهاد و فداكارى مردان، بحث شده است، نامى از زنان و پاداش آنان به ميان نيامده است؟ جنبه ى حضور زنان در جنگ چيست و آيا آن ها اجر و پاداشى مى برند؟ آيه ى ذيل، از يكسان بودن ارزش معنوى زن و مرد خبر مى دهد: خداوند درخواست آنان را پذيرفت (و فرمود:) من عمل هيچ عمل كننده اى از شما را - زن باشد يا مرد - ضايع نخواهم كرد. شما هم نوع ايد و از جنس يكديگريد. آنان كه در راه خدا هجرت كردند و از خانه هاى خود بيرون رانده شدند و در راه من، آزار ديدند و جنگ كردند و كشته شدند، به يقين، گناهانشان را مى بخشم و آنان را در باغ هاى بهشتى، كه از زير درختانش، نهرها جارى است، وارد مى كنم. اين پاداشى است از سوى خداوند و بهترين پاداش ها نزد پروردگار است «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 216؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 456؛ تفسير نمونه، ج 3، ص

220؛ مجمع البيان، ج 4، ص 392؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 156؛ نمونه ى بينات، ص 174.

مقايسه ى فريبنده

شأن نزول آيه هاى 196 تا 198 سوره ى آل عمران

در هر عصر و زمانى، براى بسيارى از مردم، اين پرسش رخ مى دهد كه زندگى مرفه و پرناز و نعمت افراد بى بند و بار، با زندگى پر مشقت بيشتر افراد با ايمان چگونه توجيه مى شود؟ چرا آنان با آن همه آلودگى باز در رفاه به سر مى برند، امّا افراد مؤمن در سختى زندگى مى كنند؟

در عصر پيامبر نيز اين گونه بود. بسيارى از مشركان از راه تجارت، ثروت قابل ملاحظه اى به دست آورده بودند و در ناز و نعمت به سر مى بردند. يهوديان نيز در تجارت، پر آوازه بودند و املاك زيادى در اطراف مدينه خريده بودند. در مقابل، مسلمانان به دليل شرايط خاصّ زندگى در آن زمان مانند مهاجرت از مكه به مدينه، رها كردن دارايى هاى شان در مكه، محاصره ى اقتصادى و نيز درگير بودن در جنگ هاى پياپى، از نظر اقتصاد در تنگنا قرار داشتند و به سختى زندگى مى كردند. در مقايسه ى اين دو وضعيت، اين شكاف اقتصادى كاملاً محسوس بود. از اين رو، اين پرسش بسيار مطرح بود كه: چرا افراد بى ايمان اين چنين در ناز و نعمتند، امّا افراد با ايمان بايد در رنج و عذاب و فقر و پريشانى زندگى كنند؟ آيات ذيل به اين پرسش ها، چنين پاسخ گفت:

رفت و آمد (پيروزمندانه ى) كافران در شهرها، تو را نفريبد! «» اين متاع ناچيزى است سپس جايگاه شان دوزخ است و چه بد جايگاهى است! «» ولى براى كسانى كه (ايمان دارند، و) از پروردگارشان مى پرهيزند، باغ هايى از بهشت است كه

از زير درختانش، نهرها جارى است و هميشه در آن خواهند بود. اين (نخستين) پذيرايى است كه از سوى خداوند به آنان مى رسد و آن چه نزد خداست، براى نيكان بهتر است «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 217؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 458؛ مجمع البيان، ج 4، ص 394؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 225؛ شأن نزول ايات، ج 1، ص 157؛ نمونه ى بينات، ص 175.

مقايسه ى فريبنده

شأن نزول آيه هاى 196 تا 198 سوره ى آل عمران

در هر عصر و زمانى، براى بسيارى از مردم، اين پرسش رخ مى دهد كه زندگى مرفه و پرناز و نعمت افراد بى بند و بار، با زندگى پر مشقت بيشتر افراد با ايمان چگونه توجيه مى شود؟ چرا آنان با آن همه آلودگى باز در رفاه به سر مى برند، امّا افراد مؤمن در سختى زندگى مى كنند؟

در عصر پيامبر نيز اين گونه بود. بسيارى از مشركان از راه تجارت، ثروت قابل ملاحظه اى به دست آورده بودند و در ناز و نعمت به سر مى بردند. يهوديان نيز در تجارت، پر آوازه بودند و املاك زيادى در اطراف مدينه خريده بودند. در مقابل، مسلمانان به دليل شرايط خاصّ زندگى در آن زمان مانند مهاجرت از مكه به مدينه، رها كردن دارايى هاى شان در مكه، محاصره ى اقتصادى و نيز درگير بودن در جنگ هاى پياپى، از نظر اقتصاد در تنگنا قرار داشتند و به سختى زندگى مى كردند. در مقايسه ى اين دو وضعيت، اين شكاف اقتصادى كاملاً محسوس بود. از اين رو، اين پرسش بسيار مطرح بود كه: چرا افراد بى ايمان اين چنين در ناز و نعمتند، امّا افراد با ايمان بايد در رنج و عذاب و فقر و

پريشانى زندگى كنند؟ آيات ذيل به اين پرسش ها، چنين پاسخ گفت:

رفت و آمد (پيروزمندانه ى) كافران در شهرها، تو را نفريبد! «» اين متاع ناچيزى است سپس جايگاه شان دوزخ است و چه بد جايگاهى است! «» ولى براى كسانى كه (ايمان دارند، و) از پروردگارشان مى پرهيزند، باغ هايى از بهشت است كه از زير درختانش، نهرها جارى است و هميشه در آن خواهند بود. اين (نخستين) پذيرايى است كه از سوى خداوند به آنان مى رسد و آن چه نزد خداست، براى نيكان بهتر است «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 217؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 458؛ مجمع البيان، ج 4، ص 394؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 225؛ شأن نزول ايات، ج 1، ص 157؛ نمونه ى بينات، ص 175.

مقايسه ى فريبنده

شأن نزول آيه هاى 196 تا 198 سوره ى آل عمران

در هر عصر و زمانى، براى بسيارى از مردم، اين پرسش رخ مى دهد كه زندگى مرفه و پرناز و نعمت افراد بى بند و بار، با زندگى پر مشقت بيشتر افراد با ايمان چگونه توجيه مى شود؟ چرا آنان با آن همه آلودگى باز در رفاه به سر مى برند، امّا افراد مؤمن در سختى زندگى مى كنند؟

در عصر پيامبر نيز اين گونه بود. بسيارى از مشركان از راه تجارت، ثروت قابل ملاحظه اى به دست آورده بودند و در ناز و نعمت به سر مى بردند. يهوديان نيز در تجارت، پر آوازه بودند و املاك زيادى در اطراف مدينه خريده بودند. در مقابل، مسلمانان به دليل شرايط خاصّ زندگى در آن زمان مانند مهاجرت از مكه به مدينه، رها كردن دارايى هاى شان در مكه، محاصره ى اقتصادى و نيز درگير بودن در جنگ هاى پياپى، از نظر

اقتصاد در تنگنا قرار داشتند و به سختى زندگى مى كردند. در مقايسه ى اين دو وضعيت، اين شكاف اقتصادى كاملاً محسوس بود. از اين رو، اين پرسش بسيار مطرح بود كه: چرا افراد بى ايمان اين چنين در ناز و نعمتند، امّا افراد با ايمان بايد در رنج و عذاب و فقر و پريشانى زندگى كنند؟ آيات ذيل به اين پرسش ها، چنين پاسخ گفت:

رفت و آمد (پيروزمندانه ى) كافران در شهرها، تو را نفريبد! «» اين متاع ناچيزى است سپس جايگاه شان دوزخ است و چه بد جايگاهى است! «» ولى براى كسانى كه (ايمان دارند، و) از پروردگارشان مى پرهيزند، باغ هايى از بهشت است كه از زير درختانش، نهرها جارى است و هميشه در آن خواهند بود. اين (نخستين) پذيرايى است كه از سوى خداوند به آنان مى رسد و آن چه نزد خداست، براى نيكان بهتر است «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 217؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 458؛ مجمع البيان، ج 4، ص 394؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 225؛ شأن نزول ايات، ج 1، ص 157؛ نمونه ى بينات، ص 175.

در تقدير {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِالْحَقِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مُصَدِّقاً} حال، منصوب {لِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {يَدَيْهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنْزَلَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {التَّوْراةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْإِنْجِيلَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع

{مِنْ} حرف جر {قَبْلُ} اسم مجرور يا در محل جر {هُدىً} حال، منصوب {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَنْزَلَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْفُرْقانَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِآياتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر / خبر إنَّ محذوف {شَدِيدٌ} نعت تابع {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَزِيزٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {ذُو} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع {انْتِقامٍ} مضاف اليه، مجرور يا در

محل جر

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يَخْفى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَيْءٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / خبر إنَّ محذوف {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {فِي} حرف جر {السَّماءِ} اسم مجرور يا در محل جر

{هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِي} خبر، مرفوع يا در محل رفع {يُصَوِّرُكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {الْأَرْحامِ} اسم مجرور يا در محل جر {كَيْفَ} حال، منصوب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لا} (لا)ى نفى جنس {إِلهَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب / خبر لاى نفى جنس، محذوف {إِلاَّ} حرف استثنا {هُوَ} بدل تابع {الْعَزِيزُ} نعت تابع {الْحَكِيمُ} نعت تابع

{هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِي} خبر، مرفوع يا در محل رفع {أَنْزَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {آياتٌ} مبتدا مؤخّر {مُحْكَماتٌ} نعت تابع {هُنَّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أُمُّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْكِتابِ}

مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَأُخَرُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مُتَشابِهاتٌ} نعت تابع {فَأَمَّا} (ف) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {قُلُوبِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {زَيْغٌ} مبتدا مؤخّر {فَيَتَّبِعُونَ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تَشابَهَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ابْتِغاءَ} مفعول لأجله، منصوب {الْفِتْنَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَابْتِغاءَ} (و) حرف عطف / مفعول لأجله، منصوب {تَأْوِيلِهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {يَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {تَأْوِيلَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلاَّ} حرف استثنا {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَالرَّاسِخُونَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {الْعِلْمِ} اسم مجرور يا در محل جر {يَقُولُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {آمَنَّا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر

و اسم بعد از آن مجرور {كُلٌّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {رَبِّنا} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {يَذَّكَّرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {إِلاَّ} حرف استثنا {أُولُوا} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْأَلْبابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف جزم {تُزِغْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {قُلُوبَنا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بَعْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {إِذْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {هَدَيْتَنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَهَبْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {لَدُنْكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {رَحْمَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِنَّكَ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَنْتَ} ضمير فصل بدون محل {الْوَهَّابُ} خبر إنَّ، مرفوع يا

در محل رفع

{رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّكَ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {جامِعُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لِيَوْمٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لا} (لا)ى نفى جنس {رَيْبَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يُخْلِفُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {الْمِيعادَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَنْ} حرف نصب {تُغْنِيَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَمْوالُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر إنَّ محذوف {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {أَوْلادُهُمْ} معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأُولئِكَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع

{هُمْ} ضمير فصل بدون محل {وَقُودُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {النَّارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{كَدَأْبِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {آلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فِرْعَوْنَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْ} حرف جر {قَبْلِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كَذَّبُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِآياتِنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأَخَذَهُمُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِذُنُوبِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {شَدِيدُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْعِقابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لِلَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {سَتُغْلَبُونَ} (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {وَتُحْشَرُونَ} (و) حرف عطف / فعل

مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {إِلى} حرف جر {جَهَنَّمَ} اسم مجرور يا در محل جر {وَبِئْسَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى جامد براى انشاء ذم {الْمِهادُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{قَدْ} حرف تحقيق {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {آيَةٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {فِئَتَيْنِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْتَقَتا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {فِئَةٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {تُقاتِلُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَأُخْرى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {كافِرَةٌ} نعت تابع {يَرَوْنَهُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِثْلَيْهِمْ} حال، منصوب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {رَأْيَ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {الْعَيْنِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُؤَيِّدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِنَصْرِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

/ (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {فِي} حرف جر {ذلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {لَعِبْرَةً} (ل) حرف مزحلقه / اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لِأُولِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْأَبْصارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{زُيِّنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حُبُّ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الشَّهَواتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنَ} حرف جر {النِّساءِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْبَنِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْقَناطِيرِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْمُقَنْطَرَةِ} نعت تابع {مِنَ} حرف جر {الذَّهَبِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْفِضَّةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْخَيْلِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْمُسَوَّمَةِ} نعت تابع {وَالْأَنْعامِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْحَرْثِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَتاعُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْحَياةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الدُّنْيا} نعت تابع {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عِنْدَهُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {حُسْنُ} مبتدا مؤخّر {الْمَآبِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

/ خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَأُنَبِّئُكُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {بِخَيْرٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {ذلِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر {لِلَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اتَّقَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَبِّهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {جَنَّاتٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {تَجْرِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْ} حرف جر {تَحْتِهَا} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْأَنْهارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {خالِدِينَ} حال، منصوب {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَزْواجٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مُطَهَّرَةٌ} نعت تابع {وَرِضْوانٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بَصِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِالْعِبادِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{الَّذِينَ} مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر، مرفوع يا در محل رفع {يَقُولُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در

محل رفع و فاعل {رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّنا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {آمَنَّا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {فَاغْفِرْ} (ف) سببيّه / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ذُنُوبَنا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقِنا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَذابَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {النَّارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{الصَّابِرِينَ} نعت تابع {وَالصَّادِقِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْقانِتِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْمُنْفِقِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْمُسْتَغْفِرِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {بِالْأَسْحارِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{شَهِدَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {لا} (لا)ى نفى جنس {إِلهَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب / خبر لاى نفى جنس، محذوف {إِلاَّ} حرف استثنا {هُوَ} بدل تابع / خبر إنَّ محذوف {وَالْمَلائِكَةُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَأُولُوا} (و) حرف عطف / معطوف

تابع {الْعِلْمِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قائِماً} حال، منصوب {بِالْقِسْطِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لا} (لا)ى نفى جنس {إِلهَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب / خبر لاى نفى جنس، محذوف {إِلاَّ} حرف استثنا {هُوَ} بدل تابع {الْعَزِيزُ} نعت تابع {الْحَكِيمُ} نعت تابع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الدِّينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْإِسْلامُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {وَمَا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {اخْتَلَفَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أُوتُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلاَّ} حرف استثنا {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} حرف مصدرى {جاءَهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْعِلْمُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بَغْياً} مفعول لأجله، منصوب {بَيْنَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَكْفُرْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِآياتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَإِنَّ}

(ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {سَرِيعُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْحِسابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{فَإِنْ} (ف) فصيحه / حرف شرط جازم {حَاجُّوكَ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَقُلْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَسْلَمْتُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَجْهِيَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمَنِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {اتَّبَعَنِ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ن) حرف وقايه / (ي) محذوف در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَقُلْ} (و) حرف استيناف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لِلَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أُوتُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْأُمِّيِّينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَأَسْلَمْتُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {أَسْلَمُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير

متصل در محل رفع و فاعل {فَقَدِ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {اهْتَدَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تَوَلَّوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّما} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الْبَلاغُ} مبتدا مؤخّر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بَصِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِالْعِبادِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَكْفُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِآياتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَيَقْتُلُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {النَّبِيِّينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِغَيْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَقٍّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَيَقْتُلُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَأْمُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالْقِسْطِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ}

حرف جر {النَّاسِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَبَشِّرْهُمْ} (ف) حرف زائد / فعل امر مبنى بر سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {بِعَذابٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَلِيمٍ} نعت تابع

{أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {حَبِطَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَعْمالُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِي} حرف جر {الدُّنْيا} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْآخِرَةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِنْ} حرف جر زائد {ناصِرِينَ} مبتدا مؤخّر

{أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {تَرَ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلَى} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {أُوتُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {نَصِيباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الْكِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر {يُدْعَوْنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {إِلى} حرف جر {كِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لِيَحْكُمَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر

(هو) در تقدير {بَيْنَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثُمَّ} حرف عطف {يَتَوَلَّى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {فَرِيقٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُعْرِضُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِأَنَّهُمْ} (ب) حرف جر / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لَنْ} حرف نصب {تَمَسَّنَا} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {النَّارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِلاَّ} حرف استثنا {أَيَّاماً} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {مَعْدُوداتٍ} نعت تابع {وَغَرَّهُمْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فِي} حرف جر {دِينِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ما} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَفْتَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{فَكَيْفَ} (ف) حرف استيناف

/ حال، منصوب / فعل و فاعل محذوف {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {جَمَعْناهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {لِيَوْمٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لا} (لا)ى نفى جنس {رَيْبَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {وَوُفِّيَتْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / ت تأنيث {كُلُّ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {نَفْسٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَسَبَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يُظْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{قُلِ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {اللَّهُمَّ} منادا، منصوب يا در محل نصب / (م) عوض نداء {مالِكَ} نعت تابع {الْمُلْكِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {تُؤْتِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْمُلْكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مَنْ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {تَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير

مستتر (أنت) در تقدير {وَتَنْزِعُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْمُلْكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِمَّنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {وَتُعِزُّ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {وَتُذِلُّ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِيَدِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {الْخَيْرُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {إِنَّكَ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَدِيرٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{تُولِجُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {اللَّيْلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {النَّهارِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَتُولِجُ} (و) حرف عطف /

فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {النَّهارَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {اللَّيْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَتُخْرِجُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْحَيَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الْمَيِّتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَتُخْرِجُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْمَيِّتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الْحَيِّ} اسم مجرور يا در محل جر {وَتَرْزُقُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِغَيْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حِسابٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{لا} حرف جزم {يَتَّخِذِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {الْمُؤْمِنُونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْكافِرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَوْلِياءَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْمُؤْمِنِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَمَنْ} (و) حرف اعتراض / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَفْعَلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ذلِكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{فَلَيْسَ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم ليس، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {فِي} حرف جر {شَيْءٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر ليس محذوف {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْ} حرف نصب {تَتَّقُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تُقاةً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَيُحَذِّرُكُمُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {نَفْسَهُ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَإِلَى} (و) حرف استيناف / حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {الْمَصِيرُ} مبتدا مؤخّر

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِنْ} حرف شرط جازم {تُخْفُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {صُدُورِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَوْ} حرف عطف {تُبْدُوهُ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {يَعْلَمْهُ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ

به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَيَعْلَمُ} (و) حرف استيناف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَدِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{يَوْمَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تَجِدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {كُلُّ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {نَفْسٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَمِلَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {مِنْ} حرف جر {خَيْرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مُحْضَراً} حال، منصوب {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {عَمِلَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / ت تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {مِنْ} حرف جر {سُوءٍ} اسم مجرور يا در محل جر {تَوَدُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {لَوْ} حرف شرط غير جازم {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {بَيْنَها} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه /

خبر أنَّ محذوف {وَبَيْنَهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَمَداً} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {بَعِيداً} نعت تابع {وَيُحَذِّرُكُمُ} (و) حرف استيناف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {نَفْسَهُ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {رَؤُفٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِالْعِبادِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تُحِبُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَاتَّبِعُونِي} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ن) حرف وقايه / (ي) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {يُحْبِبْكُمُ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَيَغْفِرْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ذُنُوبَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا

در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {غَفُورٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {رَحِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَطِيعُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالرَّسُولَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {تَوَلَّوْا} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {الْكافِرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {اصْطَفى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {آدَمَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَنُوحاً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَآلَ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {إِبْراهِيمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَآلَ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {عِمْرانَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَى} حرف جر {الْعالَمِينَ} اسم مجرور يا در

محل جر

{ذُرِّيَّةً} حال، منصوب {بَعْضُها} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {بَعْضٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {سَمِيعٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{إِذْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالَتِ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / ت تأنيث {امْرَأَتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عِمْرانَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {رَبِّ} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ي) محذوفه در محل جر، مضاف اليه {إِنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {نَذَرْتُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {لَكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {بَطْنِي} اسم مجرور يا در محل جر / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مُحَرَّراً} حال، منصوب {فَتَقَبَّلْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مِنِّي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنَّكَ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَنْتَ} ضمير فصل بدون محل {السَّمِيعُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْعَلِيمُ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا

در محل رفع

{فَلَمَّا} (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {وَضَعَتْها} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {قالَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {رَبِّ} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ي) محذوفه در محل جر، مضاف اليه {إِنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {وَضَعْتُها} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر إنَّ محذوف {أُنْثى} حال، منصوب {وَاللَّهُ} (و) حرف اعتراض / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَعْلَمُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَضَعَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {وَلَيْسَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الذَّكَرُ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {كَالْأُنْثى} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ليس محذوف {وَإِنِّي} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {سَمَّيْتُها} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر إنَّ محذوف

{مَرْيَمَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَإِنِّي} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أُعِيذُها} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {بِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَذُرِّيَّتَها} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنَ} حرف جر {الشَّيْطانِ} اسم مجرور يا در محل جر {الرَّجِيمِ} نعت تابع

{فَتَقَبَّلَها} (ف) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {رَبُّها} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِقَبُولٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَسَنٍ} نعت تابع {وَأَنْبَتَها} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {نَباتاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {حَسَناً} نعت تابع {وَكَفَّلَها} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {زَكَرِيَّا} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {كُلَّما} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {دَخَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {زَكَرِيَّا} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْمِحْرابَ} مفعولٌ

به، منصوب يا در محل نصب {وَجَدَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عِنْدَها} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {رِزْقاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {يا} (يا) حرف ندا {مَرْيَمُ} منادا، منصوب يا در محل نصب {أَنَّى} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / خبر مقدّم محذوف {لَكِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {هذا} مبتدا مؤخّر {قالَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَرْزُقُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِغَيْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حِسابٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{هُنالِكَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {دَعا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {زَكَرِيَّا} فاعل، مرفوع يا در محل

رفع {رَبَّهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {رَبِّ} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ي) محذوفه در محل جر، مضاف اليه {هَبْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {لَدُنْكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ذُرِّيَّةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {طَيِّبَةً} نعت تابع {إِنَّكَ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {سَمِيعُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الدُّعاءِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{فَنادَتْهُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْمَلائِكَةُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {قائِمٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {يُصَلِّي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {الْمِحْرابِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {يُبَشِّرُكَ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر أنَّ محذوف {بِيَحْيى} حرف

جر و اسم بعد از آن مجرور {مُصَدِّقاً} حال، منصوب {بِكَلِمَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَسَيِّداً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَحَصُوراً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَنَبِيًّا} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنَ} حرف جر {الصَّالِحِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {رَبِّ} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ي) محذوفه در محل جر، مضاف اليه {أَنَّى} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {يَكُونُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {لِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {غُلامٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {وَقَدْ} (و) حاليه / حرف تحقيق {بَلَغَنِيَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ن) حرف وقايه / (ي) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْكِبَرُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَامْرَأَتِي} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عاقِرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {كَذلِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَفْعَلُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل

مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير

{قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {رَبِّ} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ي) محذوفه در محل جر، مضاف اليه {اجْعَلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آيَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {آيَتُكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَلاَّ} حرف نصب و نفي {تُكَلِّمَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {النَّاسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ثَلاثَةَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَيَّامٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِلاَّ} حرف استثنا {رَمْزاً} مستثنى، منصوب {وَاذْكُرْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {رَبَّكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كَثِيراً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَسَبِّحْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِالْعَشِيِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْإِبْكارِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{قالَتِ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / ت تأنيث {الْمَلائِكَةُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يا} (يا) حرف ندا {مَرْيَمُ} منادا، منصوب يا در محل نصب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {اصْطَفاكِ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {وَطَهَّرَكِ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاصْطَفاكِ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلى} حرف جر {نِساءِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْعالَمِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{يا} (يا) حرف ندا {مَرْيَمُ} منادا، منصوب يا در محل نصب {اقْنُتِي} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (ي) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِرَبِّكِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاسْجُدِي} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (ي) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَارْكَعِي} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (ي) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مَعَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الرَّاكِعِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{ذلِكَ} مبتدا، مرفوع

يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {أَنْباءِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْغَيْبِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {نُوحِيهِ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {كُنْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {لَدَيْهِمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر كان، محذوف يا در تقدير {إِذْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُلْقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَقْلامَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَيُّهُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَكْفُلُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مَرْيَمَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {كُنْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {لَدَيْهِمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{إِذْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَخْتَصِمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{إِذْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالَتِ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / ت تأنيث {الْمَلائِكَةُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يا} (يا) حرف ندا {مَرْيَمُ} منادا، منصوب يا در محل نصب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يُبَشِّرُكِ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {بِكَلِمَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اسْمُهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْمَسِيحُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عِيسَى} بدل تابع {ابْنُ} نعت تابع {مَرْيَمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَجِيهاً} حال، منصوب {فِي} حرف جر {الدُّنْيا} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْآخِرَةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَمِنَ} (و) حرف عطف / حرف جر {الْمُقَرَّبِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{وَيُكَلِّمُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {النَّاسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {الْمَهْدِ} اسم مجرور يا در محل جر / حال محذوف {وَكَهْلاً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَمِنَ} (و) حرف عطف / حرف جر {الصَّالِحِينَ} اسم مجرور يا در محل

جر

{قالَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {رَبِّ} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ي) محذوفه در محل جر، مضاف اليه {أَنَّى} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {يَكُونُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {لِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {وَلَدٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {وَلَمْ} (و) حاليه / حرف جزم {يَمْسَسْنِي} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ن) حرف وقايه / (ي) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بَشَرٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {كَذلِكِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَخْلُقُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قَضى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَمْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَإِنَّما} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {يَقُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُ} حرف جر

و اسم بعد از آن مجرور {كُنْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فَيَكُونُ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير

{وَيُعَلِّمُهُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْحِكْمَةَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالتَّوْراةَ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {وَالْإِنْجِيلَ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف

{وَرَسُولاً} (و) حرف عطف / فعل و فاعل محذوف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلى} حرف جر {بَنِي} اسم مجرور يا در محل جر {إِسْرائِيلَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {قَدْ} حرف تحقيق {جِئْتُكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر أنَّ محذوف {بِآيَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {رَبِّكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {أَخْلُقُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير / خبر أنَّ محذوف {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن

مجرور {مِنَ} حرف جر {الطِّينِ} اسم مجرور يا در محل جر {كَهَيْئَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الطَّيْرِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَأَنْفُخُ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَيَكُونُ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {طَيْراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {بِإِذْنِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَأُبْرِئُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {الْأَكْمَهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْأَبْرَصَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَأُحْيِ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {الْمَوْتى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِإِذْنِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَأُنَبِّئُكُمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَأْكُلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {تَدَّخِرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل

در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {بُيُوتِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {فِي} حرف جر {ذلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {لَآيَةً} (ل) حرف مزحلقه / اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مُؤْمِنِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{وَمُصَدِّقاً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {يَدَيَّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنَ} حرف جر {التَّوْراةِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلِأُحِلَّ} (و) حرف عطف / (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بَعْضَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الَّذِي} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {حُرِّمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَجِئْتُكُمْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِآيَةٍ} حرف جر و اسم بعد

از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {رَبِّكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَاتَّقُوا} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأَطِيعُونِ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ن) حرف وقايه / (ي) محذوف در محل نصب، مفعولٌ به

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {رَبِّي} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَرَبُّكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَاعْبُدُوهُ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {هذا} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {صِراطٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مُسْتَقِيمٌ} نعت تابع

{فَلَمَّا} (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَحَسَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عِيسى} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْكُفْرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مَنْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَنْصارِي} خبر، مرفوع يا در محل رفع /

(ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْحَوارِيُّونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {نَحْنُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَنْصارُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {آمَنَّا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاشْهَدْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِأَنَّا} (ب) حرف جر زائد / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {مُسْلِمُونَ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {آمَنَّا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْزَلْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَاتَّبَعْنَا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الرَّسُولَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَاكْتُبْنا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مَعَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الشَّاهِدِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَمَكَرُوا} (و)

حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَمَكَرَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَيْرُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْماكِرِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{إِذْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يا} (يا) حرف ندا {عِيسى} منادا، منصوب يا در محل نصب {إِنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {مُتَوَفِّيكَ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَرافِعُكَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلَيَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمُطَهِّرُكَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنَ} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَجاعِلُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {اتَّبَعُوكَ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَوْقَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَفَرُوا}

فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلى} حرف جر {يَوْمِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ثُمَّ} حرف عطف {إِلَيَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَرْجِعُكُمْ} مبتدا مؤخّر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأَحْكُمُ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {بَيْنَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِيما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَخْتَلِفُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{فَأَمَّا} (ف) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَأُعَذِّبُهُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَذاباً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {شَدِيداً} نعت تابع {فِي} حرف جر {الدُّنْيا} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْآخِرَةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَما} (و) حاليه

/ حرف نفى غير عامل {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِنْ} حرف جر زائد {ناصِرِينَ} مبتدا مؤخّر

{وَأَمَّا} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَعَمِلُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّالِحاتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَيُوَفِّيهِمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أُجُورَهُمْ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الظَّالِمِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {نَتْلُوهُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الْآياتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالذِّكْرِ} (و) حرف عطف / معطوف

تابع {الْحَكِيمِ} نعت تابع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {مَثَلَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {عِيسى} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَمَثَلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آدَمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {خَلَقَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {تُرابٍ} اسم مجرور يا در محل جر {ثُمَّ} حرف عطف {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كُنْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فَيَكُونُ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير

{الْحَقُّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {رَبِّكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جزم {تَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / اسم كان، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْمُمْتَرِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{فَمَنْ} (ف) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {حَاجَّكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى

يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {جاءَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْعِلْمِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَقُلْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {تَعالَوْا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {نَدْعُ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (و) / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {أَبْناءَنا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَبْناءَكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَنِساءَنا} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَنِساءَكُمْ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنْفُسَنا} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنْفُسَكُمْ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثُمَّ} حرف عطف {نَبْتَهِلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون /

فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {فَنَجْعَلْ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {لَعْنَتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَى} حرف جر {الْكاذِبِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {هذا} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لَهُوَ} (ل) حرف مزحلقه / ضمير فصل بدون محل {الْقَصَصُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْحَقُّ} نعت تابع {وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {مِنْ} حرف جر {إِلهٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {إِلاَّ} حرف استثنا {اللَّهُ} مبتدا مؤخّر {وَإِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لَهُوَ} (ل) حرف مزحلقه / ضمير فصل بدون محل {الْعَزِيزُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْحَكِيمُ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {تَوَلَّوْا} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {عَلِيمٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {بِالْمُفْسِدِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {يا} (يا) حرف ندا {أَهْلَ} منادا، منصوب يا در محل نصب {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{تَعالَوْا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلى} حرف جر {كَلِمَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {سَواءٍ} نعت تابع {بَيْنَنا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَبَيْنَكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَلاَّ} حرف نصب و نفي {نَعْبُدَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {إِلاَّ} حرف استثنا {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {نُشْرِكَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَتَّخِذَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {بَعْضُنا} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بَعْضاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَرْباباً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {تَوَلَّوْا} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَقُولُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و

فاعل {اشْهَدُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِأَنَّا} (ب) حرف جر / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {مُسْلِمُونَ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {أَهْلَ} منادا، منصوب يا در محل نصب {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لِمَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تُحَاجُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {إِبْراهِيمَ} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {أُنْزِلَتِ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {التَّوْراةُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَالْإِنْجِيلُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِلاَّ} حرف استثنا {مِنْ} حرف جر {بَعْدِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَفَلا} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {تَعْقِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{ها} (ها) حرف تنبيه {أَنْتُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هؤُلاءِ} بدل تابع {حاجَجْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فِيما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عِلْمٌ}

مبتدا مؤخّر {فَلِمَ} (ف) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تُحَاجُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِيما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَيْسَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ليس محذوف {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عِلْمٌ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَأَنْتُمْ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{ما} حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {إِبْراهِيمُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {يَهُودِيًّا} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {نَصْرانِيًّا} معطوف تابع {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {حَنِيفاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {مُسْلِماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى

يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْمُشْرِكِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {أَوْلَى} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {بِإِبْراهِيمَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَلَّذِينَ} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {اتَّبَعُوهُ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَهذَا} (و) حرف عطف / معطوف تابع {النَّبِيُّ} بدل تابع {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {وَلِيُّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْمُؤْمِنِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَدَّتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {طائِفَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {أَهْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لَوْ} حرف مصدرى {يُضِلُّونَكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَما} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {يُضِلُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْفُسَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير

متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَشْعُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{يا} (يا) حرف ندا {أَهْلَ} منادا، منصوب يا در محل نصب {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لِمَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَكْفُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِآياتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَشْهَدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{يا} (يا) حرف ندا {أَهْلَ} منادا، منصوب يا در محل نصب {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لِمَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَلْبِسُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْحَقَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِالْباطِلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَتَكْتُمُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْحَقَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا

محذوف يا در محل

{وَقالَتْ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {طائِفَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {أَهْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {آمِنُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالَّذِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَى} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَجْهَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {النَّهارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاكْفُرُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {آخِرَهُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَعَلَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {يَرْجِعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تُؤْمِنُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {لِمَنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَبِعَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير

{دِينَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الْهُدى} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {هُدَى} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {يُؤْتى} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {أَحَدٌ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِثْلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أُوتِيتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {أَوْ} حرف عطف {يُحاجُّوكُمْ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَبِّكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الْفَضْلَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {بِيَدِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {يُؤْتِيهِ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مَنْ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل

مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {واسِعٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{يَخْتَصُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِرَحْمَتِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ذُو} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْفَضْلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْعَظِيمِ} نعت تابع

{وَمِنْ} (و) حرف استيناف / حرف جر {أَهْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {إِنْ} حرف شرط جازم {تَأْمَنْهُ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِقِنْطارٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُؤَدِّهِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمِنْهُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {إِنْ} حرف شرط جازم {تَأْمَنْهُ} فعل مضارع، مجزوم به سكون /

(ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِدِينارٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لا} حرف جزم {يُؤَدِّهِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِلاَّ} حرف استثنا {ما} حرف مصدرى {دُمْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم دام {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قائِماً} خبر دام، منصوب يا در محل نصب {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِأَنَّهُمْ} (ب) حرف جر / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لَيْسَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ليس محذوف {فِي} حرف جر {الْأُمِّيِّينَ} اسم مجرور يا در محل جر {سَبِيلٌ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {وَيَقُولُونَ} (و) حرف استيناف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكَذِبَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در

محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{بَلى} حرف جواب {مَنْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَوْفى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِعَهْدِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاتَّقى} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {الْمُتَّقِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَشْتَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِعَهْدِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَأَيْمانِهِمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثَمَناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قَلِيلاً} نعت تابع {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} (لا)ى نفى جنس {خَلاقَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل / خبر إنَّ محذوف

{فِي} حرف جر {الْآخِرَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُكَلِّمُهُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَنْظُرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُزَكِّيهِمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَلَهُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر {أَلِيمٌ} نعت تابع

{وَإِنَّ} (و) حرف استيناف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر إنَّ محذوف {لَفَرِيقاً} (ل) حرف مزحلقه / اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَلْوُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَلْسِنَتَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِالْكِتابِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لِتَحْسَبُوهُ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل

در محل نصب، مفعولٌ به {مِنَ} حرف جر {الْكِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {هُوَ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الْكِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر ما محذوف {وَيَقُولُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَما} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {هُوَ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر ما محذوف {وَيَقُولُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكَذِبَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{ما} حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لِبَشَرٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {أَنْ} حرف نصب {يُؤْتِيَهُ} فعل مضارع، منصوب به فتحه

ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / اسم كان محذوف {الْكِتابَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَالْحُكْمَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالنُّبُوَّةَ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {ثُمَّ} حرف عطف {يَقُولَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كُونُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {عِباداً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {لِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {كُونُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {رَبَّانِيِّينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تُعَلِّمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / خبر كان، محذوف يا در تقدير {وَبِما} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تَدْرُسُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل

رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَأْمُرَكُمْ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَنْ} حرف نصب {تَتَّخِذُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْمَلائِكَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالنَّبِيِّينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَرْباباً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {أَيَأْمُرُكُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِالْكُفْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بَعْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {إِذْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَنْتُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُسْلِمُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَخَذَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِيثاقَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {النَّبِيِّينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لَما} (ل) موطئه / مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {آتَيْتُكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {كِتابٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَحِكْمَةٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع

{ثُمَّ} حرف عطف {جاءَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {رَسُولٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مُصَدِّقٌ} نعت تابع {لِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَعَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَتُؤْمِنُنَّ} (ل) حرف جواب / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) محذوف در محل رفع و فاعل / نون تأكيد ثقليه {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَتَنْصُرُنَّهُ} (و) حرف عطف / (ل) حرف جواب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) محذوف در محل رفع و فاعل / نون تأكيد ثقليه / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَأَقْرَرْتُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَأَخَذْتُمْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {عَلى} حرف جر {ذلِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر {إِصْرِي} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَقْرَرْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير

{فَاشْهَدُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَأَنَا} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَعَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنَ} حرف جر {الشَّاهِدِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{فَمَنْ} (ف) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {تَوَلَّى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بَعْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ذلِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَأُولئِكَ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الْفاسِقُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{أَفَغَيْرَ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف استيناف / مفعولٌ به مقدّم {دِينِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يَبْغُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلَهُ} (و) حاليه / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَسْلَمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {مَنْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {طَوْعاً} حال، منصوب {وَكَرْهاً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَإِلَيْهِ} (و) حرف عطف / حرف

جر و اسم بعد از آن مجرور {يُرْجَعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {آمَنَّا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (ف) حرف عطف / معطوف تابع {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلى} حرف جر {إِبْراهِيمَ} اسم مجرور يا در محل جر {وَإِسْماعِيلَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَإِسْحاقَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَيَعْقُوبَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْأَسْباطِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُوتِيَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {مُوسى} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَعِيسى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالنَّبِيُّونَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْ} حرف جر {رَبِّهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {نُفَرِّقُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَحَدٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم

بعد از آن مجرور {وَنَحْنُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مُسْلِمُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَبْتَغِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {غَيْرَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْإِسْلامِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {دِيناً} تمييز، منصوب {فَلَنْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف نصب {يُقْبَلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَهُوَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {الْآخِرَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنَ} حرف جر {الْخاسِرِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{كَيْفَ} حال، منصوب {يَهْدِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {قَوْماً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَعْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {إِيمانِهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَشَهِدُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل

يا حرف نفى ناسخ {الرَّسُولَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {حَقٌّ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {وَجاءَهُمُ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْبَيِّناتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يَهْدِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْقَوْمَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الظَّالِمِينَ} نعت تابع

{أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {جَزاؤُهُمْ} مبتدا ثان (دوم) / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر أنَّ محذوف {لَعْنَةَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل / خبر ثان (دوم)، محذوف {وَالْمَلائِكَةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالنَّاسِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَجْمَعِينَ} توكيد تابع

{خالِدِينَ} حال، منصوب {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لا} حرف نفى غير عامل {يُخَفَّفُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {عَنْهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْعَذابُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُنْظَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و)

ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{إِلاَّ} حرف استثنا {الَّذِينَ} مستثنى، منصوب {تابُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ذلِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَأَصْلَحُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّ} (ف) حرف استيناف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {غَفُورٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {رَحِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَعْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {إِيمانِهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثُمَّ} حرف عطف {ازْدادُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كُفْراً} تمييز، منصوب {لَنْ} حرف نصب {تُقْبَلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {تَوْبَتُهُمْ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر إنَّ محذوف {وَأُولئِكَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الضَّالُّونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ،

منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَماتُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كُفَّارٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فَلَنْ} (ف) حرف زائد / حرف نصب {يُقْبَلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {مِنْ} حرف جر {أَحَدِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِلْءُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْأَرْضِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {ذَهَباً} تمييز، منصوب {وَلَوِ} (و) حاليه / حرف شرط غير جازم {افْتَدى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَلِيمٌ} نعت تابع {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِنْ} حرف جر زائد {ناصِرِينَ} مبتدا مؤخّر

{لَنْ} حرف نصب {تَنالُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْبِرَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {حَتَّى} حرف نصب {تُنْفِقُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و

فاعل {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تُحِبُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَما} (و) حرف عطف / مفعولٌ به جازم {تُنْفِقُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {شَيْءٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَلِيمٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{كُلُّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الطَّعامِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {حِلاًّ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لِبَنِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِسْرائِيلَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِلاَّ} حرف استثنا {ما} مستثنى، منصوب {حَرَّمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {إِسْرائِيلُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {نَفْسِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {قَبْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {تُنَزَّلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {التَّوْراةُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فَأْتُوا} (ف) رابط جواب براى شرط /

فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالتَّوْراةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَاتْلُوها} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {صادِقِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{فَمَنِ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {افْتَرى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكَذِبَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ذلِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَأُولئِكَ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الظَّالِمُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {صَدَقَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَاتَّبِعُوا} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِلَّةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِبْراهِيمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {حَنِيفاً} حال، منصوب {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {كانَ}

فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْمُشْرِكِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {أَوَّلَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {بَيْتٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وُضِعَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَلَّذِي} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {بِبَكَّةَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مُبارَكاً} حال، منصوب {وَهُدىً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لِلْعالَمِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {آياتٌ} مبتدا مؤخّر {بَيِّناتٌ} نعت تابع {مَقامُ} بدل تابع {إِبْراهِيمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {دَخَلَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {آمِناً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {وَلِلَّهِ} (و) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَلَى} حرف جر {النَّاسِ} اسم مجرور يا در محل جر {حِجُّ} مبتدا مؤخّر {الْبَيْتِ}

مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مَنِ} بدل تابع {اسْتَطاعَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سَبِيلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {كَفَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {غَنِيٌّ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {عَنِ} حرف جر {الْعالَمِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {يا} (يا) حرف ندا {أَهْلَ} منادا، منصوب يا در محل نصب {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لِمَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَكْفُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِآياتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {شَهِيدٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {ما} اسم مجرور يا در محل جر {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {يا} (يا) حرف ندا {أَهْلَ} منادا،

منصوب يا در محل نصب {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لِمَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَصُدُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْ} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {آمَنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {تَبْغُونَها} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عِوَجاً} حال، منصوب {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {شُهَداءُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَمَا} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهُ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {بِغافِلٍ} (ب) حرف جر زائد / خبر ما، منصوب يا در محل نصب {عَمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنْ} حرف شرط جازم {تُطِيعُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَرِيقاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {أُوتُوا} فعل

ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَرُدُّوكُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بَعْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {إِيمانِكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كافِرِينَ} حال، منصوب

{وَكَيْفَ} (و) حرف عطف / حال، منصوب {تَكْفُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تُتْلى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آياتُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَفِيكُمْ} (و) حاليه / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {رَسُولُهُ} مبتدا مؤخّر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَعْتَصِمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {هُدِيَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلى} حرف جر {صِراطٍ} اسم مجرور

يا در محل جر {مُسْتَقِيمٍ} نعت تابع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اتَّقُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {حَقَّ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {تُقاتِهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَمُوتُنَّ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) محذوف در محل رفع و فاعل / نون تأكيد ثقليه {إِلاَّ} حرف استثنا {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُسْلِمُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{وَاعْتَصِمُوا} (و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِحَبْلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {جَمِيعاً} حال، منصوب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَفَرَّقُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاذْكُرُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {نِعْمَتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر

ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {أَعْداءً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {فَأَلَّفَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قُلُوبِكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأَصْبَحْتُمْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم أصبح {بِنِعْمَتِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِخْواناً} خبر أصبح، منصوب يا در محل نصب {وَكُنْتُمْ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {عَلى} حرف جر {شَفا} اسم مجرور يا در محل جر {حُفْرَةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير {مِنَ} حرف جر {النَّارِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَأَنْقَذَكُمْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَذلِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُبَيِّنُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آياتِهِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَعَلَّكُمْ} حرف

مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَهْتَدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{وَلْتَكُنْ} (و) حرف استيناف / (ل) حرف جزم / فعل مضارع، مجزوم به سكون {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أُمَّةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يَدْعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلَى} حرف جر {الْخَيْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَيَأْمُرُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالْمَعْرُوفِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيَنْهَوْنَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنِ} حرف جر {الْمُنْكَرِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَأُولئِكَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الْمُفْلِحُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَكُونُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {كَالَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {تَفَرَّقُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاخْتَلَفُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} حرف

مصدرى {جاءَهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْبَيِّناتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَأُولئِكَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَظِيمٌ} نعت تابع

{يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تَبْيَضُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {وُجُوهٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَتَسْوَدُّ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {وُجُوهٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَأَمَّا} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اسْوَدَّتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {وُجُوهُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَكَفَرْتُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بَعْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {إِيمانِكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَذُوقُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْعَذابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِما} (ب) حرف جر / حرف مصدرى {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت)

ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تَكْفُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَأَمَّا} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ابْيَضَّتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {وُجُوهُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَفِي} (ف) حرف جواب / حرف جر {رَحْمَتِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خالِدُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{تِلْكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آياتُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {نَتْلُوها} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بِالْحَقِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمَا} (و) حرف استيناف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهُ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {يُرِيدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر ما محذوف {ظُلْماً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لِلْعالَمِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{وَلِلَّهِ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم

بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {فِي} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَإِلَى} (و) حرف عطف / حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {تُرْجَعُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الْأُمُورُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {خَيْرَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {أُمَّةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أُخْرِجَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَأْمُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالْمَعْرُوفِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَتَنْهَوْنَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنِ} حرف جر {الْمُنْكَرِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَتُؤْمِنُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَوْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {آمَنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {أَهْلُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لَكانَ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر فتحه

ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {خَيْراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الْمُؤْمِنُونَ} مبتدا مؤخّر {وَأَكْثَرُهُمُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْفاسِقُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{لَنْ} حرف نصب {يَضُرُّوكُمْ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِلاَّ} حرف استثنا {أَذىً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {يُقاتِلُوكُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {يُوَلُّوكُمُ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْأَدْبارَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {ثُمَّ} حرف عطف {لا} حرف نفى غير عامل {يُنْصَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل

{ضُرِبَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {عَلَيْهِمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الذِّلَّةُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ما} جازم {ثُقِفُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل

{إِلاَّ} حرف استثنا {بِحَبْلٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَحَبْلٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنَ} حرف جر {النَّاسِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَباؤُ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِغَضَبٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَضُرِبَتْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {عَلَيْهِمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْمَسْكَنَةُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِأَنَّهُمْ} (ب) حرف جر / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {يَكْفُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر أنَّ محذوف / خبر كان، محذوف يا در تقدير {بِآياتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَيَقْتُلُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْأَنْبِياءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِغَيْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَقٍّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا

در محل رفع {بِما} (ب) حرف جر / حرف مصدرى {عَصَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَكانُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَعْتَدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{لَيْسُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم ليس {سَواءً} خبر ليس، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {أَهْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {أُمَّةٌ} مبتدا مؤخّر {قائِمَةٌ} نعت تابع {يَتْلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {آياتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {آناءَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّيْلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَسْجُدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْيَوْمِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْآخِرِ} نعت تابع {وَيَأْمُرُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت

نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالْمَعْرُوفِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيَنْهَوْنَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنِ} حرف جر {الْمُنْكَرِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَيُسارِعُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {الْخَيْراتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَأُولئِكَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الصَّالِحِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَما} (و) حرف عطف / مفعولٌ به جازم {يَفْعَلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {خَيْرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَلَنْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف نصب {يُكْفَرُوهُ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِالْمُتَّقِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَنْ} حرف نصب {تُغْنِيَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَمْوالُهُمْ}

فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر إنَّ محذوف {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {أَوْلادُهُمْ} معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأُولئِكَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَصْحابُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {النَّارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {هُمْ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خالِدُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{مَثَلُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُنْفِقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {هذِهِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْحَياةِ} بدل تابع {الدُّنْيا} نعت تابع {كَمَثَلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رِيحٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {صِرٌّ} مبتدا مؤخّر {أَصابَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {حَرْثَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قَوْمٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ظَلَمُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْفُسَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه)

ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأَهْلَكَتْهُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {وَما} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {ظَلَمَهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {أَنْفُسَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَظْلِمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لا} حرف جزم {تَتَّخِذُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِطانَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {دُونِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {يَأْلُونَكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {خَبالاً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَدُّوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} حرف مصدرى {عَنِتُّمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه /

(ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {قَدْ} حرف تحقيق {بَدَتِ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) تأنيث {الْبَغْضاءُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {أَفْواهِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تُخْفِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {صُدُورُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَكْبَرُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {قَدْ} حرف تحقيق {بَيَّنَّا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْآياتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تَعْقِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{ها} (ها) حرف تنبيه {أَنْتُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أُولاءِ} منادا، منصوب يا در محل نصب {تُحِبُّونَهُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُحِبُّونَكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَتُؤْمِنُونَ} (و)

حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالْكِتابِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كُلِّهِ} توكيد تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {لَقُوكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {آمَنَّا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {خَلَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَضُّوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْأَنامِلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الْغَيْظِ} اسم مجرور يا در محل جر {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مُوتُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِغَيْظِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {عَلِيمٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {بِذاتِ} حرف جر و اسم بعد

از آن مجرور {الصُّدُورِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{إِنْ} حرف شرط جازم {تَمْسَسْكُمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {حَسَنَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {تَسُؤْهُمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تُصِبْكُمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {سَيِّئَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يَفْرَحُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تَصْبِرُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَتَتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لا} حرف نفى غير عامل {يَضُرُّكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {كَيْدُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {شَيْئاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مُحِيطٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف

/ مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {غَدَوْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {أَهْلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {تُبَوِّئُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْمُؤْمِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مَقاعِدَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {لِلْقِتالِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {سَمِيعٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{إِذْ} بدل تابع {هَمَّتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {طائِفَتانِ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْ} حرف نصب {تَفْشَلا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاللَّهُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {وَلِيُّهُما} خبر، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَعَلَى} (و) حرف عطف / حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَلْيَتَوَكَّلِ} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جزم / فعل مضارع، مجزوم به سكون {الْمُؤْمِنُونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{وَلَقَدْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف تحقيق {نَصَرَكُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع

يا در محل رفع {بِبَدْرٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَذِلَّةٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فَاتَّقُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَشْكُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{إِذْ} بدل تابع {تَقُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لِلْمُؤْمِنِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَلَنْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف نصب {يَكْفِيَكُمْ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَنْ} حرف نصب {يُمِدَّكُمْ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {رَبُّكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِثَلاثَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آلافٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنَ} حرف جر {الْمَلائِكَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {مُنْزَلِينَ} حال، منصوب

{بَلى} حرف جواب {إِنْ} حرف شرط جازم {تَصْبِرُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَتَتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به

حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَيَأْتُوكُمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {فَوْرِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {هذا} عطف بيان تابع {يُمْدِدْكُمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {رَبُّكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِخَمْسَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آلافٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنَ} حرف جر {الْمَلائِكَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {مُسَوِّمِينَ} حال، منصوب

{وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {جَعَلَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِلاَّ} حرف استثنا {بُشْرى} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلِتَطْمَئِنَّ} (و) حرف عطف / (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {قُلُوبُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمَا} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {النَّصْرُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {إِلاَّ} حرف استثنا {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا

در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْعَزِيزِ} نعت تابع {الْحَكِيمِ} نعت تابع

{لِيَقْطَعَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {طَرَفاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَوْ} حرف نصب {يَكْبِتَهُمْ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَيَنْقَلِبُوا} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خائِبِينَ} حال، منصوب

{لَيْسَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ليس محذوف {مِنَ} حرف جر {الْأَمْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٌ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {أَوْ} حرف نصب {يَتُوبَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَوْ} حرف نصب {يُعَذِّبَهُمْ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَإِنَّهُمْ} (ف) حرف تعليل / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {ظالِمُونَ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{وَلِلَّهِ} (و) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از

آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {فِي} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {يَغْفِرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لِمَنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَيُعَذِّبُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {غَفُورٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {رَحِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لا} حرف جزم {تَأْكُلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الرِّبَوا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَضْعافاً} حال، منصوب {مُضاعَفَةً} نعت تابع {وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل

نصب، اسم لعل {تُفْلِحُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {النَّارَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الَّتِي} نعت تابع {أُعِدَّتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {لِلْكافِرِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{وَأَطِيعُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالرَّسُولَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تُرْحَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر لعل محذوف

{وَسارِعُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلى} حرف جر {مَغْفِرَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {رَبِّكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَجَنَّةٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {عَرْضُهَا} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {السَّماواتُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَالْأَرْضُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُعِدَّتْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير

{لِلْمُتَّقِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{الَّذِينَ} نعت تابع {يُنْفِقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {السَّرَّاءِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالضَّرَّاءِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْكاظِمِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْغَيْظَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْعافِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {عَنِ} حرف جر {النَّاسِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْمُحْسِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {فَعَلُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فاحِشَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف عطف {ظَلَمُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْفُسَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ذَكَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَاسْتَغْفَرُوا} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِذُنُوبِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَنْ} (و)

حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَغْفِرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الذُّنُوبَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلاَّ} حرف استثنا {اللَّهُ} بدل تابع {وَلَمْ} (و) حرف عطف / حرف جزم {يُصِرُّوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلى} حرف جر {ما} اسم مجرور يا در محل جر {فَعَلُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {جَزاؤُهُمْ} مبتدا ثان (دوم) / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَغْفِرَةٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْ} حرف جر {رَبِّهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَجَنَّاتٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {تَجْرِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْ} حرف جر {تَحْتِهَا} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْأَنْهارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {خالِدِينَ} حال، منصوب {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَنِعْمَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى جامد براى انشاء مدح {أَجْرُ} فاعل، مرفوع يا

در محل رفع {الْعامِلِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{قَدْ} حرف تحقيق {خَلَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {مِنْ} حرف جر {قَبْلِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {سُنَنٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَسِيرُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَانْظُروا} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كَيْفَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عاقِبَةُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {الْمُكَذِّبِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{هذا} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بَيانٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَهُدىً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَمَوْعِظَةٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لِلْمُتَّقِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{وَلا} (و) حرف استيناف / حرف جزم {تَهِنُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَحْزَنُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَأَنْتُمُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْأَعْلَوْنَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت)

ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مُؤْمِنِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{إِنْ} حرف شرط جازم {يَمْسَسْكُمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {قَرْحٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {مَسَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْقَوْمَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قَرْحٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِثْلُهُ} نعت تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَتِلْكَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْأَيَّامُ} بدل تابع {نُداوِلُها} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلِيَعْلَمَ} (و) حرف عطف / (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَيَتَّخِذَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شُهَداءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع

به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الظَّالِمِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَلِيُمَحِّصَ} (و) حرف عطف / (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَيَمْحَقَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْكافِرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{أَمْ} حرف عطف {حَسِبْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {تَدْخُلُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْجَنَّةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلَمَّا} (و) حاليه / حرف جزم {يَعْلَمِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {جاهَدُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيَعْلَمَ} (و) معيّه / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الصَّابِرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَلَقَدْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف تحقيق {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تَمَنَّوْنَ} فعل مضارع، مرفوع به

ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {الْمَوْتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {قَبْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {تَلْقَوْهُ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَقَدْ} (ف) حرف عطف / حرف تحقيق {رَأَيْتُمُوهُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (و) حرف زائد براى اشباع ميم / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَنْظُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {مُحَمَّدٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {إِلاَّ} حرف استثنا {رَسُولٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {قَدْ} حرف تحقيق {خَلَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {مِنْ} حرف جر {قَبْلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الرُّسُلُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَفَإِنْ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {ماتَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَوْ} حرف عطف {قُتِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {انْقَلَبْتُمْ} فعل ماضى،

مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {عَلى} حرف جر {أَعْقابِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَنْقَلِبْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَلى} حرف جر {عَقِبَيْهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَلَنْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف نصب {يَضُرَّ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {شَيْئاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَسَيَجْزِي} (و) حرف استيناف / (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الشَّاكِرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لِنَفْسٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {أَنْ} حرف نصب {تَمُوتَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير / اسم كان محذوف {إِلاَّ} حرف استثنا {بِإِذْنِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كِتاباً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {مُؤَجَّلاً} نعت تابع {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و

مبتدا {يُرِدْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {ثَوابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الدُّنْيا} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {نُؤْتِهِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُرِدْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {ثَوابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْآخِرَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {نُؤْتِهِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَسَنَجْزِي} (و) حرف عطف / (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {الشَّاكِرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَكَأَيِّنْ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {نَبِيٍّ} اسم مجرور يا در محل جر {قاتَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {مَعَهُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {رِبِّيُّونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {كَثِيرٌ}

نعت تابع {فَما} (ف) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {وَهَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَصابَهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {ضَعُفُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَمَا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {اسْتَكانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الصَّابِرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {قَوْلَهُمْ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْ} حرف نصب {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / اسم كان محذوف {رَبَّنَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {اغْفِرْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر

(أنت) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ذُنُوبَنا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَإِسْرافَنا} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِي} حرف جر {أَمْرِنا} اسم مجرور يا در محل جر / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَثَبِّتْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَقْدامَنا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَانْصُرْنا} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلَى} حرف جر {الْقَوْمِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكافِرِينَ} نعت تابع

{فَآتاهُمُ} (ف) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ثَوابَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {الدُّنْيا} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَحُسْنَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {ثَوابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْآخِرَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْمُحْسِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا،

منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنْ} حرف شرط جازم {تُطِيعُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يَرُدُّوكُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عَلى} حرف جر {أَعْقابِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَتَنْقَلِبُوا} (ف) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خاسِرِينَ} حال، منصوب

{بَلِ} حرف اضراب {اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَوْلاكُمْ} خبر، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَهُوَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَيْرُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {النَّاصِرِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{سَنُلْقِي} (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {فِي} حرف جر {قُلُوبِ} اسم مجرور يا در محل جر {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الرُّعْبَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِما} (ب) حرف جر / حرف مصدرى

{أَشْرَكُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَمْ} حرف جزم {يُنَزِّلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سُلْطاناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَمَأْواهُمُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {النَّارُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَبِئْسَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى جامد براى انشاء ذم {مَثْوَى} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الظَّالِمِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَلَقَدْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف تحقيق {صَدَقَكُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَعْدَهُ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تَحُسُّونَهُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِإِذْنِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {حَتَّى} حرف ابتدا {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {فَشِلْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و

فاعل {وَتَنازَعْتُمْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {الْأَمْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَعَصَيْتُمْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} حرف مصدرى {أَراكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ما} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {تُحِبُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {يُرِيدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الدُّنْيا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَمِنْكُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {يُرِيدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْآخِرَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ثُمَّ} حرف عطف {صَرَفَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لِيَبْتَلِيَكُمْ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ

به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَلَقَدْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف تحقيق {عَفا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ذُو} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فَضْلٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَى} حرف جر {الْمُؤْمِنِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تُصْعِدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {تَلْوُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلى} حرف جر {أَحَدٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالرَّسُولُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَدْعُوكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فِي} حرف جر {أُخْراكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأَثابَكُمْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {غَمًّا} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {بِغَمٍّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لِكَيْلا} (ل) حرف جر

/ (كي) حرف نصب / حرف نفى غير عامل {تَحْزَنُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلى} حرف جر {ما} اسم مجرور يا در محل جر {فاتَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {ما} معطوف تابع {أَصابَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَبِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{ثُمَّ} حرف عطف {أَنْزَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْغَمِّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَمَنَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {نُعاساً} بدل تابع {يَغْشى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {طائِفَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَطائِفَةٌ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {قَدْ} حرف تحقيق {أَهَمَّتْهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث

/ (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أَنْفُسُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَظُنُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {غَيْرَ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {الْحَقِّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ظَنَّ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {الْجاهِلِيَّةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يَقُولُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {هَلْ} حرف استفهام {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِنَ} حرف جر {الْأَمْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر زائد {شَيْءٍ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الْأَمْرَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كُلَّهُ} توكيد تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر إنَّ محذوف {يُخْفُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {أَنْفُسِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يُبْدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل

در محل رفع و فاعل {لَكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَقُولُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَوْ} حرف شرط غير جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْأَمْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {ما} حرف نفى غير عامل {قُتِلْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {هاهُنا} (ها) حرف تنبيه / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَوْ} حرف شرط غير جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {فِي} حرف جر {بُيُوتِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر كان، محذوف يا در تقدير {لَبَرَزَ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كُتِبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْهِمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْقَتْلُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِلى} حرف جر {مَضاجِعِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلِيَبْتَلِيَ} (و) حرف عطف / (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل،

مرفوع يا در محل رفع {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {صُدُورِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلِيُمَحِّصَ} (و) حرف عطف / (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {قُلُوبِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِذاتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الصُّدُورِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {تَوَلَّوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْتَقَى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْجَمْعانِ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِنَّمَا} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {اسْتَزَلَّهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الشَّيْطانُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / خبر إنَّ محذوف {بِبَعْضِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَسَبُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلَقَدْ} (و) حرف قسم /

(ل) حرف جواب / حرف تحقيق {عَفَا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {غَفُورٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {حَلِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لا} حرف جزم {تَكُونُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {كَالَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَقالُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِإِخْوانِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ضَرَبُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَوْ} حرف عطف {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {غُزًّى} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {لَوْ} حرف شرط غير جازم {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر

ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {عِنْدَنا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر كان، محذوف يا در تقدير {ما} حرف نفى غير عامل {ماتُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {قُتِلُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {لِيَجْعَلَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ذلِكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {حَسْرَةً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {قُلُوبِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُحْيِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَيُمِيتُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَصِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{وَلَئِنْ} (و) حرف استيناف / (ل) موطئه / حرف شرط جازم {قُتِلْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير

متصل در محل رفع، نائب فاعل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَوْ} حرف عطف {مُتُّمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {لَمَغْفِرَةٌ} (ل) حرف جواب / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَرَحْمَةٌ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَجْمَعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَلَئِنْ} (و) حرف عطف / (ل) موطئه / حرف شرط جازم {مُتُّمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {أَوْ} حرف عطف {قُتِلْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {لَإِلَى} (ل) حرف جواب / حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {تُحْشَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل

{فَبِما} (ف) حرف استيناف / (ب) حرف جر / حرف زائد {رَحْمَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {لِنْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَوْ} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {كُنْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {فَظًّا} خبر كان،

منصوب يا در محل نصب {غَلِيظَ} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {الْقَلْبِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لاَنْفَضُّوا} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {حَوْلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَاعْفُ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (و) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاسْتَغْفِرْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَشاوِرْهُمْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فِي} حرف جر {الْأَمْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَإِذا} (ف) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {عَزَمْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَتَوَكَّلْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {الْمُتَوَكِّلِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل

نصب

{إِنْ} حرف شرط جازم {يَنْصُرْكُمُ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {غالِبَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {يَخْذُلْكُمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَمَنْ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ذَا} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِي} بدل تابع {يَنْصُرُكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {بَعْدِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَعَلَى} (و) حرف عطف / حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَلْيَتَوَكَّلِ} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جزم / فعل مضارع، مجزوم به سكون {الْمُؤْمِنُونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لِنَبِيٍّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {أَنْ} حرف نصب {يَغُلَّ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / اسم كان محذوف {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم

در محل رفع و مبتدا {يَغْلُلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {يَأْتِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {غَلَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ثُمَّ} حرف عطف {تُوَفَّى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {كُلُّ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {نَفْسٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَسَبَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يُظْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{أَفَمَنِ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اتَّبَعَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {رِضْوانَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَمَنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {باءَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى

/ فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِسَخَطٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَمَأْواهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {جَهَنَّمُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَبِئْسَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى جامد براى انشاء ذم {الْمَصِيرُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {دَرَجاتٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بَصِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{لَقَدْ} (ل) حرف قسم / حرف تحقيق {مَنَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلَى} حرف جر {الْمُؤْمِنِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {بَعَثَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِيهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَسُولاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {أَنْفُسِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَتْلُوا} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير

{عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آياتِهِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيُزَكِّيهِمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَيُعَلِّمُهُمُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْكِتابَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَالْحِكْمَةَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَإِنْ} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل (إن) مخففّه از مثقلّه / (ه) محذوف و اسم إنْ مخفّفه {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مِنْ} حرف جر {قَبْلُ} اسم مجرور يا در محل جر {لَفِي} (ل) فارقه / حرف جر {ضَلالٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير / خبر إنْ محذوف {مُبِينٍ} نعت تابع

{أَوَلَمَّا} همزه (أ) حرف استفهام / (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَصابَتْكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مُصِيبَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {قَدْ} حرف تحقيق {أَصَبْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِثْلَيْها} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قُلْتُمْ} فعل ماضى،

مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {أَنَّى} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / خبر مقدّم محذوف {هذا} مبتدا مؤخّر {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَنْفُسِكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَدِيرٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{وَما} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَصابَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْتَقَى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْجَمْعانِ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَبِإِذْنِ} (ف) حرف زائد / (ب) حرف جر / اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَلِيَعْلَمَ} (و) حرف عطف / (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْمُؤْمِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَلِيَعْلَمَ} (و) حرف عطف

/ (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {نافَقُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَقِيلَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعالَوْا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قاتِلُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَوِ} حرف عطف {ادْفَعُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَوْ} حرف شرط غير جازم {نَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {قِتالاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لاَتَّبَعْناكُمْ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لِلْكُفْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَوْمَئِذٍ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (إذ) مضاف إليه {أَقْرَبُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنْهُمْ} حرف جر و

اسم بعد از آن مجرور {لِلْإِيمانِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَقُولُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِأَفْواهِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَيْسَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم ليس محذوف {فِي} حرف جر {قُلُوبِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر ليس محذوف {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَعْلَمُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَكْتُمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{الَّذِينَ} بدل تابع {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِإِخْوانِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقَعَدُوا} (و) حاليه / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَوْ} حرف شرط غير جازم {أَطاعُونا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {ما} حرف نفى غير عامل {قُتِلُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فَادْرَؤُا} (ف) رابط جواب براى

شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْ} حرف جر {أَنْفُسِكُمُ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْمَوْتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {صادِقِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{وَلا} (و) حرف استيناف / حرف جزم {تَحْسَبَنَّ} فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قُتِلُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَمْواتاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَلْ} حرف اضراب / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {أَحْياءٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَبِّهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يُرْزَقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل

{فَرِحِينَ} حال، منصوب {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آتاهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {فَضْلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در

محل جر، مضاف اليه {وَيَسْتَبْشِرُونَ} (و) حاليه / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَمْ} حرف جزم {يَلْحَقُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {خَلْفِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَلاَّ} حرف مشبه بالفعل (أن) مخففّه از مثقلّه / حرف نفى غير عامل / اسم أنْ محذوف {خَوْفٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل / خبر إنَّ محذوف {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَحْزَنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{يَسْتَبْشِرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِنِعْمَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَفَضْلٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَأَنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يُضِيعُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر أنَّ محذوف {أَجْرَ} مفعولٌ به،

منصوب يا در محل نصب {الْمُؤْمِنِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{الَّذِينَ} بدل تابع {اسْتَجابُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالرَّسُولِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} حرف مصدرى {أَصابَهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْقَرْحُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لِلَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {أَحْسَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاتَّقَوْا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَجْرٌ} مبتدا مؤخّر {عَظِيمٌ} نعت تابع

{الَّذِينَ} بدل تابع {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {النَّاسُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {النَّاسَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {قَدْ} حرف تحقيق {جَمَعُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَاخْشَوْهُمْ} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَزادَهُمْ} (ف) حرف عطف / فعل

ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِيماناً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَقالُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حَسْبُنَا} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {اللَّهُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَنِعْمَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى جامد براى انشاء مدح {الْوَكِيلُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{فَانْقَلَبُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِنِعْمَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَفَضْلٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لَمْ} حرف جزم {يَمْسَسْهُمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {سُوءٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَاتَّبَعُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رِضْوانَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ذُو} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فَضْلٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَظِيمٍ} نعت تابع

{إِنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {ذلِكُمُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُخَوِّفُ} عطف بيان تابع / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر

(هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَوْلِياءَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَلا} (ف) حرف استيناف / حرف جزم {تَخافُوهُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَخافُونِ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ن) حرف وقايه / (ي) محذوف در محل نصب، مفعولٌ به {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مُؤْمِنِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{وَلا} (و) حرف استيناف / حرف جزم {يَحْزُنْكَ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يُسارِعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {الْكُفْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِنَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {لَنْ} حرف نصب {يَضُرُّوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {شَيْئاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {يُرِيدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَلاَّ} (أن) حرف نصب / حرف نفى غير عامل {يَجْعَلَ}

فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَظًّا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْآخِرَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَهُمْ} (و) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر {عَظِيمٌ} نعت تابع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {اشْتَرَوُا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْكُفْرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِالْإِيْمانِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَنْ} حرف نصب {يَضُرُّوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {شَيْئاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَلَهُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر {أَلِيمٌ} نعت تابع

{وَلا} (و) حرف استيناف / حرف جزم {يَحْسَبَنَّ} فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّما} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ما) اسم أنّ {نُمْلِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{خَيْرٌ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {لِأَنْفُسِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {نُمْلِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لِيَزْدادُوا} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِثْماً} تمييز، منصوب {وَلَهُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر {مُهِينٌ} نعت تابع

{ما} حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {لِيَذَرَ} (ل) حرف جحود و نصب فرعى / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر كان، محذوف يا در تقدير {الْمُؤْمِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَلى} حرف جر {ما} اسم مجرور يا در محل جر {أَنْتُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {حَتَّى} حرف نصب {يَمِيزَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْخَبِيثَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الطَّيِّبِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ،

مرفوع يا در محل رفع {لِيُطْلِعَكُمْ} (ل) حرف جحود و نصب فرعى / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر كان، محذوف يا در تقدير {عَلَى} حرف جر {الْغَيْبِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلكِنَّ} (و) حرف استيناف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم لكن، منصوب يا در محل نصب {يَجْتَبِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر لكن محذوف {مِنْ} حرف جر {رُسُلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَآمِنُوا} (ف) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَرُسُلِهِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَإِنْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم {تُؤْمِنُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَتَتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَلَكُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {أَجْرٌ} مبتدا مؤخّر {عَظِيمٌ} نعت تابع

{وَلا} (و) حرف عطف /

حرف جزم {يَحْسَبَنَّ} فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يَبْخَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آتاهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {فَضْلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {هُوَ} ضمير فصل بدون محل {خَيْراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بَلْ} حرف اضراب {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {شَرٌّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سَيُطَوَّقُونَ} (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَخِلُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلِلَّهِ} (و) حرف اعتراض / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِيراثُ} مبتدا مؤخّر {السَّماواتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْأَرْضِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل

رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خَبِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{لَقَدْ} (ل) حرف قسم / حرف تحقيق {سَمِعَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {قَوْلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {فَقِيرٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {وَنَحْنُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَغْنِياءُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {سَنَكْتُبُ} (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {ما} حرف مصدرى {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / مفعولٌ به محذوف {وَقَتْلَهُمُ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْأَنْبِياءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِغَيْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَقٍّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَنَقُولُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {ذُوقُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَذابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در

محل نصب {الْحَرِيقِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِما} (ب) حرف جر / حرف مصدرى {قَدَّمَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَيْدِيكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَأَنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {لَيْسَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم ليس، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِظَلاَّمٍ} (ب) حرف جر زائد / خبر ليس، منصوب يا در محل نصب {لِلْعَبِيدِ} (ل) حرف جر زائد / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / خبر أنَّ محذوف

{الَّذِينَ} بدل تابع {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {عَهِدَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {إِلَيْنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَلاَّ} (أن) حرف نصب / حرف نفى غير عامل {نُؤْمِنَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {لِرَسُولٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَتَّى} حرف نصب {يَأْتِيَنا} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِقُرْبانٍ} حرف جر و

اسم بعد از آن مجرور {تَأْكُلُهُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {النَّارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {قَدْ} حرف تحقيق {جاءَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {رُسُلٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {قَبْلِي} اسم مجرور يا در محل جر / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِالْبَيِّناتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَبِالَّذِي} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قُلْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَلِمَ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قَتَلْتُمُوهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (و) حرف زائد براى اشباع ميم / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {صادِقِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {كَذَّبُوكَ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {كُذِّبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {رُسُلٌ} نائب فاعل، مرفوع يا در

محل رفع {مِنْ} حرف جر {قَبْلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {جاؤُ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالْبَيِّناتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالزُّبُرِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْكِتابِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْمُنِيرِ} نعت تابع

{كُلُّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {نَفْسٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ذائِقَةُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْمَوْتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَإِنَّما} (و) حرف عطف / حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {تُوَفَّوْنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {أُجُورَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَمَنْ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {زُحْزِحَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَنِ} حرف جر {النَّارِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَأُدْخِلَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْجَنَّةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {فازَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَمَا} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {الْحَياةُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الدُّنْيا} نعت تابع {إِلاَّ} حرف استثنا {مَتاعُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْغُرُورِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{لَتُبْلَوُنَّ} (ل) حرف جواب / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / نون تأكيد ثقليه {فِي} حرف جر {أَمْوالِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنْفُسِكُمْ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلَتَسْمَعُنَّ} (و) حرف عطف / (ل) حرف جواب / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) محذوف در محل رفع و فاعل / نون تأكيد ثقليه {مِنَ} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {أُوتُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {قَبْلِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمِنَ} (و) حرف عطف / حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {أَشْرَكُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَذىً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَثِيراً} نعت تابع {وَإِنْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم {تَصْبِرُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَتَتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل

در محل رفع و فاعل {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {ذلِكَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {عَزْمِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْأُمُورِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَخَذَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِيثاقَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أُوتُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَتُبَيِّنُنَّهُ} (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) محذوف در محل رفع و فاعل / نون تأكيد ثقليه / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {تَكْتُمُونَهُ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَنَبَذُوهُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَراءَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ظُهُورِهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاشْتَرَوْا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه

/ (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ثَمَناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قَلِيلاً} نعت تابع {فَبِئْسَ} (ف) حرف استيناف / فعل ماضى جامد براى انشاء ذم / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ما} تمييز، منصوب {يَشْتَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{لا} حرف جزم {تَحْسَبَنَّ} فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَفْرَحُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَتَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَيُحِبُّونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {يُحْمَدُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَمْ} حرف جزم {يَفْعَلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَلا} (ف) حرف زائد / حرف جزم {تَحْسَبَنَّهُمْ} فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِمَفازَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الْعَذابِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلَهُمْ} (و) حرف

استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر {أَلِيمٌ} نعت تابع

{وَلِلَّهِ} (و) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مُلْكُ} مبتدا مؤخّر {السَّماواتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَدِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {فِي} حرف جر {خَلْقِ} اسم مجرور يا در محل جر {السَّماواتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَاخْتِلافِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {اللَّيْلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالنَّهارِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لَآياتٍ} (ل) حرف ابتدا / اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لِأُولِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْأَلْبابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{الَّذِينَ} بدل تابع {يَذْكُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قِياماً} حال، منصوب {وَقُعُوداً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَعَلى} (و) حرف عطف / حرف جر {جُنُوبِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَتَفَكَّرُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و

فاعل {فِي} حرف جر {خَلْقِ} اسم مجرور يا در محل جر {السَّماواتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ما} حرف نفى غير عامل {خَلَقْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {هذا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {باطِلاً} حال، منصوب {سُبْحانَكَ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَقِنا} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَذابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {النَّارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّكَ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {مَنْ} مفعولٌ به جازم {تُدْخِلِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {النَّارَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {أَخْزَيْتَهُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {لِلظَّالِمِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِنْ} حرف جر

زائد {أَنْصارٍ} مبتدا مؤخّر

{رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّنا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {سَمِعْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {مُنادِياً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُنادِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لِلْإِيمانِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْ} حرف مصدرى {آمِنُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِرَبِّكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَآمَنَّا} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَاغْفِرْ} (ف) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ذُنُوبَنا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَكَفِّرْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَنَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سَيِّئاتِنا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَتَوَفَّنا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر

حذف حرف عله (ى) / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مَعَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْأَبْرارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَآتِنا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {ما} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَعَدْتَنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عَلى} حرف جر {رُسُلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تُخْزِنا} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنَّكَ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {لا} حرف نفى غير عامل {تُخْلِفُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {الْمِيعادَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{فَاسْتَجابَ} (ف) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَبُّهُمْ}

فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {لا} حرف نفى غير عامل {أُضِيعُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير / خبر أنَّ محذوف {عَمَلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عامِلٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {ذَكَرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {أَوْ} حرف عطف {أُنْثى} معطوف تابع {بَعْضُكُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {بَعْضٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَالَّذِينَ} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هاجَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَأُخْرِجُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {مِنْ} حرف جر {دِيارِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأُوذُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {فِي} حرف جر {سَبِيلِي} اسم مجرور يا در محل جر / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقاتَلُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَقُتِلُوا}

(و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {لَأُكَفِّرَنَّ} (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سَيِّئاتِهِمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلَأُدْخِلَنَّهُمْ} (و) حرف عطف / (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {جَنَّاتٍ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {تَجْرِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْ} حرف جر {تَحْتِهَا} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْأَنْهارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ثَواباً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عِنْدَهُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {حُسْنُ} مبتدا مؤخّر {الثَّوابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{لا} حرف جزم {يَغُرَّنَّكَ} فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {تَقَلُّبُ} فاعل،

مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {الْبِلادِ} اسم مجرور يا در محل جر

{مَتاعٌ} مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر، مرفوع يا در محل رفع {قَلِيلٌ} نعت تابع {ثُمَّ} حرف عطف {مَأْواهُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {جَهَنَّمُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَبِئْسَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى جامد براى انشاء ذم {الْمِهادُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{لكِنِ} حرف استدراك {الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اتَّقَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَبَّهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {جَنَّاتٌ} مبتدا مؤخّر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {تَجْرِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْ} حرف جر {تَحْتِهَا} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْأَنْهارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {خالِدِينَ} حال، منصوب {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {نُزُلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا

در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لِلْأَبْرارِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{وَإِنَّ} (و) حرف استيناف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {مِنْ} حرف جر {أَهْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {لَمَنْ} (ل) حرف ابتدا / اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يُؤْمِنُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خاشِعِينَ} حال، منصوب {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لا} حرف نفى غير عامل {يَشْتَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِآياتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ثَمَناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قَلِيلاً} نعت تابع {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {أَجْرُهُمْ} مبتدا مؤخّر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف

اليه / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَبِّهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {سَرِيعُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْحِسابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اصْبِرُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَصابِرُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَرابِطُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تُفْلِحُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

Allahi lahum AAathabun shadeedun waAllahu AAazeezun thoo intiqamin

5.Inna Allaha la yakhfa AAalayhi shay-on fee al-ardi wala fee alssama/-i

6.Huwa allathee yusawwirukum fee al-arhami kayfa yashao la ilaha illa huwa alAAazeezu alhakeemu

7.Huwa allathee anzala AAalayka alkitaba minhu ayatun muhkamatun hunna ommu alkitabi waokharu mutashabihatun faamma allatheena fee quloobihim zayghun fayattabiAAoona ma tashabaha minhu ibtighaa alfitnati waibtighaa ta/weelihi wama yaAAlamu ta/weelahu illa Allahu waalrrasikhoona fee alAAilmi yaqooloona amanna bihi kullun min AAindi rabbina wama yaththakkaru illa oloo al-albabi

8.Rabbana la tuzigh quloobana baAAda ith hadaytana wahab lana min ladunka rahmatan innaka anta alwahhabu

9.Rabbana innaka jamiAAu alnnasi liyawmin la rayba feehi inna Allaha la yukhlifu almeeAAada

10.Inna allatheena kafaroo lan tughniya AAanhum amwaluhum wala awladuhum mina Allahi shay-an waola-ika hum waqoodu alnnari

11.Kada/bi ali firAAawna waallatheena min qablihim kaththaboo bi-ayatina faakhathahumu Allahu bithunoobihim waAllahu shadeedu alAAiqabi

12.Qul lillatheena kafaroo satughlaboona watuhsharoona ila jahannama wabi/sa almihadu

13.Qad kana lakum ayatun fee fi-atayni iltaqata fi-atun tuqatilu fee sabeeli Allahi waokhra kafiratun yarawnahum mithlayhim ra/ya alAAayni waAllahu yu-ayyidu binasrihi man yashao inna fee thalika laAAibratan li-olee al-absari

14.Zuyyina lilnnasi hubbu alshshahawati mina alnnisa-i waalbaneena waalqanateeri almuqantarati mina alththahabi waalfiddati waalkhayli almusawwamati waal-anAAami waalharthi thalika mataAAu alhayati alddunya waAllahu AAindahu husnu almaabi

15.Qul aonabbi-okum bikhayrin min thalikum lillatheena ittaqaw AAinda rabbihim jannatun tajree min tahtiha al-anharu khalideena feeha waazwajun mutahharatun waridwanun mina Allahi waAllahu baseerun bialAAibadi

16.Allatheena yaqooloona rabbana innana amanna faighfir lana thunoobana waqina AAathaba alnnari

17.Alssabireena waalssadiqeena waalqaniteena waalmunfiqeena waalmustaghfireena bial-ashari

18.Shahida Allahu annahu la ilaha illa huwa waalmala-ikatu waoloo alAAilmi qa-iman bialqisti la ilaha illa huwa

alAAazeezu alhakeemu

19.Inna alddeena AAinda Allahi al-islamu wama ikhtalafa allatheena ootoo alkitaba illa min baAAdi ma jaahumu alAAilmu baghyan baynahum waman yakfur bi-ayati Allahi fa-inna Allaha sareeAAu alhisabi

20.Fa-in hajjooka faqul aslamtu wajhiya lillahi wamani ittabaAAani waqul lillatheena ootoo alkitaba waal-ommiyyeena aaslamtum fa-in aslamoo faqadi ihtadaw wa-in tawallaw fa-innama AAalayka albalaghu waAllahu baseerun bialAAibadi

21.Inna allatheena yakfuroona bi-ayati Allahi wayaqtuloona alnnabiyyeena bighayri haqqin wayaqtuloona allatheena ya/muroona bialqisti mina alnnasi fabashshirhum biAAathabin aleemin

22.Ola-ika allatheena habitat aAAmaluhum fee alddunya waal-akhirati wama lahum min nasireena

23.Alam tara ila allatheena ootoo naseeban mina alkitabi yudAAawna ila kitabi Allahi liyahkuma baynahum thumma yatawalla fareequn minhum wahum muAAridoona

24.Thalika bi-annahum qaloo lan tamassana alnnaru illa ayyaman maAAdoodatin wagharrahum fee deenihim ma kanoo yaftaroona

25.Fakayfa itha jamaAAnahum liyawmin la rayba feehi wawuffiyat kullu nafsin ma kasabat wahum la yuthlamoona

26.Quli allahumma malika almulki tu/tee almulka man tashao watanziAAu almulka mimman tashao watuAAizzu man tashao watuthillu man tashao biyadika alkhayru innaka AAala kulli shay-in qadeerun

27.Tooliju allayla fee alnnahari watooliju alnnahara fee allayli watukhriju alhayya mina almayyiti watukhriju almayyita mina alhayyi watarzuqu man tashao bighayri hisabin

28.La yattakhithi almu/minoona alkafireena awliyaa min dooni almu/mineena waman yafAAal thalika falaysa mina Allahi fee shay-in illa an tattaqoo minhum tuqatan wayuhaththirukumu Allahu nafsahu wa-ila Allahi almaseeru

29.Qul in tukhfoo ma fee sudoorikum aw tubdoohu yaAAlamhu Allahu wayaAAlamu ma fee alssamawati wama fee al-ardi waAllahu AAala kulli shay-in qadeerun

30.Yawma tajidu kullu nafsin ma AAamilat min khayrin muhdaran wama AAamilat min soo-in tawaddu law anna baynaha wabaynahu amadan baAAeedan wayuhaththirukumu Allahu nafsahu waAllahu raoofun bialAAibadi

31.Qul

in kuntum tuhibboona Allaha faittabiAAoonee yuhbibkumu Allahu wayaghfir lakum thunoobakum waAllahu ghafoorun raheemun

32.Qul ateeAAoo Allaha waalrrasoola fa-in tawallaw fa-inna Allaha la yuhibbu alkafireena

33.Inna Allaha istafa adama wanoohan waala ibraheema waala AAimrana AAala alAAalameena

34.Thurriyyatan baAAduha min baAAdin waAllahu sameeAAun AAaleemun

35.Ith qalati imraatu AAimrana rabbi innee nathartu laka ma fee batnee muharraran fataqabbal minnee innaka anta alssameeAAu alAAaleemu

36.Falamma wadaAAat-ha qalat rabbi innee wadaAAtuha ontha waAllahu aAAlamu bima wadaAAat walaysa alththakaru kaalontha wa-innee sammaytuha maryama wa-innee oAAeethuha bika wathurriyyataha mina alshshaytani alrrajeemi

37.Fataqabbalaha rabbuha biqaboolin hasanin waanbataha nabatan hasanan wakaffalaha zakariyya kullama dakhala AAalayha zakariyya almihraba wajada AAindaha rizqan qala ya maryamu anna laki hatha qalat huwa min AAindi Allahi inna Allaha yarzuqu man yashao bighayri hisabin

38.Hunalika daAAa zakariyya rabbahu qala rabbi hab lee min ladunka thurriyyatan tayyibatan innaka sameeAAu aldduAAa/-i

39.Fanadat-hu almala-ikatu wahuwa qa-imun yusallee fee almihrabi anna Allaha yubashshiruka biyahya musaddiqan bikalimatin mina Allahi wasayyidan wahasooran wanabiyyan mina alssaliheena

40.Qala rabbi anna yakoonu lee ghulamun waqad balaghaniya alkibaru waimraatee AAaqirun qala kathalika Allahu yafAAalu ma yasha/o

41.Qala rabbi ijAAal lee ayatan qala ayatuka alla tukallima alnnasa thalathata ayyamin illa ramzan waothkur rabbaka katheeran wasabbih bialAAashiyyi waal-ibkari

42.Wa-ith qalati almala-ikatu ya maryamu inna Allaha istafaki watahharaki waistafaki AAala nisa-i alAAalameena

43.Ya maryamu oqnutee lirabbiki waosjudee wairkaAAee maAAa alrrakiAAeena

44.Thalika min anba-i alghaybi nooheehi ilayka wama kunta ladayhim ith yulqoona aqlamahum ayyuhum yakfulu maryama wama kunta ladayhim ith yakhtasimoona

45.Ith qalati almala-ikatu ya maryamu inna Allaha yubashshiruki bikalimatin minhu ismuhu almaseehu AAeesa ibnu maryama wajeehan fee alddunya waal-akhirati wamina almuqarrabeena

46.Wayukallimu alnnasa

fee almahdi wakahlan wamina alssaliheena

47.Qalat rabbi anna yakoonu lee waladun walam yamsasnee basharun qala kathaliki Allahu yakhluqu ma yashao itha qada amran fa-innama yaqoolu lahu kun fayakoonu

48.WayuAAallimuhu alkitaba waalhikmata waalttawrata waal-injeela

49.Warasoolan ila banee isra-eela annee qad ji/tukum bi-ayatin min rabbikum annee akhluqu lakum mina altteeni kahay-ati alttayri faanfukhu feehi fayakoonu tayran bi-ithni Allahi waobri-o al-akmaha waal-abrasa waohyee almawta bi-ithni Allahi waonabbi-okum bima ta/kuloona wama taddakhiroona fee buyootikum inna fee thalika laayatan lakum in kuntum mu/mineena

50.Wamusaddiqan lima bayna yadayya mina alttawrati wali-ohilla lakum baAAda allathee hurrima AAalaykum waji/tukum bi-ayatin min rabbikum faittaqoo Allaha waateeAAooni

51.Inna Allaha rabbee warabbukum faoAAbudoohu hatha siratun mustaqeemun

52.Falamma ahassa AAeesa minhumu alkufra qala man ansaree ila Allahi qala alhawariyyoona nahnu ansaru Allahi amanna biAllahi waishhad bi-anna muslimoona

53.Rabbana amanna bima anzalta waittabaAAna alrrasoola faoktubna maAAa alshshahideena

54.Wamakaroo wamakara Allahu waAllahu khayru almakireena

55.Ith qala Allahu ya AAeesa innee mutawaffeeka warafiAAuka ilayya wamutahhiruka mina allatheena kafaroo wajaAAilu allatheena ittabaAAooka fawqa allatheena kafaroo ila yawmi alqiyamati thumma ilayya marjiAAukum faahkumu baynakum feema kuntum feehi takhtalifoona

56.Faamma allatheena kafaroo faoAAaththibuhum AAathaban shadeedan fee alddunya waal-akhirati wama lahum min nasireena

57.Waamma allatheena amanoo waAAamiloo alssalihati fayuwaffeehim ojoorahum waAllahu la yuhibbu alththalimeena

58.Thalika natloohu AAalayka mina al-ayati waalththikri alhakeemi

59.Inna mathala AAeesa AAinda Allahi kamathali adama khalaqahu min turabin thumma qala lahu kun fayakoonu

60.Alhaqqu min rabbika fala takun mina almumtareena

61.Faman hajjaka feehi min baAAdi ma jaaka mina alAAilmi faqul taAAalaw nadAAu abnaana waabnaakum wanisaana wanisaakum waanfusana waanfusakum thumma nabtahil fanajAAal laAAnata Allahi AAala alkathibeena

62.Inna hatha lahuwa alqasasu alhaqqu wama

min ilahin illa Allahu wa-inna Allaha lahuwa alAAazeezu alhakeemu

63.Fa-in tawallaw fa-inna Allaha AAaleemun bialmufsideena

64.Qul ya ahla alkitabi taAAalaw ila kalimatin sawa-in baynana wabaynakum alla naAAbuda illa Allaha wala nushrika bihi shay-an wala yattakhitha baAAduna baAAdan arbaban min dooni Allahi fa-in tawallaw faqooloo ishhadoo bi-anna muslimoona

65.Ya ahla alkitabi lima tuhajjoona fee ibraheema wama onzilati alttawratu waal-injeelu illa min baAAdihi afala taAAqiloona

66.Ha antum haola-i hajajtum feema lakum bihi AAilmun falima tuhajjoona feema laysa lakum bihi AAilmun waAllahu yaAAlamu waantum la taAAlamoona

67.Ma kana ibraheemu yahoodiyyan wala nasraniyyan walakin kana haneefan musliman wama kana mina almushrikeena

68.Inna awla alnnasi bi-ibraheema lallatheena ittabaAAoohu wahatha alnnabiyyu waallatheena amanoo waAllahu waliyyu almu/mineena

69.Waddat ta-ifatun min ahli alkitabi law yudilloonakum wama yudilloona illa anfusahum wama yashAAuroona

70.Ya ahla alkitabi lima takfuroona bi-ayati Allahi waantum tashhadoona

71.Ya ahla alkitabi lima talbisoona alhaqqa bialbatili wataktumoona alhaqqa waantum taAAlamoona

72.Waqalat ta-ifatun min ahli alkitabi aminoo biallathee onzila AAala allatheena amanoo wajha alnnahari waokfuroo akhirahu laAAallahum yarjiAAoona

73.Wala tu/minoo illa liman tabiAAa deenakum qul inna alhuda huda Allahi an yu/ta ahadun mithla ma ooteetum aw yuhajjookum AAinda rabbikum qul inna alfadla biyadi Allahi yu/teehi man yashao waAllahu wasiAAun AAaleemun

74.Yakhtassu birahmatihi man yashao waAllahu thoo alfadli alAAatheemi

75.Wamin ahli alkitabi man in ta/manhu biqintarin yu-addihi ilayka waminhum man in ta/manhu bideenarin la yu-addihi ilayka illa ma dumta AAalayhi qa-iman thalika bi-annahum qaloo laysa AAalayna fee al-ommiyyeena sabeelun wayaqooloona AAala Allahi alkathiba wahum yaAAlamoona

76.Bala man awfa biAAahdihi waittaqa fa-inna Allaha yuhibbu almuttaqeena

77.Inna allatheena yashtaroona biAAahdi Allahi waaymanihim thamanan qaleelan ola-ika la

khalaqa lahum fee al-akhirati wala yukallimuhumu Allahu wala yanthuru ilayhim yawma alqiyamati wala yuzakkeehim walahum AAathabun aleemun

78.Wa-inna minhum lafareeqan yalwoona alsinatahum bialkitabi litahsaboohu mina alkitabi wama huwa mina alkitabi wayaqooloona huwa min AAindi Allahi wama huwa min AAindi Allahi wayaqooloona AAala Allahi alkathiba wahum yaAAlamoona

79.Ma kana libasharin an yu/tiyahu Allahu alkitaba waalhukma waalnnubuwwata thumma yaqoola lilnnasi koonoo AAibadan lee min dooni Allahi walakin koonoo rabbaniyyeena bima kuntum tuAAallimoona alkitaba wabima kuntum tadrusoona

80.Wala ya/murakum an tattakhithoo almala-ikata waalnnabiyyeena arbaban aya/murukum bialkufri baAAda ith antum muslimoona

81.Wa-ith akhatha Allahu meethaqa alnnabiyyeena lama ataytukum min kitabin wahikmatin thumma jaakum rasoolun musaddiqun lima maAAakum latu/minunna bihi walatansurunnahu qala aaqrartum waakhathtum AAala thalikum isree qaloo aqrarna qala faishhadoo waana maAAakum mina alshshahideena

82.Faman tawalla baAAda thalika faola-ika humu alfasiqoona

83.Afaghayra deeni Allahi yabghoona walahu aslama man fee alssamawati waal-ardi tawAAan wakarhan wa-ilayhi yurjaAAoona

84.Qul amanna biAllahi wama onzila AAalayna wama onzila AAala ibraheema wa-ismaAAeela wa-ishaqa wayaAAqooba waal-asbati wama ootiya moosa waAAeesa waalnnabiyyoona min rabbihim la nufarriqu bayna ahadin minhum wanahnu lahu muslimoona

85.Waman yabtaghi ghayra al-islami deenan falan yuqbala minhu wahuwa fee al-akhirati mina alkhasireena

86.Kayfa yahdee Allahu qawman kafaroo baAAda eemanihim washahidoo anna alrrasoola haqqun wajaahumu albayyinatu waAllahu la yahdee alqawma alththalimeena

87.Ola-ika jazaohum anna AAalayhim laAAnata Allahi waalmala-ikati waalnnasi ajmaAAeena

88.Khalideena feeha la yukhaffafu AAanhumu alAAathabu wala hum yuntharoona

89.Illa allatheena taboo min baAAdi thalika waaslahoo fa-inna Allaha ghafoorun raheemun

90.Inna allatheena kafaroo baAAda eemanihim thumma izdadoo kufran lan tuqbala tawbatuhum waola-ika humu alddalloona

91.Inna allatheena kafaroo wamatoo wahum kuffarun falan yuqbala min ahadihim milo

al-ardi thahaban walawi iftada bihi ola-ika lahum AAathabun aleemun wama lahum min nasireena

92.Lan tanaloo albirra hatta tunfiqoo mimma tuhibboona wama tunfiqoo min shay-in fa-inna Allaha bihi AAaleemun

93.Kullu alttaAAami kana hillan libanee isra-eela illa ma harrama isra-eelu AAala nafsihi min qabli an tunazzala alttawratu qul fa/too bialttawrati faotlooha in kuntum sadiqeena

94.Famani iftara AAala Allahi alkathiba min baAAdi thalika faola-ika humu althalimoona

95.Qul sadaqa Allahu faittabiAAoo millata ibraheema haneefan wama kana mina almushrikeena

96.Inna awwala baytin wudiAAa lilnnasi lallathee bibakkata mubarakan wahudan lilAAalameena

97.Feehi ayatun bayyinatun maqamu ibraheema waman dakhalahu kana aminan walillahi AAala alnnasi hijju albayti mani istataAAa ilayhi sabeelan waman kafara fa-inna Allaha ghaniyyun AAani alAAalameena

98.Qul ya ahla alkitabi lima takfuroona bi-ayati Allahi waAllahu shaheedun AAala ma taAAmaloona

99.Qul ya ahla alkitabi lima tasuddoona AAan sabeeli Allahi man amana tabghoonaha AAiwajan waantum shuhadao wama Allahu bighafilin AAamma taAAmaloona

100.Ya ayyuha allatheena amanoo in tuteeAAoo fareeqan mina allatheena ootoo alkitaba yaruddookum baAAda eemanikum kafireena

101.Wakayfa takfuroona waantum tutla AAalaykum ayatu Allahi wafeekum rasooluhu waman yaAAtasim biAllahi faqad hudiya ila siratin mustaqeemin

102.Ya ayyuha allatheena amanoo ittaqoo Allaha haqqa tuqatihi wala tamootunna illa waantum muslimoona

103.WaiAAtasimoo bihabli Allahi jameeAAan wala tafarraqoo waothkuroo niAAmata Allahi AAalaykum ith kuntum aAAdaan faallafa bayna quloobikum faasbahtum biniAAmatihi ikhwanan wakuntum AAala shafa hufratin mina alnnari faanqathakum minha kathalika yubayyinu Allahu lakum ayatihi laAAallakum tahtadoona

104.Waltakun minkum ommatun yadAAoona ila alkhayri waya/muroona bialmaAAroofi wayanhawna AAani almunkari waola-ika humu almuflihoona

105.Wala takoonoo kaallatheena tafarraqoo waikhtalafoo min baAAdi ma jaahumu albayyinatu waola-ika lahum AAathabun AAatheemun

106.Yawma tabyaddu wujoohun wataswaddu wujoohun faamma

allatheena iswaddat wujoohuhum akafartum baAAda eemanikum fathooqoo alAAathaba bima kuntum takfuroona

107.Waamma allatheena ibyaddat wujoohuhum fafee rahmati Allahi hum feeha khalidoona

108.Tilka ayatu Allahi natlooha AAalayka bialhaqqi wama Allahu yureedu thulman lilAAalameena

109.Walillahi ma fee alssamawati wama fee al-ardi wa-ila Allahi turjaAAu al-omooru

110.Kuntum khayra ommatin okhrijat lilnnasi ta/muroona bialmaAAroofi watanhawna AAani almunkari watu/minoona biAllahi walaw amana ahlu alkitabi lakana khayran lahum minhumu almu/minoona waaktharuhumu alfasiqoona

111.Lan yadurrookum illa athan wa-in yuqatilookum yuwallookumu al-adbara thumma la yunsaroona

112.Duribat AAalayhimu alththillatu ayna ma thuqifoo illa bihablin mina Allahi wahablin mina alnnasi wabaoo bighadabin mina Allahi waduribat AAalayhimu almaskanatu thalika bi-annahum kanoo yakfuroona bi-ayati Allahi wayaqtuloona al-anbiyaa bighayri haqqin thalika bima AAasaw wakanoo yaAAtadoona

113.Laysoo sawaan min ahli alkitabi ommatun qa-imatun yatloona ayati Allahi anaa allayli wahum yasjudoona

114.Yu/minoona biAllahi waalyawmi al-akhiri waya/muroona bialmaAAroofi wayanhawna AAani almunkari wayusariAAoona fee alkhayrati waola-ika mina alssaliheena

115.Wama yafAAaloo min khayrin falan yukfaroohu waAllahu AAaleemun bialmuttaqeena

116.Inna allatheena kafaroo lan tughniya AAanhum amwaluhum wala awladuhum mina Allahi shay-an waola-ika as-habu alnnari hum feeha khalidoona

117.Mathalu ma yunfiqoona fee hathihi alhayati alddunya kamathali reehin feeha sirrun asabat hartha qawmin thalamoo anfusahum faahlakat-hu wama thalamahumu Allahu walakin anfusahum yathlimoona

118.Ya ayyuha allatheena amanoo la tattakhithoo bitanatan min doonikum la ya/loonakum khabalan waddoo ma AAanittum qad badati albaghdao min afwahihim wama tukhfee sudooruhum akbaru qad bayyanna lakumu al-ayati in kuntum taAAqiloona

119.Ha antum ola-i tuhibboonahum wala yuhibboonakum watu/minoona bialkitabi kullihi wa-itha laqookum qaloo amanna wa-itha khalaw AAaddoo AAalaykumu al-anamila mina alghaythi qul mootoo bighaythikum inna Allaha AAaleemun bithati alssudoori

120.In tamsaskum hasanatun tasu/hum wa-in

tusibkum sayyi-atun yafrahoo biha wa-in tasbiroo watattaqoo la yadurrukum kayduhum shay-an inna Allaha bima yaAAmaloona muheetun

121.Wa-ith ghadawta min ahlika tubawwi-o almu/mineena maqaAAida lilqitali waAllahu sameeAAun AAaleemun

122.Ith hammat ta-ifatani minkum an tafshala waAllahu waliyyuhuma waAAala Allahi falyatawakkali almu/minoona

123.Walaqad nasarakumu Allahu bibadrin waantum athillatun faittaqoo Allaha laAAallakum tashkuroona

124.Ith taqoolu lilmu/mineena alan yakfiyakum an yumiddakum rabbukum bithalathati alafin mina almala-ikati munzaleena

125.Bala in tasbiroo watattaqoo waya/tookum min fawrihim hatha yumdidkum rabbukum bikhamsati alafin mina almala-ikati musawwimeena

126.Wama jaAAalahu Allahu illa bushra lakum walitatma-inna quloobukum bihi wama alnnasru illa min AAindi Allahi alAAazeezi alhakeemi

127.LiyaqtaAAa tarafan mina allatheena kafaroo aw yakbitahum fayanqaliboo kha-ibeena

128.Laysa laka mina al-amri shay-on aw yatooba AAalayhim aw yuAAaththibahum fa-innahum thalimoona

129.Walillahi ma fee alssamawati wama fee al-ardi yaghfiru liman yashao wayuAAaththibu man yashao waAllahu ghafoorun raheemun

130.Ya ayyuha allatheena amanoo la ta/kuloo alrriba adAAafan mudaAAafatan waittaqoo Allaha laAAallakum tuflihoona

131.Waittaqoo alnnara allatee oAAiddat lilkafireena

132.WaateeAAoo Allaha waalrrasoola laAAallakum turhamoona

133.WasariAAoo ila maghfiratin min rabbikum wajannatin AAarduha alssamawatu waal-ardu oAAiddat lilmuttaqeena

134.Allatheena yunfiqoona fee alssarra-i waalddarra-i waalkathimeena alghaytha waalAAafeena AAani alnnasi waAllahu yuhibbu almuhsineena

135.Waallatheena itha faAAaloo fahishatan aw thalamoo anfusahum thakaroo Allaha faistaghfaroo lithunoobihim waman yaghfiru alththunooba illa Allahu walam yusirroo AAala ma faAAaloo wahum yaAAlamoona

136.Ola-ika jazaohum maghfiratun min rabbihim wajannatun tajree min tahtiha al-anharu khalideena feeha waniAAma ajru alAAamileena

137.Qad khalat min qablikum sunanun faseeroo fee al-ardi faonthuroo kayfa kana AAaqibatu almukaththibeena

138.Hatha bayanun lilnnasi wahudan wamawAAithatun lilmuttaqeena

139.Wala tahinoo wala tahzanoo waantumu al-aAAlawna in kuntum mu/mineena

140.In yamsaskum qarhun faqad massa alqawma qarhun mithluhu watilka al-ayyamu nudawiluha

bayna alnnasi waliyaAAlama Allahu allatheena amanoo wayattakhitha minkum shuhadaa waAllahu la yuhibbu alththalimeena

141.Waliyumahhisa Allahu allatheena amanoo wayamhaqa alkafireena

142.Am hasibtum an tadkhuloo aljannata walamma yaAAlami Allahu allatheena jahadoo minkum wayaAAlama alssabireena

143.Walaqad kuntum tamannawna almawta min qabli an talqawhu faqad raaytumoohu waantum tanthuroona

144.Wama muhammadun illa rasoolun qad khalat min qablihi alrrusulu afa-in mata aw qutila inqalabtum AAala aAAqabikum waman yanqalib AAala AAaqibayhi falan yadurra Allaha shay-an wasayajzee Allahu alshshakireena

145.Wama kana linafsin an tamoota illa bi-ithni Allahi kitaban mu-ajjalan waman yurid thawaba alddunya nu/tihi minha waman yurid thawaba al-akhirati nu/tihi minha wasanajzee alshshakireena

146.Wakaayyin min nabiyyin qatala maAAahu ribbiyyoona katheerun fama wahanoo lima asabahum fee sabeeli Allahi wama daAAufoo wama istakanoo waAllahu yuhibbu alssabireena

147.Wama kana qawlahum illa an qaloo rabbana ighfir lana thunoobana wa-israfana fee amrina wathabbit aqdamana waonsurna AAala alqawmi alkafireena

148.Faatahumu Allahu thawaba alddunya wahusna thawabi al-akhirati waAllahu yuhibbu almuhsineena

149.Ya ayyuha allatheena amanoo in tuteeAAoo allatheena kafaroo yaruddookum AAala aAAqabikum fatanqaliboo khasireena

150.Bali Allahu mawlakum wahuwa khayru alnnasireena

151.Sanulqee fee quloobi allatheena kafaroo alrruAAba bima ashrakoo biAllahi ma lam yunazzil bihi sultanan wama/wahumu alnnaru wabi/sa mathwa alththalimeena

152.Walaqad sadaqakumu Allahu waAAdahu ith tahussoonahum bi-ithnihi hatta itha fashiltum watanazaAAtum fee al-amri waAAasaytum min baAAdi ma arakum ma tuhibboona minkum man yureedu alddunya waminkum man yureedu al-akhirata thumma sarafakum AAanhum liyabtaliyakum walaqad AAafa AAankum waAllahu thoo fadlin AAala almu/mineena

153.Ith tusAAidoona wala talwoona AAala ahadin waalrrasoolu yadAAookum fee okhrakum faathabakum ghamman bighammin likay la tahzanoo AAala ma fatakum wala ma asabakum waAllahu khabeerun bima taAAmaloona

154.Thumma anzala AAalaykum min baAAdi alghammi

amanatan nuAAasan yaghsha ta-ifatan minkum wata-ifatun qad ahammat-hum anfusuhum yathunnoona biAllahi ghayra alhaqqi thanna aljahiliyyati yaqooloona hal lana mina al-amri min shay-in qul inna al-amra kullahu lillahi yukhfoona fee anfusihim ma la yubdoona laka yaqooloona law kana lana mina al-amri shay-on ma qutilna hahuna qul law kuntum fee buyootikum labaraza allatheena kutiba AAalayhimu alqatlu ila madajiAAihim waliyabtaliya Allahu ma fee sudoorikum waliyumahhisa ma fee quloobikum waAllahu AAaleemun bithati alssudoori

155.Inna allatheena tawallaw minkum yawma iltaqa aljamAAani innama istazallahumu alshshaytanu bibaAAdi ma kasaboo walaqad AAafa Allahu AAanhum inna Allaha ghafoorun haleemun

156.Ya ayyuha allatheena amanoo la takoonoo kaallatheena kafaroo waqaloo li-ikhwanihim itha daraboo fee al-ardi aw kanoo ghuzzan law kanoo AAindana ma matoo wama qutiloo liyajAAala Allahu thalika hasratan fee quloobihim waAllahu yuhyee wayumeetu waAllahu bima taAAmaloona baseerun

157.Wala-in qutiltum fee sabeeli Allahi aw muttum lamaghfiratun mina Allahi warahmatun khayrun mimma yajmaAAoona

158.Wala-in muttum aw qutiltum la-ila Allahi tuhsharoona

159.Fabima rahmatin mina Allahi linta lahum walaw kunta faththan ghaleetha alqalbi lainfaddoo min hawlika faoAAfu AAanhum waistaghfir lahum washawirhum fee al-amri fa-itha AAazamta fatawakkal AAala Allahi inna Allaha yuhibbu almutawakkileena

160.In yansurkumu Allahu fala ghaliba lakum wa-in yakhthulkum faman tha allathee yansurukum min baAAdihi waAAala Allahi falyatawakkali almu/minoona

161.Wama kana linabiyyin an yaghulla waman yaghlul ya/ti bima ghalla yawma alqiyamati thumma tuwaffa kullu nafsin ma kasabat wahum la yuthlamoona

162.Afamani ittabaAAa ridwana Allahi kaman baa bisakhatin mina Allahi wama/wahu jahannamu wabi/sa almaseeru

163.Hum darajatun AAinda Allahi waAllahu baseerun bima yaAAmaloona

164.Laqad manna Allahu AAala almu/mineena ith baAAatha feehim rasoolan min anfusihim yatloo AAalayhim ayatihi wayuzakkeehim wayuAAallimuhumu alkitaba

waalhikmata wa-in kanoo min qablu lafee dalalin mubeenin

165.Awa lamma asabatkum museebatun qad asabtum mithlayha qultum anna hatha qul huwa min AAindi anfusikum inna Allaha AAala kulli shay-in qadeerun

166.Wama asabakum yawma iltaqa aljamAAani fabi-ithni Allahi waliyaAAlama almu/mineena

167.WaliyaAAlama allatheena nafaqoo waqeela lahum taAAalaw qatiloo fee sabeeli Allahi awi idfaAAoo qaloo law naAAlamu qitalan laittabaAAnakum hum lilkufri yawma-ithin aqrabu minhum lil-eemani yaqooloona bi-afwahihim ma laysa fee quloobihim waAllahu aAAlamu bima yaktumoona

168.Allatheena qaloo li-ikhwanihim waqaAAadoo law ataAAoona ma qutiloo qul faidraoo AAan anfusikumu almawta in kuntum sadiqeena

169.Wala tahsabanna allatheena qutiloo fee sabeeli Allahi amwatan bal ahyaon AAinda rabbihim yurzaqoona

170.Fariheena bima atahumu Allahu min fadlihi wayastabshiroona biallatheena lam yalhaqoo bihim min khalfihim alla khawfun AAalayhim wala hum yahzanoona

171.Yastabshiroona biniAAmatin mina Allahi wafadlin waanna Allaha la yudeeAAu ajra almu/mineena

172.Allatheena istajaboo lillahi waalrrasooli min baAAdi ma asabahumu alqarhu lillatheena ahsanoo minhum waittaqaw ajrun AAatheemun

173.Allatheena qala lahumu alnnasu inna alnnasa qad jamaAAoo lakum faikhshawhum fazadahum eemanan waqaloo hasbuna Allahu waniAAma alwakeelu

174.Fainqalaboo biniAAmatin mina Allahi wafadlin lam yamsas-hum soo-on waittabaAAoo ridwana Allahi waAllahu thoo fadlin AAatheemin

175.Innama thalikumu alshshaytanu yukhawwifu awliyaahu fala takhafoohum wakhafooni in kuntum mu/mineena

176.Wala yahzunka allatheena yusariAAoona fee alkufri innahum lan yadurroo Allaha shay-an yureedu Allahu alla yajAAala lahum haththan fee al-akhirati walahum AAathabun AAatheemun

177.Inna allatheena ishtarawoo alkufra bial-eemani lan yadurroo Allaha shay-an walahum AAathabun aleemun

178.Wala yahsabanna allatheena kafaroo annama numlee lahum khayrun li-anfusihim innama numlee lahum liyazdadoo ithman walahum AAathabun muheenun

179.Ma kana Allahu liyathara almu/mineena AAala ma antum AAalayhi hatta yameeza alkhabeetha mina alttayyibi wama kana

Allahu liyutliAAakum AAala alghaybi walakinna Allaha yajtabee min rusulihi man yashao faaminoo biAllahi warusulihi wa-in tu/minoo watattaqoo falakum ajrun AAatheemun

180.Wala yahsabanna allatheena yabkhaloona bima atahummu Allahu min fadlihi huwa khayran lahum bal huwa sharrun lahum sayutawwaqoona ma bakhiloo bihi yawma alqiyamati walillahi meerathu alssamawati waal-ardi waAllahu bima taAAmaloona khabeerun

181.Laqad samiAAa Allahu qawla allatheena qaloo inna Allaha faqeerun wanahnu aghniyaon sanaktubu ma qaloo waqatlahumu al-anbiyaa bighayri haqqin wanaqoolu thooqoo AAathaba alhareeqi

182.Thalika bima qaddamat aydeekum waanna Allaha laysa bithallamin lilAAabeedi

183.Allatheena qaloo inna Allaha AAahida ilayna alla nu/mina lirasoolin hatta ya/tiyana biqurbanin ta/kuluhu alnnaru qul qad jaakum rusulun min qablee bialbayyinati wabiallathee qultum falima qataltumoohum in kutum sadiqeena

184.Fa-in kaththabooka faqad kuththiba rusulun min qablika jaoo bialbayyinati waalzzuburi waalkitabi almuneeri

185.Kullu nafsin tha-iqatu almawti wa-innama tuwaffawna ojoorakum yawma alqiyamati faman zuhziha AAani alnnari waodkhila aljannata faqad faza wama alhayatu alddunya illa mataAAu alghuroori

186.Latublawunna fee amwalikum waanfusikum walatasmaAAunna mina allatheena ootoo alkitaba min qablikum wamina allatheena ashrakoo athan katheeran wa-in tasbiroo watattaqoo fa-inna thalika min AAazmi al-omoori

187.Wa-ith akhatha Allahu meethaqa allatheena ootoo alkitaba latubayyinunnahu lilnnasi wala taktumoonahu fanabathoohu waraa thuhoorihim waishtaraw bihi thamanan qaleelan fabi/sa ma yashtaroona

188.La tahsabanna allatheena yafrahoona bima ataw wayuhibboona an yuhmadoo bima lam yafAAaloo fala tahsabannahum bimafazatin mina alAAathabi walahum AAathabun aleemun

189.Walillahi mulku alssamawati waal-ardi waAllahu AAala kulli shay-in qadeerun

190.Inna fee khalqi alssamawati waal-ardi waikhtilafi allayli waalnnahari laayatin li-olee al-albabi

191.Allatheena yathkuroona Allaha qiyaman waquAAoodan waAAala junoobihim wayatafakkaroona fee khalqi alssamawati waal-ardi rabbana ma khalaqta hatha batilan subhanaka faqina AAathaba alnnari

192.Rabbana innaka man tudkhili alnnara

faqad akhzaytahu wama lilththalimeena min ansarin

193.Rabbana innana samiAAna munadiyan yunadee lil-eemani an aminoo birabbikum faamanna rabbana faighfir lana thunoobana wakaffir AAanna sayyi-atina watawaffana maAAa al-abrari

194.Rabbana waatina ma waAAadtana AAala rusulika wala tukhzina yawma alqiyamati innaka la tukhlifu almeeAAada

195.Faistajaba lahum rabbuhum annee la odeeAAu AAamala AAamilin minkum min thakarin aw ontha baAAdukum min baAAdin faallatheena hajaroo waokhrijoo min diyarihim waoothoo fee sabeelee waqataloo waqutiloo laokaffiranna AAanhum sayyi-atihim walaodkhilannahum jannatin tajree min tahtiha al-anharu thawaban min AAindi Allahi waAllahu AAindahu husnu alththawabi

196.La yaghurrannaka taqallubu allatheena kafaroo fee albiladi

197.MataAAun qaleelun thumma ma/wahum jahannamu wabi/sa almihadu

198.Lakini allatheena ittaqaw rabbahum lahum jannatun tajree min tahtiha al-anharu khalideena feeha nuzulan min AAindi Allahi wama AAinda Allahi khayrun lil-abrari

199.Wa-inna min ahli alkitabi laman yu/minu biAllahi wama onzila ilaykum wama onzila ilayhim khashiAAeena lillahi la yashtaroona bi-ayati Allahi thamanan qaleelan ola-ika lahum ajruhum AAinda rabbihim inna Allaha sareeAAu alhisabi

200.Ya ayyuha allatheena amanoo isbiroo wasabiroo warabitoo waittaqoo Allaha laAAallakum tuflihoona

چيز [نه در زمين و نه در آسمان بر خدا پوشيده نمى ماند. (5)

اوست كسى كه شما را آن گونه كه مى خواهد در رحمها صورتگرى مى كند. هيچ معبودى جز آن تواناى حكيم نيست. (6)

اوست كسى كه اين كتاب [=قرآن را بر تو فرو فرستاد. پاره اى از آن، آيات محكم [=صريح و روشن است. آنها اساس كتابند؛ و [پاره اى ديگر متشابهاتند [كه تأويل پذيرند]. اما كسانى كه در دلهايشان انحراف است براى فتنه جويى و طلب تأويل آن [به دلخواه خود،] از متشابه آن پيروى مى كنند، با آنكه تأويلش را جز خدا و ريشه داران در دانش كسى نمى داند. [آنان كه مى گويند: «ما بدان ايمان آورديم، همه [چه محكم و چه متشابه از جانب پروردگار ماست»، و جز خردمندان كسى متذكر نمى شود. (7)

[مى گويند:] پروردگارا، پس از آنكه ما را هدايت كردى، دلهايمان را دستخوش انحراف مگردان، و از جانب خود، رحمتى بر ما ارزانى دار كه تو خود بخشايشگرى. (8)

پروردگارا، به يقين، تو در روزى كه هيچ ترديدى در آن نيست، گردآورنده [جمله مردمانى. قطعاً خداوند در وعده [خود] خلاف نمى كند. (9)

در حقيقت، كسانى كه كفر ورزيدند، اموال و اولادشان چيزى [از عذاب خدا] را از آنان دور نخواهد كرد؛ و آنان خود، هيزم دوزخند. (10)

[آنان به شيوه فرعونيان و كسانى كه پيش از آنان بودند آيات ما را دروغ شمردند؛ پس خداوند به [سزاى گناهانشان [گريبان آنان را گرفت، و خدا سخت كيفر است. (11)

به كسانى كه كفر ورزيدند بگو: «به زودى مغلوب خواهيد شد و [سپس در روز رستاخيز] در دوزخ محشور

مى شويد، و چه بد بسترى است.» (12)

قطعاً در برخورد ميان دو گروه، براى شما نشانه اى [و درس عبرتى بود. گروهى در راه خدا مى جنگيدند، و ديگر [گروه كافر بودند كه آنان [=مؤمنان را به چشم، دو برابر خود مى ديدند؛ و خدا هر كه را بخواهد به يارى خود تأييد مى كند، يقيناً در اين [ماجرا] براى صاحبان بينش عبرتى است. (13)

دوستىِ خواستنيها[ى گوناگون از: زنان و پسران و اموال فراوان از زر و سيم و اسب هاى نشاندار و دامها و كشتزار[ها] براى مردم آراسته شده، [ليكن اين جمله، مايه تمتّع زندگى دنياست، و [حال آنكه ]فرجام نيكو نزد خداست. (14)

بگو: «آيا شما را به بهتر از اينها خبر دهم؟ براى كسانى كه تقوا پيشه كرده اند، نزد پروردگارشان باغهايى است كه از زير [درختان آنها نهرها روان است؛ در آن جاودانه بمانند، و همسرانى پاكيزه و [نيز ]خشنودى خدا [را دارند]، و خداوند به [امور] بندگان [خود] بيناست. (15)

همان كسانى كه مى گويند: پروردگارا، ما ايمان آورديم؛ پس گناهان ما را بر ما ببخش، و ما را از عذاب آتش نگاه دار. (16)

[اينانند] شكيبايان و راستگويان و فرمانبرداران و انفاق كنندگان و آمرزش خواهان در سحرگاهان. (17)

خدا كه همواره به عدل، قيام دارد، گواهى مى دهد كه جز او هيچ معبودى نيست؛ و فرشتگانِ [او] و دانشوران [نيز گواهى مى دهند كه:] جز او، كه توانا و حكيم است، هيچ معبودى نيست. (18)

در حقيقت، دين نزد خدا همان اسلام است. و كسانى كه كتاب [آسمانى به آنان داده شده، با يكديگر به اختلاف نپرداختند مگر پس از آنكه

علم براى آنان [حاصل آمد، آن هم به سابقه حسدى كه ميان آنان وجود داشت. و هر كس به آيات خدا كفر ورزد، پس [بداند] كه خدا زودشمار است. (19)

پس اگر با تو به محاجّه برخاستند، بگو: «من خود را تسليم خدا نموده ام، و هر كه مرا پيروى كرده [نيز خود را تسليم خدا نموده است .» و به كسانى كه اهل كتابند و به مشركان بگو: «آيا اسلام آورده ايد؟» پس اگر اسلام آوردند، قطعاً هدايت يافته اند، و اگر روى برتافتند، فقط رساندن پيام بر عهده توست، و خداوند به [امور] بندگان بيناست. (20)

كسانى كه به آيات خدا كفر مى ورزند، و پيامبران را بناحق مى كشند، و دادگستران را به قتل مى رسانند، آنان را از عذابى دردناك خبر ده. (21)

آنان كسانى اند كه در [اين دنيا و [در سراى آخرت، اعمالشان به هدر رفته و براى آنان هيچ ياورى نيست. (22)

آيا داستان كسانى را كه بهره اى از كتاب [تورات يافته اند ندانسته اى كه چون به سوى كتاب خدا فرا خوانده مى شوند تا ميانشان حكم كند، آنگه گروهى از آنان به حال اعراض، روى برمى تابند؟ (23)

اين بدان سبب بود كه آنان [به پندار خود] گفتند: «هرگز آتش جز چند روزى به ما نخواهد رسيد»، و برساخته هايشان آنان را در دينشان فريفته كرده است. (24)

پس چگونه خواهد بود [حالشان آنگاه كه آنان را در روزى كه هيچ شكى در آن نيست گرد آوريم؛ و به هر كس [پاداش دستاوردش به تمام [و كمال داده شود و به آنان ستم نرسد؟ (25)

بگو: «بار خدايا، تويى كه فرمانفرمايى؛

هر آن كس را كه خواهى، فرمانروايى بخشى؛ و از هر كه خواهى، فرمانروايى را باز ستانى؛ و هر كه را خواهى، عزت بخشى؛ و هر كه را خواهى، خوار گردانى؛ همه خوبيها به دست توست، و تو بر هر چيز توانايى.» (26)

شب را به روز در مى آورى، و روز را به شب در مى آورى؛ و زنده را از مرده بيرون مى آورى، و مرده را از زنده خارج مى سازى؛ و هر كه را خواهى، بى حساب روزى مى دهى. (27)

مؤمنان نبايد كافران را -به جاى مؤمنان- به دوستى بگيرند؛ و هر كه چنين كند، در هيچ چيز [او را] از [دوستى خدا [بهره اى نيست، مگر اينكه از آنان به نوعى تقيّه كند و خداوند، شما را از [عقوبت خود مى ترساند، و بازگشت [همه به سوى خداست. (28)

بگو: «اگر آنچه در سينه هاى شماست نهان داريد يا آشكارش كنيد، خدا آن را مى داند، و [نيز] آنچه را در آسمانها و آنچه را در زمين است مى داند، و خداوند بر هر چيزى تواناست.» (29)

روزى كه هر كسى آنچه كار نيك به جاى آورده و آنچه بدى مرتكب شده، حاضر شده مى يابد؛ و آرزو مى كند: كاش ميان او و آن [كارهاى بد] فاصله اى دور بود. و خداوند، شما را از [كيفر] خود مى ترساند، و [در عين حال خدا به بندگان [خود ]مهربان است. (30)

بگو: «اگر خدا را دوست داريد، از من پيروى كنيد تا خدا دوستتان بدارد و گناهان شما را بر شما ببخشايد، و خداوند آمرزنده مهربان است.» (31)

بگو: «خدا و پيامبر [او] را اطاعت كنيد.»

پس اگر رويگردان شدند، قطعاً خداوند كافران را دوست ندارد. (32)

به يقين، خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر مردم جهان برترى داده است. (33)

فرزندانى كه بعضى از آنان از [نسل بعضى ديگرند، و خداوند شنواى داناست. (34)

چون زن عمران گفت: «پروردگارا، آنچه در شكم خود دارم نذر تو كردم تا آزاد شده [از مشاغل دنيا و پرستشگر تو] باشد؛ پس، از من بپذير كه تو خود شنواى دانايى.» (35)

پس چون فرزندش را بزاد، گفت: «پروردگارا، من دختر زاده ام -و خدا به آنچه او زاييد داناتر بود- و پسر چون دختر نيست، و من نامش را مريم نهادم، و او و فرزندانش را از شيطان رانده شده، به تو پناه مى دهم.» (36)

پس پروردگارش وى [=مريم را با حُسنِ قبول پذيرا شد و او را نيكو بار آورد، و زكريا را سرپرست وى قرار داد. زكريا هر بار كه در محراب بر او وارد مى شد، نزد او [نوعى خوراكى مى يافت. [مى گفت: «اى مريم، اين از كجا براى تو [آمده است؟ او در پاسخ مى گفت: «اين از جانب خداست، كه خدا به هر كس بخواهد، بى شمار روزى مى دهد.» (37)

آنجا [بود كه زكريا پروردگارش را خواند [و] گفت: «پروردگارا، از جانب خود، فرزندى پاك و پسنديده به من عطا كن، كه تو شنونده دعايى.» (38)

پس در حالى كه وى ايستاده [و] در محراب [خود] دعا مى كرد، فرشتگان، او را ندا دردادند كه: خداوند تو را به [ولادت يحيى -كه تصديق كننده [حقانيت كلمة الله [=عيسى است، و

بزرگوار و خويشتندار [=پرهيزنده از آنان و پيامبرى از شايستگان است- مژده مى دهد. (39)

گفت: «پروردگارا، چگونه مرا فرزندى خواهد بود؟ در حالى كه پيرىِ من بالا گرفته است و زنم «نازا» است [فرشته گفت:« [كار پروردگار] چنين است. خدا هر چه بخواهد مى كند.» (40)

گفت: «پروردگارا، براى من نشانه اى قرار ده.» فرمود: «نشانه ات اين است كه سه روز با مردم، جز به اشاره سخن نگويى؛ و پروردگارت را بسيار ياد كن، و شبانگاه و بامدادان [او را] تسبيح گوى.» (41)

و [ياد كن هنگامى را كه فرشتگان گفتند: «اى مريم، خداوند تو را برگزيده و پاك ساخته و تو را بر زنان جهان برترى داده است.» (42)

«اى مريم، فرمانبر پروردگار خود باش و سجده كن و با ركوع كنندگان ركوع نما.» (43)

اين [جمله از اخبار غيب است كه به تو وحى مى كنيم، و [گرنه وقتى كه آنان قلمهاى خود را [براى قرعه كشى به آب مى افكندند تا كدام يك سرپرستى مريم را به عهده گيرد، نزد آنان نبودى؛ و [نيز] وقتى با يكديگر كشمكش مى كردند نزدشان نبودى. (44)

[ياد كن هنگامى [را] كه فرشتگان گفتند: «اى مريم، خداوند تو را به كلمه اى از جانب خود، كه نامش مسيح، عيسى بن مريم است مژده مى دهد، در حالى كه [او] در دنيا و آخرت آبرومند و از مقربان [درگاه خدا] است.» (45)

«و در گهواره [به اعجاز] و در ميانسالى [به وحى با مردم سخن مى گويد و از شايستگان است.» (46)

[مريم گفت: «پروردگارا، چگونه مرا فرزندى خواهد بود با آنكه بشرى به من دست نزده است؟» گفت: «چنين

است [كار] پروردگار.» خدا هر چه بخواهد مى آفريند؛ چون به كارى فرمان دهد، فقط به آن مى گويد: «باش»؛ پس مى باشد. (47)

و به او كتاب و حكمت و تورات و انجيل مى آموزد. (48)

و [او را به عنوان پيامبرى به سوى بنى اسرائيل [مى فرستد، كه او به آنان مى گويد:] «در حقيقت، من از جانب پروردگارتان برايتان معجزه اى آورده ام: من از گل براى شما [چيزى به شكل پرنده مى سازم، آنگاه در آن مى دمم، پس به اذن خدا پرنده اى مى شود؛ و به اذن خدا نابيناى مادرزاد و پيس را بهبود مى بخشم؛ و مردگان را زنده مى گردانم؛ و شما را از آنچه مى خوريد و در خانه هايتان ذخيره مى كنيد، خبر مى دهم؛ مسلماً در اين [معجزات ، براى شما -اگر مؤمن باشيد- عبرت است.» (49)

و [مى گويد: «آمده ام تا] تورات را كه پيش از من [نازل شده است تصديق كننده باشم، و تا پاره اى از آنچه را كه بر شما حرام گرديده، براى شما حلال كنم، و از جانب پروردگارتان براى شما نشانه اى آورده ام. پس، از خدا پروا داريد و مرا اطاعت كنيد.» (50)

«در حقيقت، خداوند پروردگار من و پروردگار شماست؛ پس او را بپرستيد [كه ] راه راست اين است.» (51)

چون عيسى از آنان احساس كفر كرد، گفت: «ياران من در راه خدا چه كسانند؟» حواريون گفتند: «ما ياران [دين خداييم، به خدا ايمان آورده ايم؛ و گواه باش كه ما تسليم [او] هستيم.» (52)

پروردگارا، به آنچه نازل كردى گرويديم و فرستاده ات را پيروى كرديم؛ پس ما را در زمره گواهان بنويس. (53)

و [دشمنان مكر ورزيدند، و

خدا [در پاسخشان مكر در ميان آورد، و خداوند بهترين مكرانگيزان است. (54)

[ياد كن هنگامى را كه خدا گفت: «اى عيسى، من تو را برگرفته و به سوى خويش بالا مى برم، و تو را از [آلايش كسانى كه كفر ورزيده اند پاك مى گردانم، و تا روز رستاخيز، كسانى را كه از تو پيروى كرده اند، فوق كسانى كه كافر شده اند قرار خواهم داد؛ آنگاه فرجام شما به سوى من است، پس در آنچه بر سر آن اختلاف مى كرديد ميان شما داورى خواهم كرد. (55)

اما كسانى كه كفر ورزيدند، در دنيا و آخرت به سختى عذابشان كنم و ياورانى نخواهند داشت. (56)

و اما كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، [خداوند] مزدشان را به تمامى به آنان مى دهد. و خداوند، بيدادگران را دوست نمى دارد. (57)

اينهاست كه ما آن را از آيات و قرآن حكمت آميز بر تو مى خوانيم. (58)

در واقع، مَثل عيسى نزد خدا همچون مَثل [خلقت آدم است [كه او را از خاك آفريد؛ سپس بدو گفت: «باش»؛ پس وجود يافت. (59)

[آنچه درباره عيسى گفته شد] حق [و] از جانب پروردگار تو است. پس، از ترديدكنندگان مباش. (60)

پس هر كه در اين [باره پس از دانشى كه تو را [حاصل آمده، با تو محاجه كند، بگو: «بياييد پسرانمان و پسرانتان، و زنانمان و زنانتان، و ما خويشان نزديك و شما خويشان نزديك خود را فرا خوانيم؛ سپس مباهله كنيم، و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.» (61)

آرى، داستان درست [مسيح همين است؛ و معبودى جز خدا نيست، و خداست كه

در واقع، همان شكست ناپذير حكيم است. (62)

پس اگر رويگردان شدند، همانا خداوند به [حال مفسدان داناست. (63)

بگو: «اى اهل كتاب، بياييد بر سر سخنى كه ميان ما و شما يكسان است بايستيم كه: جز خدا را نپرستيم و چيزى را شريك او نگردانيم، و بعضى از ما بعضى ديگر را به جاى خدا به خدايى نگيرد.» پس اگر [از اين پيشنهاد] اعراض كردند، بگوييد: «شاهد باشيد كه ما مسلمانيم [نه شما].» (64)

اى اهل كتاب، چرا در باره ابراهيم محاجه مى كنيد با آنكه تورات و انجيل بعد از او نازل شده است؟ آيا تعقل نمى كنيد؟ (65)

هان، شما [اهل كتاب همانان هستيد كه در باره آنچه نسبت به آن دانشى داشتيد محاجه كرديد؛ پس چرا در مورد چيزى كه بدان دانشى نداريد محاجه مى كنيد؟ با آنكه خدا مى داند و شما نمى دانيد. (66)

ابراهيم نه يهودى بود و نه نصرانى، بلكه حق گرايى فرمانبردار بود، و از مشركان نبود. (67)

در حقيقت، نزديكترين مردم به ابراهيم، همان كسانى هستند كه او را پيروى كرده اند، و [نيز] اين پيامبر و كسانى كه [به آيين او] ايمان آورده اند؛ و خدا سرور مؤمنان است. (68)

گروهى از اهل كتاب آرزو مى كنند كاش شما را گمراه مى كردند، در صورتى كه جز خودشان [كسى را گمراه نمى كنند و نمى فهمند. (69)

اى اهل كتاب، چرا به آيات خدا كفر مى ورزيد با آنكه خود [به درستى آن گواهى مى دهيد؟ (70)

اى اهل كتاب، چرا حق را به باطل درمى آميزيد و حقيقت را كتمان مى كنيد، با اينكه خود مى دانيد؟ (71)

و جماعتى از اهل كتاب گفتند: «در آغاز

روز به آنچه بر مؤمنان نازل شد، ايمان بياوريد، و در پايان [روز] انكار كنيد؛ شايد آنان [از اسلام برگردند.» (72)

و [گفتند:] «جز به كسى كه دين شما را پيروى كند، ايمان نياوريد -بگو:« هدايت، هدايت خداست »- مبادا به كسى نظير آنچه به شما داده شده، داده شود، يا در پيشگاه پروردگارتان با شما محاجه كنند.» بگو: « [اين تفضل به دست خداست؛ آن را به هر كس كه بخواهد مى دهد، و خداوند، گشايشگر داناست. (73)

رحمت خود را به هر كس كه بخواهد مخصوص مى گرداند، و خداوند داراى بخشش بزرگ است. (74)

و از اهل كتاب، كسى است كه اگر او را بر مال فراوانى امين شمرى، آن را به تو برگرداند؛ و از آنان كسى است كه اگر او را بر دينارى امين شمرى، آن را به تو نمى پردازد، مگر آنكه دايماً بر [سر] وى به پا ايستى. اين بدان سبب است كه آنان [به پندار خود] گفتند: «در مورد كسانى كه كتاب آسمانى ندارند، بر زيان ما راهى نيست.» و بر خدا دروغ مى بندند با اينكه خودشان [هم مى دانند. (75)

آرى، هر كه به پيمان خود وفا كند، و پرهيزگارى نمايد، بى ترديد خداوند، پرهيزگاران را دوست دارد. (76)

كسانى كه پيمان خدا و سوگندهاى خود را به بهاى ناچيزى مى فروشند، آنان را در آخرت بهره اى نيست؛ و خدا روز قيامت با آنان سخن نمى گويد، و به ايشان نمى نگرد، و پاكشان نمى گرداند، و عذابى دردناك خواهند داشت. (77)

و از ميان آنان گروهى هستند كه زبان خود را به [خواندن كتاب [تحريف شده اى ] مى پيچانند، تا آن

[بربافته را از [مطالب كتاب [آسمانى پنداريد، با اينكه آن از كتاب [آسمانى نيست؛ و مى گويند: آن از جانب خداست، در صورتى كه از جانب خدا نيست، و بر خدا دروغ مى بندند، با اينكه خودشان [هم مى دانند. (78)

هيچ بشرى را نسزد كه خدا به او كتاب و حكم و پيامبرى بدهد؛ سپس او به مردم بگويد: «به جاى خدا، بندگان من باشيد.» بلكه [بايد بگويد:] «به سبب آنكه كتاب [آسمانى تعليم مى داديد و از آن رو كه درس مى خوانديد، علماى دين باشيد.» (79)

و [نيز] شما را فرمان نخواهد داد كه فرشتگان و پيامبران را به خدايى بگيريد. آيا پس از آنكه سر به فرمان [خدا] نهاده ايد [باز] شما را به كفر وامى دارد؟ (80)

و [ياد كن هنگامى را كه خداوند از پيامبران پيمان گرفت كه هر گاه به شما كتاب و حكمتى دادم، سپس شما را فرستاده اى آمد كه آنچه را با شماست تصديق كرد، البته به او ايمان بياوريد و حتماً ياريش كنيد. آنگاه فرمود: «آيا اقرار كرديد و در اين باره پيمانم را پذيرفتيد؟» گفتند: «آرى، اقرار كرديم.» فرمود: «پس گواه باشيد و من با شما از گواهانم.» (81)

پس، كسانى كه بعد از اين [پيمان روى برتابند آنان، خود، نافرمانانند. (82)

آيا جز دين خدا را مى جويند؟ با آنكه هر كه در آسمانها و زمين است خواه و ناخواه سر به فرمان او نهاده است، و به سوى او بازگردانيده مى شويد. (83)

بگو: «به خدا و آنچه بر ما نازل شده، و آنچه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و

اسباط نازل گرديده، و آنچه به موسى و عيسى و انبياى [ديگر] از جانب پروردگارشان داده شده، گرويديم؛ و ميان هيچ يك از آنان فرق نمى گذاريم و ما او را فرمانبرداريم. (84)

و هر كه جز اسلام، دينى [ديگر] جويد، هرگز از وى پذيرفته نشود، و وى در آخرت از زيانكاران است. (85)

چگونه خداوند، قومى را كه بعد از ايمانشان كافر شدند، هدايت مى كند؟ با آنكه شهادت دادند كه اين رسول، بر حق است و برايشان دلايل روشن آمد، و خداوند قوم بيدادگر را هدايت نمى كند. (86)

آنان، سزايشان اين است كه لعنت خدا و فرشتگان و مردم، همگى برايشان است. (87)

در آن [لعنت جاودانه بمانند؛ نه عذاب از ايشان كاسته گردد و نه مهلت يابند. (88)

مگر كسانى كه پس از آن توبه كردند و درستگارى [پيشه نمودند، كه خداوند آمرزنده مهربان است. (89)

كسانى كه پس از ايمان خود كافر شدند، سپس بر كفر [خود] افزودند، هرگز توبه آنان پذيرفته نخواهد شد، و آنان خود گمراهانند. (90)

در حقيقت، كسانى كه كافر شده و در حال كفر مرده اند، اگر چه [فراخناى زمين را پر از طلا كنند و آن را [براى خود] فديه دهند، هرگز از هيچ يك از آنان پذيرفته نگردد؛ آنان را عذابى دردناك خواهد بود، و ياورانى نخواهند داشت. (91)

هرگز به نيكوكارى نخواهيد رسيد تا از آنچه دوست داريد انفاق كنيد؛ و از هر چه انفاق كنيد قطعاً خدا بدان داناست. (92)

همه خوراكيها بر فرزندان اسرائيل حلال بود. جز آنچه پيش از نزول تورات، اسرائيل [=يعقوب بر خويشتن حرام ساخته بود. بگو:

«اگر [جز اين است و] راست مى گوييد، تورات را بياوريد و آن را بخوانيد.» (93)

پس كسانى كه بعد از اين، بر خدا دروغ بندند، آنان خود ستمكارانند. (94)

بگو: «خدا راست گفت، پس، از آيين ابراهيم كه حق گرا بود و از مشركان نبود، پيروى كنيد. (95)

در حقيقت، نخستين خانه اى كه براى [عبادت مردم، نهاده شده، همان است كه در مكه است و مبارك، و براى جهانيان [مايه هدايت است. (96)

در آن، نشانه هايى روشن است [از جمله مقام ابراهيم است؛ و هر كه در آن درآيد در امان است؛ و براى خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است؛ [البته بر] كسى كه بتواند به سوى آن راه يابد. و هر كه كفر ورزد، يقيناً خداوند از جهانيان بى نياز است. (97)

بگو: «اى اهل كتاب، چرا به آيات خدا كفر مى ورزيد؟ با آنكه خدا بر آنچه مى كنيد گواه است.» (98)

بگو: «اى اهل كتاب، چرا كسى را كه ايمان آورده است، از راه خدا بازمى داريد؛ و آن [راه را كج مى شماريد، با آنكه خود [به راستىِ آن گواهيد؟» و خدا از آنچه مى كنيد غافل نيست. (99)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، اگر از فرقه اى از اهل كتاب فرمان بريد، شما را پس از ايمانتان به حال كفر برمى گردانند. (100)

و چگونه كفر مى ورزيد، با اينكه آيات خدا بر شما خوانده مى شود و پيامبر او ميان شماست؟ و هر كس به خدا تمسك جويد، قطعاً به راه راست هدايت شده است. (101)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، از خدا آن گونه كه حق پرواكردن از اوست، پروا كنيد؛ و

زينهار، جز مسلمان نميريد. (102)

و همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد، و پراكنده نشويد؛ و نعمت خدا را بر خود ياد كنيد: آنگاه كه دشمنان [يكديگر] بوديد، پس ميان دلهاى شما الفت انداخت، تا به لطف او برادران هم شديد؛ و بر كنار پرتگاه آتش بوديد كه شما را از آن رهانيد. اين گونه، خداوند نشانه هاى خود را براى شما روشن مى كند، باشد كه شما راه يابيد. (103)

و بايد از ميان شما، گروهى، [مردم را] به نيكى دعوت كنند و به كار شايسته وادارند و از زشتى بازدارند، و آنان همان رستگارانند. (104)

و چون كسانى مباشيد كه پس از آنكه دلايل آشكار برايشان آمد، پراكنده شدند و با هم اختلاف پيدا كردند، و براى آنان عذابى سهمگين است؛ (105)

[در آن روزى كه چهره هايى سپيد، و چهره هايى سياه گردد. اما سياهرويان [به آنان گويند:] آيا بعد از ايمانتان كفر ورزيديد؟ پس به سزاى آنكه كفر مى ورزيديد [اين عذاب را بچشيد. (106)

و اما سپيدرويان همواره در رحمت خداوند جاويدانند. (107)

اينها آيات خداست كه آن را به حق بر تو مى خوانيم؛ و خداوند هيچ ستمى بر جهانيان نمى خواهد. (108)

و آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است از آنِ خداست، و [همه كارها به سوى خدا بازگردانده مى شود. (109)

شما بهترين امتى هستيد كه براى مردم پديدار شده ايد: به كار پسنديده فرمان مى دهيد، و از كار ناپسند بازمى داريد، و به خدا ايمان داريد. و اگر اهل كتاب ايمان آورده بودند قطعاً برايشان بهتر بود؛ برخى از آنان مؤمنند و[لى بيشترشان نافرمانند. (110)

111]جز آزارى [اندك هرگز

به شما زيانى نخواهند رسانيد؛ و اگر با شما بجنگند، به شما پشت نمايند، سپس يارى نيابند.

هر كجا يافته شوند، به خوارى دچار شده اند -مگر آنكه به پناه امان خدا و زينهار مردم [روند]- و به خشمى از خدا گرفتار آمدند، و [مُهر] بينوايى بر آنان زده شد. اين بدان سبب بود كه به آيات خدا كفر مى ورزيدند و پيامبران را بناحق مى كشتند. [و نيز] اين [عقوبت به سزاى آن بود كه نافرمانى كردند و از اندازه درمى گذرانيدند. (112)

[ولى همه آنان يكسان نيستند. از ميان اهل كتاب، گروهى درستكردارند كه آيات الهى را در دل شب مى خوانند و سر به سجده مى نهند. (113)

به خدا و روز قيامت ايمان دارند؛ و به كار پسنديده فرمان مى دهند و از كار ناپسند باز مى دارند؛ و در كارهاى نيك شتاب مى كنند، و آنان از شايستگانند. (114)

و هر كار نيكى انجام دهند، هرگز در باره آن ناسپاسى نبينند، و خداوند به [حال تقواپيشگان داناست. (115)

كسانى كه كفر ورزيدند، هرگز اموالشان و اولادشان چيزى [از عذاب خدا] را از آنان دفع نخواهد كرد، و آنان اهل آتشند و در آن جاودانه خواهند بود. (116)

مثَل آنچه [آنان در زندگى اين دنيا [در راه دشمنى با پيامبر] خرج مى كنند، همانند بادى است كه در آن، سرماى سختى است، كه به كشتزار قومى كه بر خود ستم نموده اند بوزد و آن را تباه سازد؛ و خدا به آنان ستم نكرده، بلكه آنان خود بر خويشتن ستم كرده اند. (117)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، از غير خودتان، [دوست و] همراز مگيريد. [آنان از هيچ

نابكارى در حق شما كوتاهى نمى ورزند. آرزو دارند كه در رنج بيفتيد. دشمنى از لحن و سخنشان آشكار است؛ و آنچه سينه هايشان نهان مى دارد، بزرگتر است. در حقيقت، ما نشانه ها[ى دشمنى آنان را براى شما بيان كرديم، اگر تعقل كنيد. (118)

هان، شما كسانى هستيد كه آنان را دوست داريد، و [حال آنكه آنان شما را دوست ندارند، و شما به همه كتابها[ى خدا] ايمان داريد؛ و چون با شما برخورد كنند مى گويند: «ايمان آورديم.» و چون [با هم ]خلوت كنند، از شدت خشم بر شما، سر انگشتان خود را مى گزند. بگو: «به خشم خود بميريد» كه خداوند به راز درون سينه ها داناست. (119)

اگر به شما خوشى رسد آنان را بدحال مى كند؛ و اگر به شما گزندى رسد بدان شاد مى شوند؛ و اگر صبر كنيد و پرهيزگارى نماييد، نيرنگشان هيچ زيانى به شما نمى رساند؛ يقيناً خداوند به آنچه مى كنند احاطه دارد. (120)

و [ياد كن زمانى را كه [در جنگ احد] بامدادان از پيش كسانت بيرون آمدى [تا] مؤمنان را براى جنگيدن، در مواضع خود جاى دهى، و خداوند، شنواى داناست. (121)

آن هنگام كه دو گروه از شما بر آن شدند كه سستى ورزند با آنكه خدا ياورشان بود. و مؤمنان بايد تنها بر خدا توكل كنند. (122)

و يقيناً خدا شما را در [جنگ بدر -با آنكه ناتوان بوديد- يارى كرد. پس، از خدا پروا كنيد، باشد كه سپاسگزارى نماييد. (123)

آنگاه كه به مؤمنان مى گفتى: «آيا شما را بس نيست كه پروردگارتان، شما را با سه هزار فرشته فرودآمده، يارى كند؟» (124)

آرى، اگر صبر كنيد و

پرهيزگارى نماييد، و با همين جوش [و خروش بر شما بتازند، همانگاه پروردگارتان شما را با پنج هزار فرشته نشاندار يارى خواهد كرد. (125)

و خدا آن [وعده پيروزى را، جز مژده اى براى شما قرار نداد تا [بدين وسيله شادمان شويد و] دلهاى شما بدان آرامش يابد، و پيروزى جز از جانب خداوند تواناى حكيم نيست. (126)

تا برخى از كسانى را كه كافر شده اند نابود كند، يا آنان را خوار سازد، تا نوميد بازگردند. (127)

هيچ يك از اين كارها در اختيار تو نيست؛ يا [خدا] بر آنان مى بخشايد، يا عذابشان مى كند، زيرا آنان ستمكارند. (128)

و آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است از آنِ خداست. هر كه را بخواهد مى آمرزد، و هر كه را بخواهد عذاب مى كند، و خداوند، آمرزنده مهربان است. (129)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، ربا را [با سود] چندين برابر مخوريد، و از خدا پروا كنيد، باشد كه رستگار شويد. (130)

و از آتشى كه براى كافران آماده شده است بترسيد. (131)

خدا و رسول را فرمان بريد، باشد كه مشمول رحمت قرار گيريد. (132)

و براى نيل به آمرزشى از پروردگار خود، و بهشتى كه پهنايش [به قدر] آسمانها و زمين است [و] براى پرهيزگاران آماده شده است، بشتابيد. (133)

همانان كه در فراخى و تنگى انفاق مى كنند؛ و خشم خود را فرو مى برند؛ و از مردم در مى گذرند؛ و خداوند نكوكاران را دوست دارد. (134)

و آنان كه چون كار زشتى كنند، يا بر خود ستم روا دارند، خدا را به ياد مى آورند و براى گناهانشان آمرزش مى خواهند -و چه كسى جز خدا

گناهان را مى آمرزد؟ و بر آنچه مرتكب شده اند، با آنكه مى دانند [كه گناه است ، پافشارى نمى كنند. (135)

آنان، پاداششان آمرزشى از جانب پروردگارشان، و بوستانهايى است كه از زير [درختان آن جويبارها روان است. جاودانه در آن بمانند، و پاداش اهل عمل چه نيكوست. (136)

قطعاً پيش از شما سنّتهايى [بوده و] سپرى شده است. پس، در زمين بگرديد و بنگريد كه فرجام تكذيب كنندگان چگونه بوده است؟ (137)

اين [قرآن براى مردم، بيانى، و براى پرهيزگاران رهنمود و اندرزى است. (138)

و اگر مؤمنيد، سستى مكنيد و غمگين مشويد، كه شما برتريد. (139)

اگر به شما آسيبى رسيده، آن قوم را نيز آسيبى نظير آن رسيد؛ و ما اين روزها[ى شكست و پيروزى را ميان مردم به نوبت مى گردانيم [تا آنان پند گيرند] و خداوند كسانى را كه [واقعاً] ايمان آورده اند معلوم بدارد، و از ميان شما گواهانى بگيرد، و خداوند ستمكاران را دوست نمى دارد. (140)

و تا خدا كسانى را كه ايمان آورده اند خالص گرداند و كافران را [به تدريج نابود سازد. (141)

آيا پنداشتيد كه داخل بهشت مى شويد، بى آنكه خداوند جهادگران و شكيبايان شما را معلوم بدارد؟ (142)

و شما مرگ را پيش از آنكه با آن روبرو شويد، سخت آرزو مى كرديد؛ پس، آن را ديديد و [همچنان نگاه مى كرديد. (143)

و محمد، جز فرستاده اى كه پيش از او [هم پيامبرانى [آمده و] گذشتند، نيست. آيا اگر او بميرد يا كشته شود، از عقيده خود برمى گرديد؟ و هر كس از عقيده خود بازگردد، هرگز هيچ زيانى به خدا نمى رساند، و به زودى خداوند سپاسگزاران را پاداش

مى دهد. (144)

و هيچ نفسى جز به فرمان خدا نميرد. [خداوند، مرگ را] به عنوان سرنوشتى معين [مقرر كرده است . و هر كه پاداش اين دنيا را بخواهد به او از آن مى دهيم؛ و هر كه پاداش آن سراى را بخواهد از آن به او مى دهيم، و به زودى سپاسگزاران را پاداش خواهيم داد. (145)

و چه بسيار پيامبرانى كه همراه او توده هاى انبوه، كارزار كردند؛ و در برابر آنچه در راه خدا بديشان رسيد، سستى نورزيدند و ناتوان نشدند؛ و تسليم [دشمن نگرديدند، و خداوند، شكيبايان را دوست دارد. (146)

و سخن آنان جز اين نبود كه گفتند: «پروردگارا، گناهان ما و زياده روى ما، در كارمان را بر ما ببخش، و گامهاى ما را استوار دار، و ما را بر گروه كافران يارى ده.» (147)

پس خداوند، پاداش اين دنيا، و پاداش نيك آخرت را به آنان عطا كرد، و خداوند نيكوكاران را دوست دارد. (148)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، اگر از كسانى كه كفر ورزيده اند اطاعت كنيد، شما را از عقيده تان بازمى گردانند و زيانكار خواهيد گشت. (149)

آرى، خدا مولاى شماست، و او بهترين يارى دهندگان است. (150)

به زودى در دلهاى كسانى كه كفر ورزيده اند بيم خواهيم افكند، زيرا چيزى را با خدا شريك گردانيده اند كه بر [حقانيت آن، [خدا] دليلى نازل نكرده است. و جايگاهشان آتش است، و جايگاه ستمگران چه بد است. (151)

و [در نبرد اُحد] قطعاً خدا وعده خود را با شما راست گردانيد: آنگاه كه به فرمان او، آنان را مى كشتيد، تا آنكه سست شديد و در كار [جنگ و بر سر تقسيم غنايم

با يكديگر به نزاع پرداختيد؛ و پس از آنكه آنچه را دوست داشتيد [يعنى غنايم را ]به شما نشان داد، نافرمانى نموديد. برخى از شما دنيا را و برخى از شما آخرت را مى خواهد. سپس براى آنكه شما را بيازمايد، از [تعقيب آنان منصرفتان كرد و از شما درگذشت، و خدا نسبت به مؤمنان، با تفضل است. (152)

[ياد كنيد] هنگامى را كه در حال گريز [از كوه بالا مى رفتيد و به هيچ كس توجه نمى كرديد؛ و پيامبر، شما را از پشت سرتان فرا مى خواند. پس [خداوند] به سزاى [اين بى انضباطى غمى بر غمتان [افزود]، تا سرانجام بر آنچه از كف داده ايد و براى آنچه به شما رسيده است اندوهگين نشويد، و خداوند از آنچه مى كنيد آگاه است. (153)

سپس [خداوند] بعد از آن اندوه، آرامشى [به صورت خواب سبكى، بر شما فرو فرستاد، كه گروهى از شما را فرا گرفت، و گروهى [تنها] در فكر جان خود بودند؛ و در باره خدا، گمانهاى ناروا، همچون گمانهاى [دوران جاهليت مى بردند. مى گفتند: «آيا ما را در اين كار اختيارى هست؟» بگو: «سررشته كارها [شكست يا پيروزى ، يكسر به دست خداست.» آنان چيزى را در دلهايشان پوشيده مى داشتند، كه براى تو آشكار نمى كردند. مى گفتند: «اگر ما را در اين كار اختيارى بود، [و وعده پيامبر واقعيت داشت،] در اينجا كشته نمى شديم.» بگو: «اگر شما در خانه هاى خود هم بوديد، كسانى كه كشته شدن بر آنان نوشته شده، قطعاً [با پاى خود] به سوى قتلگاههاى خويش مى رفتند. و [اينها ] براى اين است كه خداوند، آنچه را در دلهاى شماست، [در

عمل بيازمايد؛ و آنچه را در قلبهاى شماست، پاك گرداند؛ و خدا به راز سينه ها آگاه است. (154)

روزى كه دو گروه [در اُحد] با هم روياروى شدند، كسانى كه از ميان شما [به دشمن پشت كردند، در حقيقت جز اين نبود كه به سبب پاره اى از آنچه [از گناه حاصل كرده بودند، شيطان آنان را بلغزانيد. و قطعاً خدا از ايشان درگذشت؛ زيرا خدا آمرزگار بردبار است. (155)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، همچون كسانى نباشيد كه كفر ورزيدند؛ و به برادرانشان - هنگامى كه به سفر رفته [و در سفر مردند] و يا جهادگر شدند [و كشته شدند]، گفتند: «اگر نزد ما [مانده بودند، نمى مردند و كشته نمى شدند.» [شما چنين سخنانى مگوييد] تا خدا آن را در دلهايشان حسرتى قرار دهد. و خدا[ست كه زنده مى كند و مى ميراند، و خدا[ست كه به آنچه مى كنيد بيناست. (156)

و اگر در راه خدا كشته شويد يا بميريد، قطعاً آمرزش خدا و رحمت او از [همه آنچه [آنان جمع مى كنند بهتر است. (157)

و اگر [در راه جهاد] بميريد يا كشته شويد، قطعاً به سوى خدا گردآورده خواهيد شد. (158)

پس به [بركت رحمت الهى، با آنان نرمخو [و پُرمِهر] شدى، و اگر تندخو و سختدل بودى قطعاً از پيرامون تو پراكنده مى شدند. پس، از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه، و در كار[ها] با آنان مشورت كن، و چون تصميم گرفتى بر خدا توكل كن، زيرا خداوند توكل كنندگان را دوست مى دارد. (159)

اگر خدا شما را يارى كند، هيچ كس بر شما غالب نخواهد شد؛ و

اگر دست از يارى شما بردارد، چه كسى بعد از او شما را يارى خواهد كرد؟ و مؤمنان بايد تنها بر خدا توكل كنند. (160)

و هيچ پيامبرى را نسزد كه خيانت ورزد، و هر كس خيانت ورزد، روز قيامت با آنچه در آن خيانت كرده بيايد؛ آنگاه به هر كس [پاداش آنچه كسب كرده، به تمامى داده مى شود، و بر آنان ستم نرود. (161)

آيا كسى كه خشنودى خدا را پيروى مى كند، چون كسى است كه به خشمى از خدا دچار گرديده و جايگاهش جهنم است؟ و چه بد بازگشتگاهى است. (162)

[هر يك از] ايشان را نزد خداوند درجاتى است، و خدا به آنچه مى كنند بيناست. (163)

به يقين، خدا بر مؤمنان منت نهاد [كه پيامبرى از خودشان در ميان آنان برانگيخت، تا آيات خود را بر ايشان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت به آنان بياموزد، قطعاً پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند. (164)

آيا چون به شما [در نبرد اُحد] مصيبتى رسيد -[با آنكه در نبرد بدر] دو برابرش را [به دشمنان خود] رسانديد- گفتيد: «اين [مصيبت از كجا [به ما رسيد]؟» بگو: «آن از خود شما [و ناشى از بى انضباطى خودتان است.» آرى! خدا به هر چيزى تواناست. (165)

و روزى كه [در اُحد] آن دو گروه با هم برخورد كردند، آنچه به شما رسيد به اذن خدا بود [تا شما را بيازمايد] و مؤمنان را معلوم بدارد؛ (166)

همچنين كسانى را كه دو رويى نمودند [نيز] معلوم بدارد. و به ايشان گفته شد: «بياييد در راه خدا بجنگيد يا دفاع كنيد.» گفتند:

«اگر جنگيدن مى دانستيم مسلماً از شما پيروى مى كرديم.» آن روز، آنان به كفر نزديكتر بودند تا به ايمان. به زبان خويش چيزى مى گفتند كه در دلهايشان نبود، و خدا به آنچه مى نهفتند داناتر است. (167)

همان كسانى كه [خود در خانه نشستند و در باره دوستان خود گفتند: «اگر از ما پيروى مى كردند كشته نمى شدند.» بگو: «اگر راست مى گوييد مرگ را از خودتان دور كنيد.» (168)

هرگز كسانى را كه در راه خدا كشته شده اند، مرده مپندار، بلكه زنده اند كه نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند. (169)

به آنچه خدا از فضل خود به آنان داده است شادمانند، و براى كسانى كه از پى ايشانند و هنوز به آنان نپيوسته اند شادى مى كنند كه نه بيمى بر ايشان است و نه اندوهگين مى شوند. (170)

بر نعمت و فضل خدا و اينكه خداوند پاداش مؤمنان را تباه نمى گرداند، شادى مى كنند. (171)

كسانى كه [در نبرد اُحد] پس از آنكه زخم برداشته بودند، دعوت خدا و پيامبر [او] را اجابت كردند، براى كسانى از آنان كه نيكى و پرهيزگارى كردند پاداشى بزرگ است. (172)

همان كسانى كه [برخى از] مردم به ايشان گفتند: «مردمان براى [جنگ با] شما گرد آمده اند؛ پس، از آن بترسيد.» و[لى اين سخن بر ايمانشان افزود و گفتند: «خدا ما را بس است و نيكو حمايتگرى است.» (173)

پس با نعمت و بخششى از جانب خدا، [از ميدان نبرد] بازگشتند، در حالى كه هيچ آسيبى به آنان نرسيده بود، و همچنان خشنودى خدا را پيروى كردند، و خداوند داراى بخششى عظيم است. (174)

در واقع، اين شيطان است كه دوستانش را مى ترساند؛ پس

اگر مؤمنيد از آنان مترسيد و از من بترسيد. (175)

و كسانى كه در كفر مى كوشند، تو را اندوهگين نسازند؛ كه آنان هرگز به خدا هيچ زيانى نمى رسانند. خداوند مى خواهد در آخرت براى آنان بهره اى قرار ندهد، و براى ايشان عذابى بزرگ است. (176)

در حقيقت، كسانى كه كفر را به [بهاى ايمان خريدند، هرگز به خداوند هيچ زيانى نخواهند رسانيد، و براى آنان عذابى دردناك است. (177)

و البته نبايد كسانى كه كافر شده اند تصور كنند اينكه به ايشان مهلت مى دهيم براى آنان نيكوست؛ ما فقط به ايشان مهلت مى دهيم تا بر گناه [خود] بيفزايند، و [آنگاه عذابى خفت آور خواهند داشت. (178)

خدا بر آن نيست كه مؤمنان را به اين [حالى كه شما بر آن هستيد، واگذارد، تا آنكه پليد را از پاك جدا كند. و خدا بر آن نيست كه شما را از غيب آگاه گرداند، ولى خدا از ميان فرستادگانش هر كه را بخواهد برمى گزيند. پس، به خدا و پيامبرانش ايمان بياوريد؛ و اگر بگرويد و پرهيزگارى كنيد، براى شما پاداشى بزرگ خواهد بود. (179)

و كسانى كه به آنچه خدا از فضل خود به آنان عطا كرده، بخل مى ورزند، هرگز تصور نكنند كه آن [بخل براى آنان خوب است، بلكه برايشان بد است. به زودى آنچه كه به آن بخل ورزيده اند، روز قيامت طوق گردنشان مى شود. ميراث آسمانها و زمين از آنِ خداست، و خدا به آنچه مى كنيد آگاه است. (180)

مسلماً خداوند، سخن كسانى را كه گفتند: «خدا نيازمند است و ما توانگريم »، شنيد. به زودى آنچه را گفتند، و بناحق كشتنِ آنان پيامبران

را، خواهيم نوشت و خواهيم گفت: «بچشيد عذاب سوزان را.» (181)

اين [عقوبت به خاطر كار و كردار پيشين شماست، [و گر نه خداوند هرگز نسبت به بندگان [خود] بيدادگر نيست. (182)

همانان كه گفتند: «خدا با ما پيمان بسته كه به هيچ پيامبرى ايمان نياوريم تا براى ما قربانيى بياورد كه آتش [آسمانى آن را [به نشانه قبول بسوزاند.» بگو: «قطعاً پيش از من، پيامبرانى بودند كه دلايل آشكار را با آنچه گفتيد، براى شما آوردند. اگر راست مى گوييد، پس چرا آنان را كشتيد؟» (183)

پس اگر تو را تكذيب كردند، بدان كه پيامبرانى [هم كه پيش از تو، دلايل روشن و نوشته ها و كتاب روشن آورده بودند، تكذيب شدند. (184)

هر جاندارى چشنده [طعم مرگ است، و همانا روز رستاخيز پاداشهايتان به طور كامل به شما داده مى شود. پس هر كه را از آتش به دور دارند و در بهشت درآورند قطعاً كامياب شده است؛ و زندگى دنيا جز مايه فريب نيست. (185)

قطعاً در مالها و جانهايتان آزموده خواهيد شد، و از كسانى كه پيش از شما به آنان كتاب داده شده و [نيز] از كسانى كه به شرك گراييده اند، [سخنان دل آزار بسيارى خواهيد شنيد، و[لى اگر صبر كنيد و پرهيزگارى نماييد، اين [ايستادگى حاكى از عزم استوار [شما] در كارهاست. (186)

و [ياد كن هنگامى را كه خداوند از كسانى كه به آنان كتاب داده شده، پيمان گرفت كه حتماً بايد آن را [به وضوح براى مردم بيان نماييد و كتمانش مكنيد. پس، آن [عهد] را پشت سر خود

انداختند و در برابر آن، بهايى ناچيز به دست آوردند، و چه بد معامله اى كردند. (187)

البته گمان مبر كسانى كه بدانچه كرده اند شادمانى مى كنند و دوست دارند به آنچه نكرده اند مورد ستايش قرار گيرند، قطعاً گمان مبر كه براى آنان نجاتى از عذاب است، [كه عذابى دردناك خواهند داشت. (188)

و فرمانروايى آسمانها و زمين از آنِ خداست، و خداوند بر هر چيزى تواناست. (189)

مسلماً در آفرينش آسمانها و زمين، و در پى يكديگر آمدن شب و روز، براى خردمندان نشانه هايى [قانع كننده است. (190)

همانان كه خدا را [در همه احوال ايستاده و نشسته، و به پهلو آرميده ياد مى كنند، و در آفرينش آسمانها و زمين مى انديشند [كه:] پروردگارا، اينها را بيهوده نيافريده اى؛ منزهى تو! پس ما را از عذاب آتش دوزخ در امان بدار. (191)

پروردگارا، هر كه را تو در آتش درآورى، يقيناً رسوايش كرده اى، و براى ستمكاران ياورانى نيست. (192)

پروردگارا، ما شنيديم كه دعوتگرى به ايمان فرا مى خواند كه: «به پروردگار خود ايمان آوريد»، پس ايمان آورديم. پروردگارا، گناهان ما را بيامرز، و بديهاى ما را بزداى و ما را در زمره نيكان بميران. (193)

پروردگارا، و آنچه را كه به وسيله فرستادگانت به ما وعده داده اى به ما عطا كن، و ما را روز رستاخيز رسوا مگردان، زيرا تو وعده ات را خلاف نمى كنى. (194)

پس، پروردگارشان دعاى آنان را اجابت كرد [و فرمود كه:] من عمل هيچ صاحب عملى از شما را، از مرد يا زن، كه همه از يكديگريد، تباه نمى كنم؛ پس، كسانى كه هجرت كرده و از خانه هاى خود رانده شده و

در راه من آزار ديده و جنگيده و كشته شده اند، بديهايشان را از آنان مى زدايم، و آنان را در باغهايى كه از زيرِ [درختان آن نهرها روان است درمى آورم؛ [اين پاداشى است از جانب خدا و پاداش نيكو نزد خداست. (195)

مبادا رفت و آمد [و جنب و جوش كافران در شهرها تو را دستخوش فريب كند. (196)

[اين كالاى ناچيز [و برخوردارىِ اندكى است؛ سپس جايگاهشان دوزخ است، و چه بد قرارگاهى است. (197)

ولى كسانى كه پرواى پروردگارشان را پيشه ساخته اند باغهايى خواهند داشت كه از زير [درختان آن نهرها روان است. در آنجا جاودانه بمانند؛ [اين پذيرايى از جانب خداست، و آنچه نزد خداست براى نيكان بهتر است. (198)

و البته از ميان اهل كتاب كسانى هستند كه به خدا و بدانچه به سوى شما نازل شده و به آنچه به سوى خودشان فرود آمده ايمان دارند، در حالى كه در برابر خدا خاشعند، و آيات خدا را به بهاى ناچيزى نمى فروشند. اينانند كه نزد پروردگارشان پاداش خود را خواهند داشت. آرى! خدا زودشمار است. (199)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، صبر كنيد و ايستادگى ورزيد و مرزها را نگهبانى كنيد و از خدا پروا نماييد، اميد است كه رستگار شويد. (200)

حق را از باطل مشخّص مى سازد، نازل كرد؛ كسانى كه به آيات خدا كافر شدند، كيفر شديدى دارند؛ و خداوند [براى كيفرِ بدكاران و كافران لجوج،] توانا و صاحب انتقام است.

«5» هيچ چيز، در آسمان و زمين، بر خدا مخفى نمى ماند. [بنابر اين، تدبير آنها بر او مشكل نيست.]

«6» او كسى است كه شما را در رحمِ [مادران]، آنچنان كه مى خواهد تصوير مى كند. معبودى جز خداوندِ توانا و حكيم، نيست.

«7» او كسى است كه اين كتاب [آسمانى] را بر تو نازل كرد، كه قسمتى از آن، آيات (محكم) [= صريح و روشن] است؛ كه اساس اين كتاب مى باشد؛ [و هر گونه پيچيدگى در آيات ديگر، با مراجعه به اينها، برطرف مى گردد.] و قسمتى از آن، (متشابه) است [= آياتى كه به خاطر بالا بودن سطح مطلب و جهات ديگر، در نگاه اول، احتمالات مختلفى در آن مى رود؛ ولى با توجه به آيات محكم، تفسير آنها آشكار مى گردد.] اما آنها كه در قلوبشان انحراف است، به دنبال متشابهاتند، تا فتنه انگيزى كنند [و مردم را گمراه سازند]؛ و تفسير [نادرستى] براى آن مى طلبند؛ در حالى كه تفسير آنها را، جز خدا و راسخان در علم، نمى دانند. [آنها كه به دنبال فهم و دركِ اسرارِ همه آيات قرآن در پرتو علم و دانش الهى] مى گويند: (ما به همه آن ايمان آورديم؛ همه از طرف پروردگارِ ماست.) و جز صاحبان عقل، متذكر نمى شوند [و اين حقيقت را درك نمى كنند].

«8» [راسخانِ در علم، مى گويند:] (پروردگارا! دلهايمان را، بعد از آنكه ما را هدايت كردى، [از راه حق] منحرف مگردان! و از سوى خود، رحمتى بر ما

ببخش، زيرا تو بخشنده اى!

«9» پروردگارا! تو مردم را، براى روزى كه ترديدى در آن نيست، جمع خواهى كرد؛ زيرا خداوند، از وعده خود، تخلّف نمى كند. [ما به تو و رحمت بى پايانت، و به وعده رستاخيز و قيامت ايمان داريم.])

«10» ثروتها و فرزندانِ كسانى كه كافر شدند، نمى تواند آنان را از [عذابِ] خداوند باز دارد؛ [و از كيفر، رهايى بخشد.] و آنان خود، آتشگيره دوزخند.

«11» [عادت آنان در انكار و تحريفِ حقايق،] همچون عادتِ آل فرعون و كسانى است كه پيش از آنها بودند؛ آيات ما را تكذيب كردند، و خداوند آنها را به [كيفر] گناهانشان گرفت؛ و خداوند، شديد العقاب است.

«12» به آنها كه كافر شدند بگو: ([از پيروزى موقت خود در جنگ اُحُد، شاد نباشيد!] بزودى مغلوب خواهيد شد؛ [و سپس در رستاخيز] به سوى جهنم، محشور خواهيد شد. و چه بد جايگاهى است!

«13» در دو گروهى كه [در ميدان جنگ بدر،] با هم رو به رو شدند، نشانه [و درس عبرتى] براى شما بود: يك گروه، در راه خدا نبرد مى كرد؛ و جمع ديگرى كه كافر بود، [در راه شيطان و بت،] در حالى كه آنها [گروه مؤمنان] را با چشم خود، دو برابر آنچه بودند، مى ديدند. [و اين خود عاملى براى وحشت و شكست آنها شد.] و خداوند، هر كس را بخواهد [و شايسته بداند]، با يارى خود، تأييد مى كند. در اين، عبرتى است براى بينايان!

«14» محبّت امور مادى، از زنان و فرزندان و اموال هنگفت از طلا و نقره و اسبهاى ممتاز و چهارپايان و زراعت، در نظر مردم جلوه داده شده است؛ [تا در

پرتو آن، آزمايش و تربيت شوند؛ ولى] اينها [در صورتى كه هدف نهايى آدمى را تشكيل دهند،] سرمايه زندگى پست [مادى] است؛ و سرانجام نيك [و زندگى والا و جاويدان]، نزد خداست.

«15» بگو: (آيا شما را از چيزى آگاه كنم كه از اين [سرمايه هاى مادى]، بهتر است؟) براى كسانى كه پرهيزگارى پيشه كرده اند، [و از اين سرمايه ها، در راه مشروع و حق و عدالت، استفاده مى كنند،] در نزد پروردگارشان [در جهان ديگر]، باغهايى است كه نهرها از پاى درختانش مى گذرد؛ هميشه در آن خواهند بود؛ و همسرانى پاكيزه، و خشنودى خداوند [نصيب آنهاست]. و خدا به [امورِ] بندگان، بيناست.

«16» همان كسانى كه مى گويند: (پروردگارا! ما ايمان آورده ايم؛ پس گناهان ما را بيامرز، و ما را از عذابِ آتش، نگاهدار!)

«17» آنها كه [در برابر مشكلات، و در مسير اطاعت و ترك گناه،] استقامت مى ورزند، راستگو هستند، [در برابر خدا] خضوع، و [در راه او] انفاق مى كنند، و در سحرگاهان، استغفار مى نمايند.

«18» خداوند، [با ايجادِ نظامِ واحدِ جهانِ هستى،] گواهى مى دهد كه معبودى جز او نيست؛ و فرشتگان و صاحبان دانش، [هر كدام به گونه اى بر اين مطلب،] گواهى مى دهند؛ در حالى كه [خداوند در تمام عالم] قيام به عدالت دارد؛ معبودى جز او نيست، كه هم توانا و هم حكيم است.

«19» دين در نزد خدا، اسلام [و تسليم بودن در برابر حق] است. و كسانى كه كتاب آسمانى به آنان داده شد، اختلافى [در آن] ايجاد نكردند، مگر بعد از آگاهى و علم، آن هم به خاطر ظلم و ستم در ميان خود؛ و هر كس به آيات خدا كفر ورزد،

[خدا به حساب او مى رسد؛ زيرا] خداوند، سريع الحساب است.

«20» اگر با تو، به گفتگو و ستيز برخيزند، [با آنها مجادله نكن! و] بگو: (من و پيروانم، در برابر خداوند [و فرمان او]، تسليم شده ايم.) و به آنها كه اهل كتاب هستند [= يهود و نصارى] و بى سوادان [= مشركان] بگو: (آيا شما هم تسليم شده ايد؟) اگر [در برابر فرمان و منطق حق، تسليم شوند، هدايت مى يابند؛ و اگر سرپيچى كنند، [نگران مباش! زيرا] بر تو، تنها ابلاغ [رسالت] است؛ و خدا نسبت به [اعمال و عقايد] بندگان، بيناست.

«21» كسانى كه نسبت به آيات خدا كفر مى ورزند و پيامبران را بناحق مى كشند، و [نيز] مردمى را كه امر به عدالت مى كنند به قتل مى رسانند، و به كيفر دردناك [الهى] بشارت ده!

«22» آنها كسانى هستند كه اعمال [نيكشان، به خاطر اين گناهان بزرگ،] در دنيا و آخرت تباه شده، و ياور و مددكار [و شفاعت كننده اى] ندارند.

«23» آيا نديدى كسانى را كه بهره اى از كتاب [آسمانى] داشتند، به سوى كتاب الهى دعوت شدند تا در ميان آنها داورى كند، سپس گروهى از آنان، [با علم و آگاهى،] روى مى گردانند، در حالى كه [از قبول حق] اعراض دارند؟

«24» اين عمل آنها، به خاطر آن است كه مى گفتند: (آتش [دوزخ]، جز چند روزى به ما نمى رسد. [و كيفر ما، به خاطر امتيازى كه بر اقوام ديگر داريم، بسيار محدود است.]) اين افترا [و دروغى كه به خدا بسته بودند،] آنها را در دينشان مغرور ساخت [و گرفتار انواع گناهان شدند].

«25» پس چه گونه خواهند بود هنگامى كه آنها را براى روزى كه

شكّى در آن نيست [= روز رستاخيز] جمع كنيم، و به هر كس، آنچه [از اعمال براى خود] فراهم كرده، بطور كامل داده شود؟ و به آنها ستم نخواهد شد [زيرا محصول اعمال خود را مى چينند].

«26» بگو: (بارالها! مالك حكومتها تويى؛ به هر كس بخواهى، حكومت مى بخشى؛ و از هر كس بخواهى، حكومت را مى گيرى؛ هر كس را بخواهى، عزت مى دهى؛ و هر كه را بخواهى خوار مى كنى. تمام خوبيها به دست توست؛ تو بر هر چيزى قادرى.

«27» شب را در روز داخل مى كنى، و روز را در شب؛ و زنده را از مرده بيرون مى آورى، و مرده را زنده؛ و به هر كس بخواهى، بدون حساب، روزى مى بخشى.)

«28» افراد باايمان نبايد به جاى مؤمنان، كافران را دوست و سرپرست خود انتخاب كنند؛ و هر كس چنين كند، هيچ رابطه اى با خدا ندارد [و پيوند او بكلّى از خدا گسسته مى شود]؛ مگر اينكه از آنها بپرهيزيد [و به خاطر هدفهاى مهمترى تقيّه كنيد]. خداوند شما را از [نافرمانى] خود، برحذر مى دارد؛ و بازگشت [شما] به سوى خداست.

«29» بگو: (اگر آنچه را در سينه هاى شماست، پنهان داريد يا آشكار كنيد، خداوند آن را مى داند؛ و [نيز] از آنچه در آسمانها و زمين است، آگاه مى باشد؛ و خداوند بر هر چيزى تواناست.

«30» روزى كه هر كس، آنچه را از كار نيك انجام داده، حاضر مى بيند؛ و آرزو مى كند ميان او، و آنچه از اعمال بد انجام داده، فاصله زمانى زيادى باشد. خداوند شما را از [نافرمانى] خودش، برحذر مى دارد؛ و [در عين حال،] خدا نسبت به همه بندگان، مهربان است.)

«31» بگو:

(اگر خدا را دوست مى داريد، از من پيروى كنيد! تا خدا [نيز] شما را دوست بدارد؛ و گناهانتان را ببخشد؛ و خدا آمرزنده مهربان است.)

«32» بگو: (از خدا و فرستاده [او]، اطاعت كنيد! و اگر سرپيچى كنيد، خداوند كافران را دوست نمى دارد.)

«33» خداوند، آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برترى داد.

«34» آنها فرزندان و [دودمانى] بودند كه [از نظر پاكى و تقوا و فضيلت،] بعضى از بعض ديگر گرفته شده بودند؛ و خداوند، شنوا و داناست [و از كوششهاى آنها در مسير رسالت خود، آگاه مى باشد].

«35» [به ياد آوريد] هنگامى را كه همسرِ (عمران) گفت: (خداوندا! آنچه را در رحم دارم، براى تو نذر كردم، كه (محرَّر) [و آزاد، براى خدمت خانه تو] باشد. از من بپذير، كه تو شنوا و دانايى!

«36» ولى هنگامى كه او را به دنيا آورد، [و او را دختر يافت،] گفت: (خداوندا! من او را دختر آوردم - ولى خدا از آنچه او به دنيا آورده بود، آگاهتر بود - و پسر، همانند دختر نيست. [دختر نمى تواند وظيفه خدمتگزارى معبد را همانند پسر انجام دهد.] من او را مريم نام گذاردم؛ و او و فرزندانش را از [وسوسه هاى] شيطان رانده شده، در پناه تو قرار مى دهم.)

«37» خداوند، او [= مريم] را به طرز نيكويى پذيرفت؛ و به طرز شايسته اى، [نهال وجود] او را رويانيد [و پرورش داد]؛ و كفالت او را به (زكريا) سپرد. هر زمان زكريا وارد محراب او مى شد، غذاى مخصوصى در آن جا مى ديد. از او پرسيد: (اى مريم! اين را از كجا آورده اى؟!) گفت:

(اين از سوى خداست. خداوند به هر كس بخواهد، بى حساب روزى مى دهد.)

«38» در آنجا بود كه زكريا، [با مشاهده آن همه شايستگى در مريم،] پروردگار خويش را خواند و عرض كرد: (خداوندا! از طرف خود، فرزند پاكيزه اى [نيز] به من عطا فرما، كه تو دعا را مى شنوى!)

«39» و هنگامى كه او در محراب ايستاده، مشغول نيايش بود، فرشتگان او را صدا زدند كه: (خدا تو را به) يحيى (بشارت مى دهد؛ [كسى] كه كلمه خدا [= مسيح] را تصديق مى كند؛ و رهبر خواهد بود؛ و از هوسهاى سركش بركنار، و پيامبرى از صالحان است.)

«40» او عرض كرد: (پروردگارا! چگونه ممكن است فرزندى براى من باشد، در حالى كه پيرى به سراغ من آمده، و همسرم نازاست؟!) فرمود: (بدين گونه خداوند هر كارى را بخواهد انجام مى دهد.)

«41» [زكريا] عرض كرد: (پروردگارا! نشانه اى براى من قرار ده!) گفت: (نشانه تو آن است كه سه روز، جز به اشاره و رمز، با مردم سخن نخواهى گفت. [و زبان تو، بدون هيچ علّت ظاهرى، براى گفتگو با مردم از كار مى افتد.] پروردگار خود را [به شكرانه اين نعمت بزرگ،] بسيار ياد كن! و به هنگام صبح و شام، او را تسبيح بگو!

«42» و [به ياد آوريد] هنگامى را كه فرشتگان گفتند: (اى مريم! خدا تو را برگزيده و پاك ساخته؛ و بر تمام زنان جهان، برترى داده است.

«43» اى مريم! [به شكرانه اين نعمت] براى پروردگار خود، خضوع كن و سجده بجا آور! و با ركوع كنندگان، ركوع كن!

«44» [اى پيامبر!] اين، از خبرهاى غيبى است كه به تو وحى مى كنيم؛ و تو

در آن هنگام كه قلمهاى خود را [براى قرعه كشى] به آب مى افكندند تا كداميك كفالت و سرپرستى مريم را عهده دار شود، و [نيز] به هنگامى كه [دانشمندان بنى اسرائيل، براى كسب افتخار سرپرستى او،] با هم كشمكش داشتند، حضور نداشتى؛ و همه اينها، از راه وحى به تو گفته شد.]

«45» [به ياد آوريد] هنگامى را كه فرشتگان گفتند: (اى مريم! خداوند تو را به كلمه اى [= وجود باعظمتى] از طرف خودش بشارت مى دهد كه نامش (مسيح، عيسى پسر مريم) است؛ در حالى كه در اين جهان و جهان ديگر، صاحب شخصيّت خواهد بود؛ و از مقرّبان [الهى] است.

«46» و با مردم، در گاهواره و در حالت كهولت [و ميانسال شدن] سخن خواهد گفت؛ و از شايستگان است.)

«47» [مريم] گفت: (پروردگارا! چگونه ممكن است فرزندى براى من باشد، در حالى كه انسانى با من تماس نگرفته است؟!) فرمود: (خداوند، اين گونه هر چه را بخواهد مى آفريند! هنگامى كه چيزى را مقرّر دارد [و فرمان هستى آن را صادر كند]، فقط به آن مى گويد: (موجود باش!) آن نيز فوراً موجود مى شود.

«48» و به او، كتاب و دانش و تورات و انجيل، مى آموزد.

«49» و [او را به عنوان] رسول و فرستاده به سوى بنى اسرائيل [قرار داده، كه به آنها مى گويد:] من نشانه اى از طرف پروردگار شما، برايتان آورده ام؛ من از گِل، چيزى به شكل پرنده مى سازم؛ سپس در آن مى دمم و به فرمان خدا، پرنده اى مى گردد. و به اذن خدا، كورِ مادرزاد و مبتلايان به برص [= پيسى] را بهبودى مى بخشم؛ و مردگان را به اذن خدا زنده مى كنم؛ و از آنچه مى خوريد،

و در خانه هاى خود ذخيره مى كنيد، به شما خبر مى دهم؛ مسلماً در اينها، نشانه اى براى شماست، اگر ايمان داشته باشيد!

«50» و آنچه را پيش از من از تورات بوده، تصديق مى كنم؛ و [آمده ام] تا پاره اى از چيزهايى را كه [بر اثر ظلم و گناه،] بر شما حرام شده، [مانند گوشت بعضى از چهارپايان و ماهيها،] حلال كنم؛ و نشانه اى از طرف پروردگار شما، برايتان آورده ام؛ پس از خدا بترسيد، و مرا اطاعت كنيد!

«51» خداوند، پروردگار من و شماست؛ او را بپرستيد [نه من، و نه چيز ديگر را]! اين است راه راست!)

«52» هنگامى كه عيسى از آنان احساس كفر [و مخالفت] كرد، گفت: (كيست كه ياور من به سوى خدا [براى تبليغ آيين او] گردد؟) حواريان [= شاگردانِ مخصوصِ او] گفتند: (ما ياوران خداييم؛ به خدا ايمان آورديم؛ و تو [نيز] گواه باش كه ما اسلام آورده ايم.

«53» پروردگارا! به آنچه نازل كرده اى، ايمان آورديم و از فرستاده [تو] پيروى نموديم؛ ما را در زمره گواهان بنويس!)

«54» و [يهود و دشمنان مسيح، براى نابودى او و آيينش،] نقشه كشيدند؛ و خداوند [بر حفظ او و آيينش،] چاره جويى كرد؛ و خداوند، بهترين چاره جويان است.

«55» [به ياد آوريد] هنگامى را كه خدا به عيسى فرمود: (من تو را برمى گيرم و به سوى خود، بالا مى برم و تو را از كسانى كه كافر شدند، پاك مى سازم؛ و كسانى را كه از تو پيروى كردند، تا روز رستاخيز، برتر از كسانى كه كافر شدند، قرارمى دهم؛ سپس بازگشت شما به سوى من است و در ميان شما، در آنچه اختلاف داشتيد، داورى مى كنم.

«56» امّا

آنها كه كافر شدند، [و پس از شناختن حق، آن را انكار كردند،] در دنيا و آخرت، آنان را مجازات دردناكى خواهم كرد؛ و براى آنها، ياورانى نيست.

«57» امّا آنها كه ايمان آوردند، و اعمال صالح انجام دادند، خداوند پاداش آنان را بطور كامل خواهد داد؛ و خداوند، ستمكاران را دوست نمى دارد.)

«58» اينها را كه بر تو مى خوانيم، از نشانه ها[ى حقّانيّت تو] است، و يادآورى حكيمانه است.

«59» مَثَل عيسى در نزد خدا، همچون آدم است؛ كه او را از خاك آفريد، و سپس به او فرمود: (موجود باش!) او هم فوراً موجود شد. [بنابر اين، ولادت مسيح بدون پدر، هرگز دليل بر الوهيّت او نيست.]

«60» اينها حقيقتى است از جانب پروردگار تو؛ بنابر اين، از ترديد كنندگان مباش!

«61» هرگاه بعد از علم و دانشى كه [در باره مسيح] به تو رسيده، [باز] كسانى با تو به محاجّه و ستيز برخيزند، به آنها بگو: (بياييد ما فرزندان خود را دعوت كنيم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خويش را دعوت نماييم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت كنيم، شما هم از نفوس خود؛ آنگاه مباهله كنيم؛ و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.

«62» اين همان سرگذشتِ واقعى [مسيح] است. [و ادعاهايى همچون الوهيّت او، يا فرزند خدا بودنش، بى اساس است.] و هيچ معبودى، جز خداوند يگانه نيست؛ و خداوند توانا و حكيم است.

«63» اگر [با اين همه شواهد روشن، باز هم از پذيرش حق] روى گردانند، [بدان كه طالب حق نيستند؛ و] خداوند از مفسده جويان، آگاه است.

«64» بگو: (اى اهل كتاب! بياييد

به سوى سخنى كه ميان ما و شما يكسان است؛ كه جز خداوند يگانه را نپرستيم و چيزى را همتاى او قرار ندهيم؛ و بعضى از ما، بعضى ديگر را - غير از خداى يگانه - به خدايى نپذيرد.) هرگاه [از اين دعوت،] سرباز زنند، بگوييد: (گواه باشيد كه ما مسلمانيم!)

«65» اى اهل كتاب! چرا درباره ابراهيم، گفتگو و نزاع مى كنيد [و هر كدام، او را پيرو آيين خودتان معرفى مى نماييد]؟! در حالى كه تورات و انجيل، بعد از او نازل شده است! آيا انديشه نمى كنيد؟!

«66» شما كسانى هستيد كه درباره آنچه نسبت به آن آگاه بوديد، گفتگو و ستيز كرديد؛ چرا درباره آنچه آگاه نيستيد، گفتگو مى كنيد؟! و خدا مى داند، و شما نمى دانيد.

«67» ابراهيم نه يهودى بود و نه نصرانى؛ بلكه موحّدى خالص و مسلمان بود؛ و هرگز از مشركان نبود.

«68» سزاوارترين مردم به ابراهيم، آنها هستند كه از او پيروى كردند، و [در زمان و عصر او، به مكتب او وفادار بودند؛ همچنين] اين پيامبر و كسانى كه [به او] ايمان آورده اند [از همه سزاوارترند]؛ و خداوند، ولى و سرپرست مؤمنان است.

«69» جمعى از اهل كتاب [از يهود]، دوست داشتند [و آرزو مى كردند] شما را گمراه كنند؛ [امّا آنها بايد بدانند كه نمى توانند شما را گمراه سازند،] آنها گمراه نمى كنند مگر خودشان را، و نمى فهمند!

«70» اى اهل كتاب! چرا به آيات خدا كافر مى شويد، در حالى كه [به درستى آن] گواهى مى دهيد؟!

«71» اى اهل كتاب! چرا حق را با باطل [مى زميزيد و] مشتبه مى كنيد [تا ديگران نفهمند و گمراه شوند]، و حقيقت را پوشيده مى داريد در

حالى كه مى دانيد؟!

«72» و جمعى از اهل كتاب [از يهود] گفتند: ([برويد در ظاهر] به آنچه بر مؤمنان نازل شده، در آغاز روز ايمان بياوريد؛ و در پايان روز، كافر شويد [و باز گرديد]! شايد آنها [از آيين خود] بازگردند! [زيرا شما را، اهل كتاب و آگاه از بشارات آسمانى پيشين مى دانند؛ و اين توطئه كافى است كه آنها را متزلزل سازد].

«73» و جز به كسى كه از آيين شما پيروى مى كند، [واقعاً] ايمان نياوريد!) بگو: (هدايت، هدايت الهى است! [و اين توطئه شما، در برابر آن بى اثر است])! [سپس اضافه كردند: (تصور نكنيد] به كسى همانند شما [كتاب آسمانى] داده مى شود، يا اينكه مى توانند در پيشگاه پروردگارتان، با شما بحث و گفتگو كنند، [بلكه نبوّت و منطق، هر دو نزد شماست!]) بگو: (فضل [و موهبت نبوّت و عقل و منطق، در انحصار كسى نيست؛ بلكه] به دست خداست؛ و به هر كس بخواهد [و شايسته بداند،] مى دهد؛ و خداوند، واسع [= داراى مواهب گسترده] و آگاه [از موارد شايسته آن] است.

«74» هر كس را بخواهد، ويژه رحمت خود مى كند؛ و خداوند، داراى مواهب عظيم است.)

«75» و در ميان اهل كتاب، كسانى هستند كه اگر ثروت زيادى به رسم امانت به آنها بسپارى، به تو باز مى گردانند؛ و كسانى هستند كه اگر يك دينار هم به آنان بسپارى، به تو باز نمى گردانند؛ مگر تا زمانى كه بالاى سر آنها ايستاده [و بر آنها مسلّط] باشى! اين بخاطر آن است كه مى گويند: (ما در برابر امّيّين [= غير يهود]، مسؤول نيستيم.) و بر خدا دروغ مى بندند؛ در حالى كه مى دانند [اين

سخن دروغ است].

«76» آرى، كسى كه به پيمان خود وفا كند و پرهيزگارى پيشه نمايد، [خدا او را دوست مى دارد؛ زيرا] خداوند پرهيزگاران را دوست دارد.

«77» كسانى كه پيمان الهى و سوگندهاى خود [به نام مقدس او] را به بهاى ناچيزى مى فروشند، آنها بهره اى در آخرت نخواهند داشت؛ و خداوند با آنها سخن نمى گويد و به آنان در قيامت نمى نگرد و آنها را [از گناه] پاك نمى سازد؛ و عذاب دردناكى براى آنهاست.

«78» در ميان آنها [= يهود] كسانى هستند كه به هنگام تلاوت كتاب [خدا]، زبان خود را چنان مى گردانند كه گمان كنيد [آنچه را مى خوانند،] از كتاب [خدا] است؛ در حالى كه از كتاب [خدا] نيست! [و با صراحت] مى گويند: (آن از طرف خداست!) با اينكه از طرف خدا نيست، و به خدا دروغ مى بندند در حالى كه مى دانند!

«79» براى هيچ بشرى سزاوار نيست كه خداوند، كتاب آسمانى و حكم و نبوّت به او دهد سپس او به مردم بگويد: (غير از خدا، مرا پرستش كنيد!) بلكه [سزاوار مقام او، اين است كه بگويد:] مردمى الهى باشيد، آن گونه كه كتاب خدا را مى آموختيد و درس مى خوانديد! [و غير از خدا را پرستش نكنيد!]

«80» و نه اينكه به شما دستور دهد كه فرشتگان و پيامبران را، پروردگار خود انتخاب كنيد. آيا شما را، پس از آنكه مسلمان شديد، به كفر دعوت مى كند؟!

«81» و [به خاطر بياوريد] هنگامى را كه خداوند، از پيامبران [و پيروان آنها]، پيمان مؤكّد گرفت، كه هرگاه كتاب و دانش به شما دادم، سپس پيامبرى به سوى شما آمد كه آنچه را با شماست تصديق مى كند،

به او ايمان بياوريد و او را يارى كنيد! سپس [خداوند] به آنها گفت: (آيا به اين موضوع، اقرار داريد؟ و بر آن، پيمان مؤكّد بستيد؟) گفتند: ([آرى] اقرار داريم!) [خداوند به آنها] گفت: (پس گواه باشيد! و من نيز با شما از گواهانم.)

«82» پس كسى كه بعد از اين [پيمان محكم]، روى گرداند، فاسق است.

«83» آيا آنها غير از آيين خدا مى طلبند؟! [آيين او همين اسلام است؛] و تمام كسانى كه در آسمانها و زمين هستند، از روى اختيار يا از روى اجبار، در برابرِ [فرمان] او تسليمند، و همه به سوى او بازگردانده مى شوند.

«84» بگو: (به خدا ايمان آورديم؛ و [همچنين] به آنچه بر ما و بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط نازل گرديده؛ و آنچه به موسى و عيسى و [ديگر] پيامبران، از طرف پروردگارشان داده شده است؛ ما در ميان هيچ يك از آنان فرقى نمى گذاريم؛ و در برابرِ [فرمان] او تسليم هستيم.)

«85» و هر كس جز اسلام [و تسليم در برابر فرمان حق،] آيينى براى خود انتخاب كند، از او پذيرفته نخواهد شد؛ و او در آخرت، از زيانكاران است.

«86» چگونه خداوند جمعيّتى را هدايت مى كند كه بعد از ايمان و گواهى به حقّانيّت رسول و آمدن نشانه هاى روشن براى آنها، كافر شدند؟! و خدا، جمعيّت ستمكاران را هدايت نخواهد كرد!

«87» كيفر آنها، اين است كه لعن [و طرد] خداوند و فرشتگان و مردم همگى بر آنهاست.

«88» همواره در اين لعن [و طرد و نفرين] مى مانند؛ مجازاتشان تخفيف نمى يابد؛ و به آنها مهلت داده نمى شود.

«89» مگر كسانى كه

پس از آن، توبه كنند و اصلاح نمايند؛ [و در مقام جبران گناهان گذشته برآيند، كه توبه آنها پذيرفته خواهد شد؛] زيرا خداوند، آمرزنده و بخشنده است.

«90» كسانى كه پس از ايمان كافر شدند و سپس بر كفر [خود] افزودند، [و در اين راه اصرار ورزيدند،] هيچ گاه توبه آنان، [كه از روى ناچارى يا در آستانه مرگ صورت مى گيرد،] قبول نمى شود؛ و آنها گمراهان [واقعى]اند [چرا كه هم راه خدا را گم كرده اند، و هم راه توبه را!].

«91» كسانى كه كافر شدند و در حال كفر از دنيا رفتند، اگر چه روى زمين پر از طلا باشد، و آن را بعنوان فديه [و كفّاره اعمال بد خويش] بپردازند، هرگز از هيچ يك آنها قبول نخواهد شد؛ و براى آنان، مجازاتِ دردناك است؛ و ياورانى ندارند.

«92» هرگز به [حقيقت] نيكوكارى نمى رسيد مگر اينكه از آنچه دوست مى داريد، [در راه خدا] انفاق كنيد؛ و آنچه انفاق مى كنيد، خداوند از آن آگاه است.

«93» همه غذاها[ى پاك] بر بنى اسرائيل حلال بود، جز آنچه اسرائيل [يعقوب]، پيش از نزول تورات، بر خود تحريم كرده بود؛ [مانند گوشت شتر كه براى او ضرر داشت.] بگو: (اگر راست مى گوييد تورات را بياوريد و بخوانيد! [اين نسبتهايى كه به پيامبران پيشين مى دهيد، حتّى در تورات تحريف شده شما نيست!])

«94» بنا بر اين، آنها كه بعد از اين به خدا دروغ مى بندند، ستمگرند! [زيرا از روى علم و عمد چنين مى كنند].

«95» بگو: (خدا راست گفته [و اينها در آيين پاك ابراهيم نبوده] است. بنا بر اين، از آيين ابراهيم پيروى كنيد، كه به حق گرايش داشت، و از

مشركان نبود!)

«96» نخستين خانه اى كه براى مردم [و نيايش خداوند] قرار داده شد، همان است كه در سرزمين مكّه است، كه پر بركت، و مايه هدايت جهانيان است.

«97» در آن، نشانه هاى روشن، [از جمله] مقام ابراهيم است؛ و هر كس داخل آن [= خانه خدا] شود؛ در امان خواهد بود، و براى خدا بر مردم است كه آهنگ خانه [او] كنند، آنها كه توانايى رفتن به سوى آن دارند. و هر كس كفر ورزد [و حج را ترك كند، به خود زيان رسانده]، خداوند از همه جهانيان، بى نياز است.

«98» بگو: (اى اهل كتاب! چرا به آيات خدا كفر مى ورزيد؟! و خدا گواه است بر اعمالى كه انجام مى دهيد!)

«99» بگو: (اى اهل كتاب! چرا افرادى را كه ايمان آورده اند، از راه خدا بازمى داريد، و مى خواهيد اين راه را كج سازيد؟! در حالى كه شما [به درستى اين راه] گواه هستيد؛ و خداوند از آنچه انجام مى دهيد، غافل نيست!)

«100» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر از گروهى از اهل كتاب، [كه كارشان نفاق افكنى و شعله ورساختنِ آتش كينه و عداوت است] اطاعت كنيد، شما را پس از ايمان، به كفر بازمى گردانند.

«101» و چگونه ممكن است شما كافر شويد، با اينكه [در دامان وحى قرار گرفته ايد، و] آيات خدا بر شما خوانده مى شود، و پيامبر او در ميان شماست؟! [بنابر اين، به خدا تمسّك جوييد!] و هر كس به خدا تمسّك جويد، به راهى راست، هدايت شده است.

«102» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! آن گونه كه حق تقوا و پرهيزكارى است، از خدا بپرهيزيد! و از دنيا نرويد، مگر اينكه مسلمان باشيد!

[بايد گوهر ايمان را تا پايان عمر، حفظ كنيد!]

«103» و همگى به ريسمان خدا [= قرآن و اسلام، و هرگونه وسيله وحدت]، چنگ زنيد، و پراكنده نشويد! و نعمت [بزرگِ] خدا را بر خود، به ياد آريد كه چگونه دشمن يكديگر بوديد، و او ميان دلهاى شما، الفت ايجاد كرد، و به بركتِ نعمتِ او، برادر شديد! و شما بر لبِ حفره اى از آتش بوديد، خدا شما را از آن نجات داد؛ اين چنين، خداوند آيات خود را براى شما آشكار مى سازد؛ شايد پذيراى هدايت شويد.

«104» بايد از ميان شما، جمعى دعوت به نيكى، و امر به معروف و نهى از منكر كنند! و آنها همان رستگارانند.

«105» و مانند كسانى نباشيد كه پراكنده شدند و اختلاف كردند؛ [آن هم] پس از آنكه نشانه هاى روشن [پروردگار] به آنان رسيد! و آنها عذاب عظيمى دارند.

«106» [آن عذاب عظيم] روزى خواهد بود كه چهره هائى سفيد، و چهره هائى سياه مى گردد، اما آنها كه صورتهايشان سياه شده، [به آنها گفته مى شود:] آيا بعد از ايمان، و [اخوّت و برادرى در سايه آن،] كافر شديد؟! پس بچشيد عذاب را، به سبب آنچه كفر مى ورزيديد!

«107» و امّا آنها كه چهره هايشان سفيد شده، در رحمت خداوند خواهند بود؛ و جاودانه در آن مى مانند.

«108» اينها آيات خداست؛ كه بحق بر تو مى خوانيم. و خداوند [هيچ گاه] ستمى براى [احدى از] جهانيان نمى خواهد.

«109» و [چگونه ممكن است خدا ستم كند؟! در حالى كه] آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، مال اوست؛ و همه كارها، به سوى او باز مى گردد [و به فرمان اوست.]

«110» شما بهترين

امتى بوديد كه به سود انسانها آفريده شده اند؛ [چه اينكه] امر به معروف و نهى از منكر مى كنيد و به خدا ايمان داريد. و اگر اهل كتاب، [به چنين برنامه و آيين درخشانى،] ايمان آورند، براى آنها بهتر است! [ولى تنها] عده كمى از آنها با ايمانند، و بيشتر آنها فاسقند، [و خارج از اطاعت پروردگار]

«111» آنها [= اهل كتاب، مخصوصا) يهود] هرگز نمى توانند به شما زيان برسانند، جز آزارهاى مختصر؛ و اگر با شما پيكار كنند، به شما پشت خواهند كرد [و شكست مى خورند؛ سپس كسى آنها را يارى نمى كند.

«112» هر جا يافت شوند، مهر ذلت بر آنان خورده است؛ مگر با ارتباط به خدا، [و تجديد نظر در روش ناپسند خود،] و [يا] با ارتباط به مردم [و وابستگى به اين و آن]؛ و به خشم خدا، گرفتار شده اند؛ و مهر بيچارگى بر آنها زده شده؛ چرا كه آنها به آيات خدا، كفر مى ورزيدند و پيامبران را بناحق مى كشتند. اينها بخاطر آن است كه گناه كردند؛ و [به حقوق ديگران،] تجاوز مى نمودند.

«113» آنها همه يكسان نيستند؛ از اهل كتاب، جمعيّتى هستند كه [به حق و ايمان] قيام مى كنند؛ و پيوسته در اوقات شب، آيات خدا را مى خوانند؛ در حالى كه سجده مى نمايند.

«114» به خدا و روز ديگر ايمان مى آورند؛ امر به معروف و نهى از منكر مى كنند؛ و در انجام كارهاى نيك، پيشى مى گيرند؛ و آنها از صالحانند.

«115» و آنچه از اعمال نيك انجام دهند، هرگز كفران نخواهد شد! [و پاداش شايسته آن را مى بينند.] و خدا از پرهيزكاران، آگاه است.

«116» كسانى كه كافر شدند، هرگز نمى توانند

در پناه اموال و فرزندانشان، از مجازات خدا در امان بمانند! آنها اصحاب دوزخند؛ و جاودانه در آن خواهند ماند.

«117» آنچه آنها در اين زندگى پست دنيوى انفاق مى كنند، همانند باد سوزانى است كه به زراعت قومى كه بر خود ستم كرده [و در غير محل و وقت مناسب، كشت نموده اند]، بوزد؛ و آن را نابود سازد. خدا به آنها ستم نكرده؛ بلكه آنها، خودشان به خويشتن ستم مى كنند.

«118» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! محرم اسرارى از غير خود، انتخاب نكنيد! آنها از هرگونه شرّ و فسادى در باره شما، كوتاهى نمى كنند. آنها دوست دارند شما در رنج و زحمت باشيد. [نشانه هاى] دشمنى از دهان [و كلام]شان آشكار شده؛ و آنچه در دلهايشان پنهان مى دارند، از آن مهمتر است. ما آيات [و راه هاى پيشگيرى از شرّ آنها] را براى شما بيان كرديم اگر انديشه كنيد!

«119» شما كسانى هستيد كه آنها را دوست مى داريد؛ امّا آنها شما را دوست ندارند! در حالى كه شما به همه كتابهاى آسمانى ايمان داريد [و آنها به كتاب آسمانى شما ايمان ندارند]. هنگامى كه شما را ملاقات مى كنند، [به دروغ] مى گويند: (ايمان آورده ايم!) امّا هنگامى كه تنها مى شوند، از شدّت خشم بر شما، سر انگشتان خود را به دندان مى گزند! بگو: (با همين خشمى كه داريد بميريد! خدا از [اسرار] درون سينه ها آگاه است.)

«120» اگر نيكى به شما برسد، آنها را ناراحت مى كند؛ و اگر حادثه ناگوارى براى شما رخ دهد، خوشحال مى شوند. [امّا] اگر [در برابرشان] استقامت و پرهيزگارى پيشه كنيد، نقشه هاى [خائنانه] آنان، به شما زيانى نمى رساند؛ خداوند به آنچه انجام مى دهند، احاطه دارد.

«121» و [به ياد آور] زمانى را كه صبحگاهان، از ميان خانواده خود، جهت انتخاب اردوگاه جنگ براى مؤمنان، بيرون رفتى! و خداوند، شنوا و داناست [گفتگوهاى مختلفى را كه درباره طرح جنگ گفته مى شد، مى شنيد؛ و انديشه هايى را كه بعضى در سر مى پروراندند، مى دانست].

«122» [و نيز به ياد آور] زمانى را كه دو طايفه از شما تصميم گرفتند سستى نشان دهند [و از وسط راه بازگردند]؛ و خداوند پشتيبان آنها بود [و به آنها كمك كرد كه از اين فكر بازگردند]؛ و افراد باايمان، بايد تنها بر خدا توكّل كنند!

«123» خداوند شما را در (بدر) يارى كرد [و بر دشمنان خطرناك، پيروز ساخت]؛ در حالى كه شما [نسبت به آنها]، ناتوان بوديد. پس، از خدا بپرهيزيد [و در برابر دشمن، مخالفتِ فرمانِ پيامبر نكنيد]، تا شكر نعمت او را بجا آورده باشيد!

«124» در آن هنگام كه تو به مؤمنان مى گفتنى: (آيا كافى نيست كه پروردگارتان، شما را به سه هزار نفر از فرشتگان، كه از آسمان فرود مى آيند، يارى كند؟!)

«125» آرى، [امروز هم] اگر استقامت و تقوا پيشه كنيد، و دشمن به همين زودى به سراغ شما بيايد، خداوند شما را به پنج هراز نفر از فرشتگان، كه نشانه هايى با خود دارند، مدد خواهد داد!

«126» ولى اينها را خداوند فقط بشارت، و براى اطمينان خاطر شما قرار داده؛ وگرنه، پيروزى تنها از جانب خداوند تواناى حكيم است!

«127» [اين وعده را كه خدا به شما داده،] براى اين است كه قسمتى از پيكر لشكر كافران را قطع كند؛ يا آنها را با ذلّت برگرداند؛ تا مأيوس و نااميد، [به

وطن خود] بازگردند.

«128» هيچ گونه اختيارى [در باره عفو كافران، يا مؤمنان فرارى از جنگ،] براى تو نيست؛ مگر اينكه [خدا] بخواهد آنها را ببخشد، يا مجازات كند؛ زيرا آنها ستمگرند.

«129» و آنچه در آسمانها و زمين است، از آن خداست. هر كس را بخواهد [و شايسته بداند]، مى بخشد؛ و هر كس را بخواهد، مجازات مى كند؛ و خداوند آمرزنده مهربان است.

«130» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! ربا [و سود پول] را چند برابر نخوريد! از خدا بپرهيزيد، تا رستگار شويد!

«131» و از آتشى بپرهيزيد كه براى كافران آماده شده است!

«132» و خدا و پيامبر را اطاعت كنيد، تا مشمول رحمت شويد!

«133» و شتاب كنيد براى رسيدن به آمرزش پروردگارتان؛ و بهشتى كه وسعت آن، آسمانها و زمين است؛ و براى پرهيزگاران آماده شده است.

«134» همانها كه در توانگرى و تنگدستى، انفاق مى كنند؛ و خشم خود را فرو مى برند؛ و از خطاى مردم درمى گذرند؛ و خدا نيكوكاران را دوست دارد.

«135» و آنها كه وقتى مرتكب عمل زشتى شوند، يا به خود ستم كنند، به ياد خدا مى افتند؛ و براى گناهان خود، طلب آمرزش مى كنند - و كيست جز خدا كه گناهان را ببخشد؟ - و بر گناه، اصرار نمى ورزند، با اينكه مى دانند.

«136» آنها پاداششان آمرزش پروردگار، و بهشتهايى است كه از زير درختانش، نهرها جارى است؛ جاودانه در آن ميمانند؛ چه نيكو است پاداش اهل عمل!

«137» پيش از شما، سنّت هايى وجود داشت؛ [و هر قوم، طبق اعمال و صفات خود، سرنوشتهايى داشتند؛ كه شما نيز، همانند آن را داريد.] پس در روى زمين، گردش كنيد و ببينيد

سرانجام تكذيب كنندگان [آيات خدا] چگونه بود؟!

«138» اين، بيانى است براى عموم مردم؛ و هدايت و اندرزى است براى پرهيزگاران!

«139» و سست نشويد! و غمگين نگرديد! و شما برتريد اگر ايمان داشته باشيد!

«140» اگر [در ميدان احد،] به شما جراحتى رسيد [و ضربه اى وارد شد]، به آن جمعيّت نيز [در ميدان بدر]، جراحتى همانند آن وارد گرديد. و ما اين روزها[ى پيروزى و شكست] را در ميان مردم مى گردانيم؛ [ - و اين خاصيّت زندگى دنياست - ] تا خدا، افرادى را كه ايمان آورده اند، بداند [و شناخته شوند]؛ و خداوند از ميان شما، شاهدانى بگيرد. و خدا ظالمان را دوست نمى دارد.

«141» و تا خداوند، افراد باايمان را خالص گرداند [و ورزيده شوند]؛ و كافران را به تدريج نابود سازد.

«142» آيا چنين پنداشتيد كه [تنها با ادّعاى ايمان] وارد بهشت خواهيد شد، در حالى كه خداوند هنوز مجاهدان از شما و صابران را مشخصّ نساخته است؟!

«143» و شما مرگ [و شهادت در راه خدا] را، پيش از آنكه با آن روبه رو شويد، آرزو مى كرديد؛ سپس آن را با چشم خود ديديد، در حالى كه به آن نگاه مى كرديد [و حاضر نبوديد به آن تن دردهيد! چقدر ميان گفتار و كردار شما فاصله است؟!]

«144» محمد [ص] فقط فرستاده خداست؛ و پيش از او، فرستادگان ديگرى نيز بودند؛ آيا اگر او بميرد و يا كشته شود، شما به عقب برمى گرديد؟ [و اسلام را رها كرده به دوران جاهليّت و كفر بازگشت خواهيد نمود؟] و هر كس به عقب باز گردد، هرگز به خدا ضررى نمى زند؛ و خداوند بزودى شاكران [و استقامت كنندگان]

را پاداش خواهد داد.

«145» هيچ كس، جز به فرمان خدا، نمى ميرد؛ سرنوشتى است تعيين شده؛ [بنابر اين، مرگ پيامبر يا ديگران، يك سنّت الهى است.] هر كس پاداش دنيا را بخواهد [و در زندگى خود، در اين راه گام بردارد،] چيزى از آن به او خواهيم داد؛ و هر كس پاداش آخرت را بخواهد، از آن به او مى دهيم؛ و بزودى سپاسگزاران را پاداش خواهيم داد.

«146» چه بسيار پيامبرانى كه مردان الهى فراوانى به همراه آنان جنگ كردند! آنها هيچ گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنان مى رسيد، سست و ناتوان نشدند [و تن به تسليم ندادند]؛ و خداوند استقامت كنندگان را دوست دارد.

«147» سخنشان تنها اين بود كه: (پروردگارا! گناهان ما را ببخش! و از تندرويهاى ما در كارها، چشم پوشى كن! قدمهاى ما را استوار بدار! و ما را بر جمعيّت كافران، پيروز گردان!

«148» از اين رو خداوند پاداش اين جهان، و پاداش نيك آن جهان را به آنها داد؛ و خداوند نيكوكاران را دوست مى دارد.

«149» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر از كسانى كه كافر شده اند اطاعت كنيد، شما را به گذشته هايتان بازمى گردانند؛ و سرانجام، زيانكار خواهيد شد.

«150» [آنها تكيه گاه شما نيستند،] بلكه ولى و سرپرست شما، خداست؛ و او بهترين ياوران است.

«151» بزودى در دلهاى كافران، بخاطر اينكه بدون دليل، چيزهايى را براى خدا همتا قرار دادند، رعب و ترس مى افكنيم؛ و جايگاه آنها، آتش است؛ و چه بد جايگاهى است جايگاه ستمكاران!

«152» خداوند، وعده خود را به شما، [در باره پيروزى بر دشمن در احد،] تحقق بخشيد؛ در آن هنگام [كه در آغاز جنگ،] دشمنان

را به فرمان او، به قتل مى رسانديد؛ [و اين پيروزى ادامه داشت] تا اينكه سست شديد؛ و [بر سر رهاكردن سنگرها،] در كار خود به نزاع پرداختيد؛ و بعد از آن كه آنچه را دوست مى داشتيد [از غلبه بر دشمن] به شما نشان داد، نافرمانى كرديد. بعضى از شما، خواهان دنيا بودند؛ و بعضى خواهان آخرت. سپس خداوند شما را از آنان منصرف ساخت؛ [و پيروزى شما به شكست انجاميد؛] تا شما را آزمايش كند. و او شما را بخشيد؛ و خداوند نسبت به مؤمنان، فضل و بخشش دارد.

«153» [به خاطر بياوريد] هنگامى را كه از كوه بالا ميرفتيد؛ و جمعى در وسط بيابان پراكنده شدند؛ و از شدت وحشت،] به عقب ماندگان نگاه نمى كرديد، و پيامبر از پشت سر، شما را صدا مى زد. سپس اندوه ها را يكى پس از ديگرى به شما جزا داد؛ اين بخاطر آن بود كه ديگر براى از دست رفتن [غنايم جنگى] غمگين نشويد، و نه بخاطر مصيبت هايى كه بر شما وارد مى گردد. و خداوند از آنچه انجام مى دهيد، آگاه است.

«154» سپس بدنبال اين غم و اندوه، آرامشى بر شما فرستاد. اين آرامش، بصورت خواب سبكى بود كه [در شب بعد از حادثه احد،] گروهى از شما را فرا گرفت؛ اماگروه ديگرى در فكر جان خويش بودند؛ [و خواب به چشمانشان نرفت.] آنها گمانهاى نادرستى - همچون گمانهاى دوران جاهليت - درباره خدا داشتند؛ و مى گفتند: (آيا چيزى از پيروزى نصيب ما مى شود؟!) بگو: (همه كارها [و پيروزيها] به دست خداست!) آنها در دل خود، چيزى را پنهان مى دارند كه براى تو آشكار نمى سازند؛ مى گويند: (اگر ما سهمى

از پيروزى داشتيم، در اين جا كشته نمى شديم!) بگو: (اگر هم در خانه هاى خود بوديد، آنهايى كه كشته شدن بر آنها مقرر شده بود، قطعاً به سوى آرامگاه هاى خود، بيرون مى آمدند [و آنها را به قتل مى رساندند]. و اينها براى اين است كه خداوند، آنچه در سينه هايتان پنهان داريد، بيازمايد؛ و آنچه را در دلهاى شما [از ايمان] است، خالص گرداند؛ و خداوند از آنچه در درون سينه هاست، با خبر است.

«155» كسانى كه در روز روبرو شدن دو جمعيت با يكديگر [در جنگ احد]، فرار كردند، شيطان آنها را بر اثر بعضى از گناهانى كه مرتكب شده بودند، به لغزش انداخت؛ و خداوند آنها را بخشيد. خداوند، آمرزنده و بردبار است.

«156» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! همانند كافران نباشيد كه چون برادرانشان به مسافرتى مى روند، يا در جنگ شركت مى كنند [و از دنيا مى روند و يا كشته مى شوند]، مى گويند: (اگر آنها نزد ما بودند، نمى مردند و كشته نمى شدند!) [شما از اين گونه سخنان نگوييد،] تا خدا اين حسرت را بر دل آنها [= كافران] بگذارد. خداوند، زنده مى كند و مى ميراند؛ [و زندگى و مرگ، به دست اوست؛] و خدا به آنچه انجام مى دهيد، بيناست.

«157» اگر هم در راه خدا كشته شويد يا بميريد، [زيان نكرده ايد؛ زيرا] آمرزش و رحمت خدا، از تمام آنچه آنها [در طول عمر خود،] جمع آورى ميكنند، بهتر است!

«158» و اگر بميريد يا كشته شويد، به سوى خدا محشور مى شويد. [بنابراين، فانى نمى شويد كه از فنا، وحشت داشته باشيد.]

«159» به [بركت] رحمت الهى، در برابر آنان [= مردم] نرم [و مهربان] شدى! و اگر خشن و سنگدل

بودى، از اطراف تو، پراكنده مى شدند. پس آنها را ببخش و براى آنها آمرزش بطلب! و در كارها، با آنان مشورت كن! اما هنگامى كه تصميم گرفتى، [قاطع باش! و] بر خدا توكل كن! زيرا خداوند متوكلان را دوست دارد.

«160» اگر خداوند شما را يارى كند، هيچ كس بر شما پيروز نخواهد شد! و اگر دست از يارى شما بردارد، كيست كه بعد از او، شما را يارى كند؟! و مؤمنان، تنها بر خداوند بايد توكل كنند!

«161» [گمان كرديد ممكن است پيامبر به شما خيانت كند؟! در حالى كه] ممكن نيست هيچ پيامبرى خيانت كند! و هر كس خيانت كند، روز رستاخيز، آنچه را در آن خيانت كرده، با خود [به صحنه محشر] مى آورد؛ سپس به هر كس، آنچه را فراهم كرده [و انجام داده است]، بطور كامل داده مى شود؛ و [به همين دليل] به آنها ستم نخواهد شد [چرا كه محصول اعمال خود را خواهند ديد].

«162» آيا كسى كه از رضاى خدا پيروى كرده، همانند كسى است كه به خشم و غضب خدا بازگشته؟! و جايگاه او جهنم، و پايان كار او بسيار بد است.

«163» هر يك از آنان، درجه و مقامى در پيشگاه خدا دارند؛ و خداوند به آنچه انجام مى دهند، بيناست.

«164» خداوند بر مؤمنان منت نهاد [= نعمت بزرگى بخشيد] هنگامى كه در ميان آنها، پيامبرى از خودشان برانگيخت؛ كه آيات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاك كند و كتاب و حكمت بياموزد؛ هر چند پيش از آن، در گمراهى آشكارى بودند.

«165» آيا هنگامى كه مصيبتى [در ميدان جنك احد] به شما رسيد،

در حالى كه دو برابر آن را [در ميدان جنگ بدر بر دشمن] وارد ساخته بوديد، گفتيد: (اين مصيبت از كجاست؟!) بگو: (از ناحيه خود شماست [كه در ميدان جنگ احد، با دستور پيامبر مخالفت كرديد]! خداوند بر هر چيزى قادر است. [و چنانچه روش خود را اصلاح كنيد، در آينده شما را پيروز مى كند.])

«166» و آنچه [در روز احد،] در روزى كه دو دسته [= مؤمنان و كافران] با هم نبرد كردند به شما رسيد، به فرمان خدا [و طبق سنت الهى] بود؛ و براى اين بود كه مؤمنان را مشخص كند.

«167» و نيز براى اين بود كه منافقان شناخته شوند؛ آنهايى كه به ايشان گفته شد: (بياييد در راه خدا نبرد كنيد! يا [حداقل] از حريم خود، دفاع نماييد!) گفتند: (اگر مى دانستيم جنگى روى خواهد داد، از شما پيروى مى كرديم. [اما مى دانيم جنگى نمى شود.]) آنها در آن هنگام، به كفر نزديكتر بودند تا به ايمان؛ به زبان خود چيزى مى گويند كه در دلهايشان نيست! و خداوند از آنچه كتمان مى كنند، آگاهتر است.

«168» [منافقان] آنها هستند كه به برادران خود - در حالى كه از حمايت آنها دست كشيده بودند - گفتند: (اگر آنها از ما پيروى مى كردند، كشته نمى شدند!) بگو: ([مگر شما مى توانيد مرگ افراد را پيش بينى كنيد؟!] پس مرگ را از خودتان دور سازيد اگر راست مى گوييد!)

«169» [اى پيامبر!] هرگز گمان مبر كسانى كه در راه خدا كشته شدند، مردگانند! بلكه آنان زنده اند، و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند.

«170» آنها بخاطر نعمتهاى فراوانى كه خداوند از فضل خود به ايشان بخشيده است، خوشحالند؛ و بخاطر كسانى كه

هنوز به آنها ملحق نشده اند [= مجاهدان و شهيدان آينده]، خوشوقتند؛ [زيرا مقامات برجسته آنها را در آن جهان مى بينند؛ و مى دانند] كه نه ترسى بر آنهاست، و نه غمى خواهند داشت.

«171» و از نعمت خدا و فضل او [نسبت به خودشان نيز] مسرورند؛ و [مى بينند كه] خداوند، پاداش مؤمنان را ضايع نمى كند؛ [نه پاداش شهيدان، و نه پاداش مجاهدانى كه شهيد نشدند].

«172» آنها كه دعوت خدا و پيامبر [ص] را، پس از آن همه جراحاتى كه به ايشان رسيد، اجابت كردند؛ [و هنوز زخمهاى ميدان احد التيام نيافته بود، به سوى ميدان (حمرار الاسد) حركت نمودند؛] براى كسانى از آنها، كه نيكى كردند و تقوا پيش گرفتند، پاداش بزرگى است.

«173» اينها كسانى بودند كه [بعضى از] مردم، به آنان گفتند: (مردم [= لشكر دشمن] براى [حمله به] شما اجتماع كرده اند؛ از آنها بترسيد!) اما اين سخن، بر ايمانشان افزود؛ و گفتند: (خدا ما را كافى است؛ و او بهترين حامى ماست.)

«174» به همين جهت، آنها [از اين ميدان،] با نعمت و فضل پروردگارشان، بازگشتند؛ در حالى كه هيچ ناراحتى به آنان نرسيد؛ و از رضاى خدا، پيروى كردند؛ و خداوند داراى فضل و بخشش بزرگى است.

«175» اين فقط شيطان است كه پيروان خود را [با سخنان و شايعات بى اساس،] مى ترساند. از آنها نترسيد! و تنها از من بترسيد اگر ايمان داريد!

«176» كسانى كه در راه كفر، شتاب ميكنند، تو را غمگين نسازند! به يقين، آنها هرگز زيانى به خداوند نمى رسانند. [بعلاوه] خدا مى خواهد [آنها را به حال خودشان واگذارد؛ و در نتيجه،] بهره اى براى آنها در آخرت قرار

ندهد. و براى آنها مجازات بزرگى است!

«177» [آرى،] كسانى كه ايمان را دادند و كفر را خريدارى كردند، هرگز به خدا زيانى نمى رسانند؛ و براى آنها، مجازات دردناكى است!

«178» آنها كه كافر شدند، [و راه طغيان پيش گرفتند،] تصور نكنند اگر به آنان مهلت مى دهيم، به سودشان است! ما به آنان مهلت مى دهيم فقط براى اينكه بر گناهان خود بيفزايند؛ و براى آنها، عذاب خواركننده اى [آماده شده] است!

«179» چنين نبود كه خداوند، مؤمنان را به همان گونه كه شما هستيد واگذارد؛ مگر آنكه ناپاك را از پاك جدا سازد. و نيز چنين نبود كه خداوند شما را از اسرار غيب، آگاه كند [تا مؤمنان و منافقان را از اين راه بشناسيد؛ اين بر خلاف سنت الهى است؛] ولى خداوند از ميان رسولان خود، هر كس را بخواهد برميگزيند؛ [و قسمتى از اسرار نهان را كه براى مقام رهبرى او لازم است، در اختيار او مى گذارد.] پس [اكنون كه اين جهان، بوته آزمايش پاك و ناپاك است،] به خدا و رسولان او ايمان بياوريد! و اگر ايمان بياوريد و تقوا پيشه كنيد، پاداش بزرگى براى شماست.

«180» كسانى كه بخل مى ورزند، و آنچه را خدا از فضل خويش به آنان داده، انفاق نمى كنند، گمان نكنند اين كار به سود آنها است؛ بلكه براى آنها شر است؛ بزودى در روز قيامت، آنچه را نسبت به آن بخل ورزيدند، همانند طوقى به گردنشان مى افكنند. و ميراث آسمانها و زمين، از آن خداست؛ و خداوند، از آنچه انجام مى دهيد، آگاه است.

«181» خداوند، سخن آنها را كه گفتند: (خدا فقير است، و ما بى نيازيم)، شنيد! به زودى

آنچه را گفتند، خواهيم نوشت؛ و [همچنين] كشتن پيامبران را بناحق [مى نويسيم]؛ و به آنها مى گوييم: (بچشيد عذاب سوزان را [در برابر كارهايتان!])

«182» اين بخاطر چيزى است كه دستهاى شما از پيش فرستاده [و نتيجه كار شماست] و بخاطر آن است كه خداوند، به بندگان [خود]، ستم نمى كند.

«183» [اينها] همان كسانى [هستند] كه گفتند: (خداوند از ما پيمان گرفته كه به هيچ پيامبرى ايمان نياوريم تا [اين معجزه را انجام دهد:] يك قربانى بياورد، كه آتش [= صاعقه آسمانى] آن را بخورد!) بگو: (پيامبرانى پيش از من، براى شما آمدند؛ و دلايل روشن، و آنچه را گفتيد آوردند؛ پس چرا آنها را به قتل رسانديد اگر راست مى گوييد؟!)

«184» پس [اگر اين بهانه جويان،] تو را تكذيب كنند، [چيز تازه اى نيست؛] رسولان پيش از تو [نيز] تكذيب شدند؛ پيامبرانى كه دلايل آشكار، و نوشته هاى متين و محكم، و كتاب روشنى بخش آورده بودند.

«185» هر كسى مرگ را مى چشد؛ و شما پاداش خود را بطور كامل در روز قيامت خواهيد گرفت؛ آنها كه از آتش [دوزخ] دور شده، و به بهشت وارد شوند نجات يافته و رستگار شده اند و زندگى دنيا، چيزى جز سرمايه فريب نيست!

«186» به يقين [همه شما] در اموال و جانهاى خود، آزمايش مى شويد! و از كسانى كه پيش از شما به آنها كتاب [آسمانى] داده شده [= يهود]، و [همچنين] از مشركان، سخنان آزاردهنده فراوان خواهيد شنيد! و اگر استقامت كنيد و تقوا پيشه سازيد، [شايسته تر است؛ زيرا] اين از كارهاى مهم و قابل اطمينان است.

«187» و [به خاطر بياوريد] هنگامى را كه خدا، از كسانى كه كتاب [آسمانى]

به آنها داده شده، پيمان گرفت كه حتماً آن را براى مردم آشكار سازيد و كتمان نكنيد! ولى آنها، آن را پشت سر افكندند؛ و به بهاى كمى فروختند؛ و چه بد متاعى مى خرند؟!

«188» گمان مبر آنها كه از اعمال [زشت] خود خوشحال مى شوند، و دوست دارند در برابر كار [نيكى] كه انجام نداده اند مورد ستايش قرار گيرند، از عذاب [الهى] بركنارند! [بلكه] براى آنها، عذاب دردناكى است!

«189» و حكومت آسمانها و زمين، از آن خداست؛ و خدا بر همه چيز تواناست.

«190» مسلماً در آفرينش آسمانها و زمين، و آمد و رفت شب و روز، نشانه هاى [روشنى] براى خردمندان است.

«191» همانها كه خدا را در حال ايستاده و نشسته، و آنگاه كه بر پهلو خوابيده اند، ياد مى كنند؛ و در اسرار آفرينش آسمانها و زمين مى انديشند؛ [و مى گويند:] بار الها! اينها را بيهوده نيافريده اى! منزهى تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار!

«192» پروردگارا! هر كه را تو [بخاطر اعمالش،] به آتش افكنى، او را خوار و رسوا ساخته اى! و براى افراد ستمگر، هيچ ياورى نيست!

«193» پروردگارا! ما صداى منادى [تو] را شنيديم كه به ايمان دعوت مى كرد كه: (به پروردگار خود، ايمان بياوريد!) و ما ايمان آورديم؛ پروردگارا! گناهان ما را ببخش! و بديهاى ما را بپوشان! و ما را با نيكان [و در مسير آنها] بميران!

«194» پروردگارا! آنچه را به وسيله پيامبرانت به ما وعده فرمودى، به ما عطا كن! و ما را در روز رستاخيز، رسوا مگردان! زيرا تو هيچ گاه از وعده خود، تخلف نمى كنى.

«195» خداوند، درخواست آنها را پذيرفت؛ [و فرمود:] من عمل هيچ

عمل كننده اى از شما را، زن باشد يا مرد، ضايع نخواهم كرد؛ شما همنوعيد، و از جنس يكديگر! آنها كه در راه خدا هجرت كردند، و از خانه هاى خود بيرون رانده شدند و در راه من آزار ديدند، و جنگ كردند و كشته شدند، بيقين گناهانشان را مى بخشم؛ و آنها را در باغهاى بهشتى، كه از زير درختانش نهرها جارى است، وارد مى كنم. اين پاداشى است از طرف خداوند؛ و بهترين پاداشها نزد پروردگار است.

«196» رفت و آمد [پيروزمندانه] كافران در شهرها، تو را نفريبد!

«197» اين متاع ناچيزى است؛ و سپس جايگاهشان دوزخ، و چه بد جايگاهى است!

«198» ولى كسانى [كه ايمان دارند، و] از پروردگارشان مى پرهيزند، براى آنها باغهايى از بهشت است، كه از زير درختانش نهرها جارى است؛ هميشه در آن خواهند بود. اين، نخستين پذيرايى است كه از سوى خداوند به آنها مى رسد؛ و آنچه در نزد خداست، براى نيكان بهتر است!

«199» و از اهل كتاب، كسانى هستند كه به خدا، و آنچه بر شما نازل شده، و آنچه بر خودشان نازل گرديده، ايمان دارند؛ در برابر [فرمان] خدا خاضعند؛ و آيات خدا را به بهاى ناچيزى نمى فروشند. پاداش آنها، نزد پروردگارشان است. خداوند، سريع الحساب است. [تمام اعمال نيك آنها را به سرعت حساب مى كند، و پاداش مى دهد.]

«200» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! [در برابر مشكلات و هوسها،] استقامت كنيد! و در برابر دشمنان [نيز]، پايدار باشيد و از مرزهاى خود، مراقبت كنيد و از خدا بپرهيزيد، شايد رستگار شويد!

هيچ معبودى نيست، زنده و قائم به ذات [و مدبّر و برپا دارنده ونگه دارنده همه مخلوقات] است. (2)

اين كتاب را تدريجاً به حق و راستى بر تو نازل كرد كه تصديق كننده كتاب هاى پيش از خود است؛ و تورات و انجيل را (3)

پيش از اين براى هدايت مردم فرستاد، و فرقان را [كه مايه جدايى حق از باطل است] نازل كرد. مسلماً كسانى كه به آيات خدا كافر شدند، براى آنان [به كيفرِ كفرشان] عذابى سخت است؛ وخدا تواناى شكست ناپذير و صاحب انتقام است. (4)

يقيناً چيزى در زمين و در آسمان بر خدا پوشيده نيست. (5)

اوست كه شما را در رحم ها[ىِ مادران] به هر گونه كه مى خواهد تصوير مى كند. جز او هيچ معبودى نيست؛ تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (6)

اوست كه اين كتاب را بر تو نازل كرد كه بخشى از آن كتاب، آيات محكم است [كه داراى كلماتى صريح و مفاهيمى روشن است] آنها اصل و اساس كتاب اند، و بخشى ديگر آيات متشابه است [كه كلماتش غير صريح و معانى اش مختلف و گوناگون است و جز به وسيله آيات محكم و روايات استوار تفسير نمى شود] ولى كسانى كه در قلوبشان انحراف [از هدايت الهى] است براى فتنه انگيزى و طلب تفسيرِ [نادرست و به ترديد انداختن مردم و گمراه كردن آنان] از آيات متشابهش پيروى مى كنند، و حال آنكه تفسير واقعى و حقيقى آنها را جز خدا نمى داند. و استواران در دانش [و چيره دستان در بينش] مى گويند: ما به آن ايمان آورديم، همه [چه محكم، چه متشابه] از سوى پروردگار ماست. و [اين حقيقت را] جز

صاحبان خرد متذكّر نمى شوند. (7)

[و مى گويند:] پروردگارا! دل هايمان را پس از آنكه هدايتمان فرمودى منحرف مكن، و از سوى خود رحمتى برما ببخش؛ زيرا تو بسيار بخشنده اى. (8)

پروردگارا! قطعاً تو در روزى كه هيچ شكى در آن نيست، گردآورنده همه مردمى؛ مسلماً خدا خلف وعده نمى كند. (9)

يقيناً اموال و فرزندان كافران هرگز چيزى از [عذاب] خدا را از آنان برطرف نمى كند؛ و اينانند كه آتشگيره آتش اند. (10)

[روشِ آنان] مانند روش فرعونيان و كسانى است كه پيش از آنان بودند كه آيات ما را تكذيب كردند، پس خدا هم آنان را به گناهانشان مؤاخذه كرد؛ و خدا سخت كيفر است. (11)

به كافران بگو: به زودى شكست مى خوريد و به سوى دوزخ محشور مى شويد، و آن بد آرامگاهى است. (12)

تحقيقاً براى شما در دو گروهى كه [در جنگ بدر] با هم رو به رو شدند، نشانه اى [از قدرت خدا و حقّانيّت نبوّت پيامبر] بود، گروهى در راه خدا مى جنگيدند، و گروه ديگر كافر بودند، كه اهل ايمان را به چشم خويش دو برابر مى ديدند [به همين خاطر شكست خوردند] و خدا هر كه را بخواهد با يارى خود تأييد مى كند؛ مسلماً در اين [واقعيت] عبرتى براى دارندگان بصيرت است. (13)

محبت و عشق به خواستنى ها [كه عبارت است] از زنان و فرزندان و اموال فراوان از طلا و نقره و اسبان نشاندار و چهارپايان و كشت و زراعت، براى مردم آراسته شده است؛ اينها كالاى زندگىِ [زودگذرِ] دنياست؛ و خداست كه بازگشت نيكو نزد اوست. (14)

بگو: آيا شما را به بهتر از اين [امور] خبر دهم؟ براى آنان كه [در

همه شؤون زندگى] پرهيزكارى پيشه كرده اند، در نزد پروردگارشان بهشت هايى است كه از زيرِ [درختانِ] آن نهرها جارى است، در آنجا جاودانه اند و [نيز براى آنان] همسرانى پاكيزه و خشنودى و رضايتى از سوى خداست؛ و خدا به بندگان بيناست. (15)

آنان كه مى گويند: پروردگارا! قطعاً ما ايمان آورديم، پس گناهانمان را بيامرز وما را از عذاب آتش نگاه دار. (16)

آنان كه صبركنندگان و راستگويان و فرمانبرداران و انفاق كنندگان و استغفاركنندگان در سحرهايند؛ (17)

خدا در حالى كه برپا دارنده عدل است [با منطق وحى، با نظام مُتقن آفرينش و با زبان همه موجودات] گواهى مى دهد كه هيچ معبودى جز او نيست؛ و فرشتگان و صاحبان دانش نيز گواهى مى دهند كه هيچ معبودى جز او نيست؛ معبودى كه تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (18)

مسلماً دينِ [واقعى كه همه پيامبرانْ مُبلّغ آن بودند] نزد خدا، اسلام است. و اهل كتاب [درباره آن] اختلاف نكردند مگر پس از آنكه آنان را [نسبت به حقّانيّت آن] آگاهى و دانش آمد، اين اختلاف به خاطر حسد و تجاوز ميان خودشان بود؛ و هر كس به آيات خدا كافر شود [بداند كه] خدا حسابرسى، سريع است. (19)

پس اگر با تو جدال و گفتگوى خصومت آميز كردند، [فقط در پاسخشان] بگو: من و همه پيروانمْ وجود خود را تسليم خدا كرده ايم. و به اهل كتاب و به بى سوادانِ [مشرك] بگو: آيا شما هم تسليم شده ايد؟ پس اگر تسليم شوند، قطعاً هدايت يافته اند، و اگر روى گرداندند [برتو دشوار و سخت نيايد] كه آنچه بر عهده توست فقط ابلاغ [پيام خدا]ست؛ و خدا به بندگان بيناست. (20)

كسانى

كه پيوسته به آيات خدا كفر مى ورزند، و همواره پيامبران را به ناحق مى كشند، و از مردم كسانى را كه امر به عدالت مى كنند به قتل مى رسانند، پس آنان را به عذابى دردناك بشارت ده. (21)

آنان كسانى اند كه اعمالشان در دنيا و آخرت تباه و بى اثر شده، و براى آنان هيچ ياورى نخواهد بود. (22)

آيا به كسانى كه بهره اى اندك از كتاب [تورات و انجيل] به آنان داده شده ننگريستى كه به سوى كتاب خدا خوانده مى شوند تا در ميان آنان [درباره احكام الهى و نبوّت پيامبر اسلام] داورى كنند؟ سپس گروهى از آنان در حالى كه اعراض كننده [از حق و حقيقت]اند، روى مى گردانند. (23)

اين روى گردانى به خاطر آن است كه گفتند: هرگز آتش [دوزخ در روز قيامت] جز چند روزى به ما نمى رسد و آنچه همواره افترا و دروغ [به خدا] مى بستند، آنان را در دينشان مغرور كرده است. (24)

پس چه خواهند كرد، هنگامى كه آنان را براى روزى كه هيچ شكى در آن نيست گرد آوريم، و به هر كس آنچه [از نيك و بد] به دست آورده، به طور كامل داده شود، و آنان مورد ستم قرار نخواهند گرفت. (25)

بگو: خدايا! اى مالك همه موجودات! به هر كه خواهى حكومت مى دهى و از هر كه خواهى حكومت را مى ستانى، و هر كه را خواهى عزت مى بخشى و هر كه را خواهى خوار و بى مقدار مى كنى، هر خيرى به دست توست، يقيناً تو بر هر كارى توانايى. (26)

شب را در روز درمى آورى و روز را در شب درمى آورى، و زنده را از مرده بيرون مى آورى

و مرده را از زنده بيرون مى آورى؛ و هر كه را بخواهى بى حساب روزى مى دهى. (27)

مؤمنان نبايد كافران را به جاى اهل ايمان، سرپرست و دوست بگيرند؛ و هر كس چنين كند در هيچ پيوند و رابطه اى با خدا نيست، مگر آنكه بخواهيد به سبب دفع خطرى كه متوجه شماست از آنان تقيّه كنيد؛ خدا شما را از [عذاب] خود بر حذر مى دارد، و بازگشت [همه] به سوى خداست. (28)

بگو: اگر آنچه [از نيّت هاى فاسد و افكار باطل] در سينه هاى شماست، پنهان داريد يا آشكار كنيد، خدا آن را مى داند. و نيز آنچه را در آسمان ها و آنچه را در زمين است، مى داند و خدا بر هر چيز تواناست. (29)

روزى كه هر كس آنچه را از كار نيك انجام داده و آنچه را از كار زشت مرتكب شده حاضر شده مى يابد، و آرزو مى كند كه اى كاش ميان او و كارهاى زشتش زمان دور و درازى فاصله بود. و خدا شما را از [عذاب] خود برحذر مى دارد؛ و خدا به بندگان مهربان است. (30)

بگو: اگر خدا را دوست داريد، پس مرا پيروى كنيد تا خدا هم شما را دوست بدارد، و گناهانتان را بيامرزد؛ و خدا بسيار آمرزنده و مهربان است. (31)

بگو: از خدا و پيامبر اطاعت كنيد. پس اگر روى گردانيدند [بدانند كه] يقيناً خدا كافران را دوست ندارد. (32)

بى ترديد خدا آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را [به خاطر شايستگى هاى ويژه اى كه در آنان بود] بر جهانيان برگزيد. (33)

فرزندانى [را برگزيد] كه [از نظر پاكى، تقوا، درستى و راستى] برخى از [آنان

از نسل] برخى ديگرند؛ و خدا شنوا و داناست. (34)

[ياد كنيد] هنگامى كه همسر عمران گفت: پروردگارا! براى تو نذر كردم كه آنچه را در شكم خود دارم [براى خدمت خانه تو از ولايت و سرپرستى من] آزاد باشد، بنابراين از من بپذير؛ يقيناً تو شنوا و دانايى. (35)

زمانى كه او را زاييد، گفت: پروردگارا! من او را دختر زاييدم. و خدا به آنچه او زاييد داناتر بود؛ و آن پسر [كه زاييدن او را آرزو داشت، در كرامت، عظمت، ارزش و شخصيت] مانند اين دختر نيست؛ [پس در مقام نام گذاريش گفت:] البته من نامش را «مريم» نهادم، و او و فرزندانش را از خطرات مهلك و وسوسه هاى بنيان برانداز شيطان رانده شده به پناه تو مى آورم. (36)

پس پرودگارش او را به صورت نيكويى پذيرفت، و به طرز نيكويى نشو و نما داد، و زكريا را كفيلِ [رشد و تربيت معنوى] او قرار داد. هر زمان كه زكريا در محراب [عبادت] بر او وارد مى شد، رزق ويژه اى نزدش مى يافت. [روزى در كمال شگفتى] گفت: اى مريم! اين رزق ويژه براى تو از كجاست؟! گفت: از سوى خداست، يقيناً خدا هر كس را بخواهد، رزق بى حساب مى دهد. (37)

در آنجا بود كه زكريا [با ديدن كرامت و عظمت مريم] پروردگار خود را خوانده، گفت: پروردگارا! مرا از سوى خود فرزندى پاك و پاكيزه عطا كن، يقيناً تو شنواى دعايى. (38)

پس فرشتگان، او را در حالى كه در محراب عبادت به نماز ايستاده بود، ندا دادند كه خدا تو را به يحيى بشارت مى دهد كه تصديق كننده كلمه اى از سوى خدا [يعنى مسيح]

است و سرور و پيشوا، و [از روى زهد و حيا] نگاهدار خود از مُشتهيات نفسانى، و پيامبرى از شايستگان است. (39)

گفت: پروردگارا! چگونه براى من پسرى خواهد بود، در حالى كه پيرى به من رسيده و همسرم نازاست؟ خدا فرمود: چنين است [كه مى گويى، ولى كار خدا مُقيّد به علل و اسباب نيست] خدا هر چه را بخواهد [با مشيّت مطلقه خود] انجام مى دهد. (40)

گفت: پروردگارا! براى من نشانه اى [جهت الهى بودن اين بشارت] قرار ده. گفت: نشانه تو اين است كه سه روز نتوانى با مردم جز با رمز و اشاره سخن گويى، و پروردگارت را بسيار ياد كن و [او را] شام گاه و بامداد تسبيح گوى. (41)

و [ياد كنيد] هنگامى كه فرشتگان گفتند: اى مريم! قطعاً خدا تو را برگزيده و [از همه آلودگى هاى ظاهرى و باطنى] پاك ساخته، و بر زنان جهانيان برترى داده است. (42)

اى مريم! فروتنانه براى پروردگارت به طاعت برخيز و سجده به جاى آور و با ركوع كنندگان ركوع كن. (43)

اين [حقايق] از خبرهاى غيبى است كه به تو وحى مى كنيم. و تو هنگامى كه آنان قلم هاى خود را [به عنوان قرعه زدن در آب] مى انداختند كه كداميك از آنان سرپرستى مريم را عهده دار شود، و نيز زمانى كه [براى كفالت او] با يكديگر جدال و ستيز مى كردند، نزد آنان نبودى. (44)

[ياد كنيد] زمانى كه فرشتگان گفتند: اى مريم! يقيناً خدا تو را به كلمه اى از سوى خود كه نامش مسيح عيسى بن مريم است مژده مى دهد كه در دنيا و آخرت داراى مقبوليّت و آبرومندى و از مقربّان است.

(45)

و با مردم در گهواره [به صورت كارى خارق العاده] و در ميان سالى [با زبان وحى] سخن مى گويد و از شايستگان است. (46)

[مريم] گفت: پروردگارا! چگونه براى من فرزندى خواهد بود، در حالى كه هيچ بشرى با من تماس نگرفته؟! [خدا] فرمود: چنين است كه مى گويى [ولى كار خدا مُقيّد به علل و اسباب نيست،] خدا هر چه را بخواهد [با مشيّت مطلقه خود] مى آفريند، چون چيزى را اراده كند جز اين نيست كه به آن مى گويد: «باش» پس بى درنگ مى باشد؛ (47)

و به او كتاب و حكمت و تورات و انجيل مى آموزد. (48)

و به رسالت و پيامبرى به سوى بنى اسرائيل مى فرستد كه [به آنان گويد:] من از سوى پروردگارتان براى شما نشانه اى [بر صدق رسالتم] آورده ام؛ من از گِل براى شما چيزى به شكل پرنده مى سازم و در آن مى دَمم كه به اراده و مشيّت خدا پرنده اى [زنده و قادر به پرواز] مى شود؛ و كور مادرزاد و مبتلاى به پيسى را بهبود مى بخشم؛ و مردگان را به اِذن خدا زنده مى كنم؛ و شما را از آنچه مى خوريد و آنچه در خانه هايتان ذخيره مى كنيد خبر مى دهم؛ مسلماً اگر مؤمن باشيد اين [معجزات] براى شما نشانه اى [بر صدق رسالت من] است؛ (49)

وآنچه را از تورات پيش از من بوده، تصديق دارم و [آمده ام] تا برخى از چيزهايى را كه [در گذشته به سزاى ستمكارى وگناهانتان] بر شما حرام شده حلال كنم، وبراى شما نشانه اى [برصدق رسالتم] از سوى پروردگارتان آورده ام؛ پس [اى بنى اسرائيل!] از خدا پروا كنيد و مرا فرمان بريد؛ (50)

يقيناً خدا پروردگار من و پرودگار شماست؛

پس او را بپرستيد، اين است راه راست. (51)

زمانى كه عيسى از آنان احساس كفر كرد، گفت: [براى اقامه دين و سلوك و حركت] كيانند ياران من به سوى خدا؟ حواريون گفتند: ما ياران خداييم، به خدا ايمان آورديم؛ و گواه باش كه ما در برابر خدا [و فرمان ها و احكام او] تسليم هستيم. (52)

پروردگارا! به آنچه نازل كردى ايمان آورديم و از اين پيامبر پيروى كرديم؛ پس ما را در زمره گواهان [كه پيامبران تواند] بنويس. (53)

و [كافران از بنى اسرائيل درباره عيسى و آيينش] نيرنگ زدند، و خدا هم جزاى نيرنگشان را داد؛ و خدا بهترين جزا دهنده نيرنگ زنندگان است. (54)

[ياد كنيد] هنگامى كه خدا فرمود: اى عيسى! من تو را [از روى زمين و از ميان مردم] برمى گيرم، و به سوى خود بالا مى برم، و از بودن در ميان اجتماع آلوده كافران پاك مى كنم، و آنان را كه از تو پيروى كردند تا روز قيامت برتر از كسانى كه كافر شدند قرار مى دهم؛ سپس بازگشت شما به سوى من است، و در ميان شما در آنچه با هم اختلاف داشتيد [به حقّ و عدالت] داورى مى كنم؛ (55)

اما كسانى كه كافر شدند، آنان را در دنيا و آخرت به عذابى سخت شكنجه مى كنم و براى آنان هيچ ياورى نخواهد بود؛ (56)

و اما كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند، خدا پاداششان را به طور كامل مى دهد؛ و خدا ستمكاران را [كه به دين كافر شدند، يا از دين فقط به اسم آن قناعت كردند] دوست ندارد. (57)

اين داستان هايى كه بر تو مى خوانيم از

آيات [الهى] و پندهاى حكيمانه است. (58)

قطعاً داستان عيسى نزد خدا [از نظر چگونگى آفرينش] مانند داستان آدم است كه [پيكر] او را از خاك آفريد، سپس به او فرمود: [موجود زنده] باش؛ پس بى درنگ [موجود زنده] شد. (59)

حق از [ناحيه] پروردگار توست؛ بنابراين از ترديدكنندگان مباش. (60)

پس هر كه با تو درباره او [عيسى] پس از آنكه بر تو [به واسطه وحى، نسبت به احوال وى] علم و آگاهى آمد، مجادله و ستيز كند، بگو: بياييد ما پسرانمان را و شما پسرانتان را، و ما زنانمان را و شما زنانتان را، و ما نفوسمان را و شما نفوستان را دعوت كنيم؛ سپس يكديگر را نفرين نماييم، پس لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم (61)

يقيناً اين [واقعياتى كه بيان شد،] همان داستان راست و درست [مسيح] است؛ [و الوهيّت او يا فرزند خدا بودنش از پندارهاى واهى و ادعاهاى باطل نصارى است] و هيچ معبودى جز خدا نيست؛ و يقيناً خداست كه تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (62)

چنانچه [با اين همه دلايل روشن از اعتراف به توحيد و پذيرفتن اسلام] روى گرداندند، [بدانند كه] يقيناً خدا به [وضع و حال] مفسدان آگاه است. (63)

بگو: اى اهل كتاب! بياييد به سوى سخنى كه ميان ما و شما يكسان است [و همه كتاب هاى آسمانى و پيامبران آن را ابلاغ كردند] كه جز خداى يگانه را نپرستيم، و چيزى را شريك او قرار ندهيم، و بعضى از ما بعضى را اربابانى به جاى خدا نگيرد. پس اگر [از دعوتت به اين حقايق] روى گرداندند [تو و پيروانت] بگوييد: گواه باشيد

كه ما [در برابر خدا و فرمان ها و احكام او] تسليم هستيم. (64)

اى اهل كتاب! چرا درباره ابراهيم مجادله و ستيز مى كنيد [شما قوم يهود، او را يهودى مى دانيد، و شما گروه نصارى، او را نصرانى مى شماريد] در حالى كه تورات و انجيل بعد از او نازل شد؛ آيا نمى انديشيد؟! (65)

آگاه باشيد! شما كسانى هستيد كه درباره آنچه به آن آگاهى داشتيد مجادله و ستيز كرديد، [ستيز شما يهوديان با نصارى اين بود كه مسيح، فرزند خدا نيست، و ستيز شما نصارى با يهوديان اين بود كه عيسى داراى مقام نبوّت است و ايمان به او واجب است،] پس چرا درباره آنچه به آن آگاهى نداريد [و آن آيين ابراهيم است] مجادله و ستيز مى كنيد؟! و خدا مى داند و شما نمى دانيد. (66)

ابراهيم نه يهودى بود و نه نصرانى، بلكه يكتاپرست و حق گرايى تسليم بود، و از مشركان نبود. (67)

مسلماً نزديك ترين مردم به ابراهيم [از جهت پيوند وانتساب معنوى] كسانى اند كه [از روى حقيقت] از او پيروى كردند، و اين پيامبر و كسانى كه [به او] ايمان آورده اند [از همه به او نزديك ترند] و خدا ياور و سرپرست مؤمنان است. (68)

گروهى از اهل كتاب آرزو دارند كه كاش شما را [از راه خدا] گمراه كنند، در حالى كه جز خودشان را گمراه نمى كنند، و [اين واقعيت را] درك نمى كنند. (69)

اى اهل كتاب! چرا به آيات خدا [در تورات و انجيل درباره اوصاف پيامبر اسلام] كفر مى ورزيد در حالى كه خودتان گواهى مى دهيد [كه اين آيات از سوى خدا نازل شده است؟!] (70)

اى اهل كتاب! چرا در حالى

كه [به حقايق و واقعيات] آگاهيد، حق را به باطل مُشتبه مى كنيد، و حق را پنهان مى داريد [تا مردم گمراه بمانند؟!] (71)

و گروهى از [عالمانِ] اهل كتاب [به پيروان خود] گفتند: اول روز به آنچه [از آيات قرآن] بر مؤمنان نازل شده [به مكر و حيله] ايمان آوريد، و در پايان روز كفر ورزيد، شايد [مؤمنان با اين ايمان و انكار شما به ترديد افتند و] از دينشان بازگردند!! (72)

و [نيز گفتند: در توضيح حقايق] جز به كسى كه از دينتان پيروى مى كند، اطمينان نورزيد [تا ديگران هدايت نيابند]. بگو: يقيناً هدايت، هدايت خداست. سپس گفتند: گمان نكنيد آنچه به شما اهل كتاب [از نبوّت، معجزه، قبله مستقل و آيات آسمانى] داده شده به كسى [از عرب و غير عرب] داده شود، يا اينكه مؤمنان مى توانند نزد پروردگارشان با شما محاجّه و گفتگو كنند. [در پاسخ ياوه هاى آنان] بگو: فضل و رحمت [كه از جلوه هايش نبوّت، كتاب، معجزه و قبله است،] به دست خداست، به هر كس بخواهد مى دهد؛ و خدا بسيار عطا كننده و داناست. (73)

هر كه را بخواهد، به رحمت خود اختصاص مى دهد و خدا داراى فضل بزرگ است. (74)

و از اهل كتاب كسى است كه اگر او را بر مال فراوانى امين شمارى، آن را به تو بازمى گرداند؛ و از آنان كسى است كه اگر او را به يك دينار امين شمارى، آن را به تو بازنمى گرداند، مگر آنكه همواره بالاى سرش بايستى [و مال خود را با سخت گيرى از او بستانى]. اين به خاطر آن است كه آنان گفتند: [چون ما اهل كتابيم] رعايت كردن حقوق

غير اهل كتاب بر عهده ما نيست، [و در ضايع كردن حقوق ديگران گناه و عقوبتى نداريم] و اينان [در حالى كه باطل بودن گفتار خود را] مى دانند بر خدا دروغ مى بندند. (75)

آرى، هر كه به پيمان خود [در تعهد به اجراى احكام دين] وفا كرد، و [در همه امور زندگى] تقوا پيشه ساخت، [بداند كه] يقيناً خدا تقواپيشگان را دوست دارد. (76)

قطعاً كسانى كه پيمان خدا و سوگندهايشان را [براى رسيدن به مقاصد دنيايى] به بهاى اندكى مى فروشند، براى آنان در آخرت بهره اى نيست؛ و خدا با آنان سخن نمى گويد، و در قيامت به آنان نظر [لطف و رحمت] نمى نمايد، و [از گناه و آلودگى] پاكشان نمى كند؛ و براى آنان عذاب دردناكى خواهد بود. (77)

و از يهود گروهى هستند كه هنگام [خواندن] دست نوشته ها[ى دروغ و بر بافته هاى خود] زبان [و صدايشان] را چنان پيچ و خم مى دهند تا شما گمان كنيد كه [آنچه مى خوانند] از كتاب آسمانى است، در حالى كه از كتاب [آسمانى] نيست؛ و [با بى شرمى] مى گويند: آنچه مى خوانيم از سوى خداست. در حالى كه از سوى خدا نيست؛ و با آنكه مى دانند [از سوى خدا نيست] به خدا دروغ مى بندند. (78)

هيچ انسانى را نسزد كه خدا او را كتاب و حكمت و نبوّت دهد، سپس به مردم بگويد: به جاى خدا بندگان من باشيد بلكه [تكليف الهى و انسانى او اقتضا مى كند به مردم بگويد:] به خاطر آنكه كتاب خدا را تعليم مى داديد، و به سبب آنكه آن را مى خوانديد، دانشمندانِ «الهى مسلك» [و كاملان در دين] باشيد. (79)

و نيز نَسِزد كه به شما فرمان

دهد كه فرشتگان و پيامبران را خدايان خود گيريد. آيا [چنين انسان والايى كه داراى نبوّت و حكمت است] شما را پس از آنكه تسليم [خدا و فرمان ها و احكام او] شده ايد، امر به كفر مى كند؟ (80)

و [ياد كنيد] هنگامى كه خدا از همه پيامبران [و امت هايشان] پيمان گرفت كه هرگاه كتاب و حكمت به شما دادم، سپس [در آينده] پيامبرى براى شما آمد كه آنچه را [از كتاب هاى آسمانى] نزد شماست تصديق كرد، قطعاً بايد به او ايمان آوريد و وى را يارى دهيد. [آن گاه خدا] فرمود: آيا اقرار كرديد و بر اين [حقيقت] پيمان محكم مرا [به صورتى كه به آن وفا كنيد] دريافت نموديد؟ گفتند: اقرار كرديم. فرمود: پس [بر اين پيمان] گواه باشيد و من هم با شما از گواهانم. (81)

پس كسانى كه بعد از اين [پيمان محكم و استوار از آن] روى برتافتند فقط آنان هستند كه از دايره انسانيت بيرون شده اند. (82)

آيا [اهل كتاب پس از اين همه دلايل روشن] غير دين خدا را خواستارند؟ در حالى كه هر كه در آسمان ها وزمين است از روى رغبت يا كراهت در برابر او [و اراده و فرمانش] تسليم است، وهمه به سوى او بازگردانده مى شوند. (83)

[اى پيامبر! از جانب خود و پيروانت به همه] بگو: ما به خدا و آنچه بر ما نازل شده و آنچه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و نوادگان [داراى مقام نبوتشان] فرود آمده، و آنچه به موسى و عيسى و پيامبران از سوى پروردگارشان داده شده ايمان آورديم، و ميان هيچ يك از آنان فرق نمى گذاريم، و

ما در برابر او [و فرمان ها و احكام او] تسليم هستيم. (84)

و هركه جز اسلام، دينى طلب كند، هرگز از او پذيرفته نمى شود و او در آخرت از زيانكاران است. (85)

چگونه خدا گروهى را هدايت كند كه بعد از آنكه ايمان آوردند، و به حقّانيّت رسول اسلام شهادت دادند، و دلايل روشن و آشكار براى آنان آمد، كافر شدند؟ و خدا گروه ستمكاران را هدايت نمى كند. (86)

اينان كيفرشان اين است كه لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر آنان است. (87)

در آن لعنت جاودانه اند؛ نه عذاب از آنان سبك شود، و نه مهلتشان دهند. (88)

مگر كسانى كه بعد از آن توبه كردند و [مفاسد خود را] اصلاح نمودند؛ زيرا خدا بسيار آمرزنده و مهربان است. (89)

مسلماً كسانى كه پس از ايمانشان كافر شدند، سپس بر كفر [خود] افزودند، هرگز توبه آنان پذيرفته نخواهد شد؛ و اينانند كه گمراهند. (90)

قطعاً كسانى كه كافر شدند و در حال كفر از دنيا رفتند، هرگز از هيچ يك از آنان [براى رهايى از عذاب] هر چند به اندازه آكندگى زمين از طلا فديه و عوض دهد، پذيرفته نمى شود؛ براى آنان عذابى دردناك خواهد بود، و هيچ ياورى نخواهند داشت. (91)

هرگز به [حقيقتِ] نيكى [به طور كامل] نمى رسيد تا از آنچه دوست داريد انفاق كنيد؛ و آنچه از هر چيزى انفاق مى كنيد [خوب يا بد، كم يا زياد، به اخلاص يا ريا] يقيناً خدا به آن داناست. (92)

همه خوراكى ها بر بنى اسرائيل حلال بود، جز آنچه اسرائيل [يعنى حضرت يعقوب] پيش از آنكه تورات نازل شود [به علتى] بر خود

حرام كرد؛ [بنابراين آنچه از خوراكى ها در توراتْ حرام شده به كيفر گناهان بنى اسرائيل است نه آنكه از آيين ابراهيم به جا مانده باشد] بگو: اگر راستگوييد [و حقيقت غير از اين است] تورات را [كه از نظرها پنهان كرده ايد] بياوريد و آن را بخوانيد، [و اگر از آوردن تورات و خواندنش خوددارى ورزيد، اعتراف كنيد كه به تورات دروغ مى بنديد.] (93)

پس كسانى كه بعد از اين [دلايل روشن] بر خدا دروغ بندند، [و بگويند: آنچه از خوراكى ها در تورات حرام شده از شريعت ابراهيم باقى مانده و نسخ آن محال است،] اينانند كه يقيناً ستمكارند. (94)

بگو: خدا راست گفت [كه خوراكى ها در آيين ابراهيم حرام نبوده]. بنابراين از آيين ابراهيم كه يكتاپرست و حق گرا بود و از مشركان نبود، پيروى كنيد. (95)

يقيناً نخستين خانه اى كه براى [نيايش و عبادت] مردم نهاده شد، همان است كه در مكه است، كه پر بركت و وسيله هدايت براى جهانيان است. (96)

در آن نشانه هايى روشن [از ربوبيّت، لطف، رحمت خدا و از جمله] مقام ابراهيم است؛ و هر كه وارد آن شود در امان است؛ و خدا را حقّى ثابت و لازم بر عهده مردم است كه [براى اداى مناسك حج] آهنگ آن خانه كنند، [البته] كسانى كه [از جهت سلامت جسمى و توانمندى مالى و باز بودن مسير] بتوانند به سوى آن راه يابند، و هر كه ناسپاسى ورزد [و از رفتن به آنجا خوددارى كند، به خود زيان زده]؛ زيرا خدا از جهانيان بى نياز است. (97)

بگو: اى اهل كتاب! چرا به آيات خدا كفر مى ورزيد؟ در حالى كه خدا

بر آنچه انجام مى دهيد، گواه است. (98)

بگو: اى اهل كتاب! چرا كسانى را كه ايمان آورده اند از راه خدا - در حالى كه خواهان كج نشان دادن آن هستيد - بازمى داريد؟ با اينكه شما [به مستقيم بودن و حقّانيّتش] گواهيد، و خدا از آنچه انجام مى دهيد بى خبر نيست. (99)

اى اهل ايمان! اگر از گروهى از كسانى كه به آنان كتاب داده شده اطاعت كنيد، شما را پس از ايمانتان به كفر بازمى گردانند. (100)

و چگونه كفر مى ورزيد در حالى كه آيات خدا بر شما خوانده مى شود، و پيامبر او در ميان شماست؟! و هر كس به خدا تمسّك جويد، قطعاً به راه راست هدايت شده است. (101)

اى اهل ايمان! از خدا آن گونه كه شايسته پرواى از اوست، پروا كنيد، و نميريد مگر در حالى كه [در برابر او و فرمان ها و احكامش] تسليم باشيد. (102)

و همگى به ريسمان خدا [قرآن و اهل بيت (عليهم السلام)] چنگ زنيد، و پراكنده و گروه گروه نشويد؛ و نعمت خدا را بر خود ياد كنيد آن گاه كه [پيش از بعثت پيامبر و نزول قرآن] با يكديگر دشمن بوديد، پس ميان دل هاى شما پيوند و الفت برقرار كرد، در نتيجه به رحمت و لطف او با هم برادر شديد، و بر لب گودالى از آتش بوديد، پس شما را از آن نجات داد؛ خدا اين گونه، نشانه هاى [قدرت، لطف و رحمت] خود را براى شما روشن مى سازد تا هدايت شويد. (103)

و بايد از شما گروهى باشند كه [همه مردم را] به سوى خير [اتحاد، اتفاق، الفت، برادرى، مواسات و درستى] دعوت نمايند، و

به كار شايسته و پسنديده وادارند، و از كار ناپسند و زشت بازدارند؛ و اينانند كه يقيناً رستگارند. (104)

و [شما اى اهل ايمان!] مانند كسانى نباشيد كه پس از آنكه دلايل روشن براى آنان آمد، پراكنده و گروه گروه شدند و [در دين] اختلاف پيدا كردند، و آنان را عذابى بزرگ است؛ (105)

در روزى كه چهره هايى سپيد و چهره هايى سياه شود، اما آنان كه چهره هايشان سياه شده [به آنان گويند:] آيا پس از ايمانتان كافر شديد؟ پس به كيفر آنكه كفر مى ورزيديد، اين عذاب را بچشيد. (106)

و اما آنان كه چهره هايشان سپيد گشته، همواره در رحمت خدايند، و در آن جاودانه اند. (107)

اينها [كه سرگذشت اهل كتاب، مژده ها، بيم ها و امور مربوط به آخرت است] آيات خداست كه آن را به درستى و راستى بر تو مى خوانيم؛ و خدا هيچ ستم و بيدادى بر جهانيان نمى خواهد. (108)

و آنچه در آسمان و آنچه در زمين است، فقط در سيطره مالكيّت و فرمانروايى خداست، و همه امور به سوى او بازگردانده مى شود. (109)

شما بهترين امتى هستيد كه [براى اصلاح جوامع انسانى] پديدار شده ايد، به كار شايسته و پسنديده فرمان مى دهيد و از كار ناپسند و زشت بازمى داريد، و [از روى تحقيق، معرفت، صدق و اخلاص] به خدا ايمان مى آوريد. و اگر اهل كتاب ايمان مى آوردند قطعاً براى آنان بهتر بود؛ برخى از آنان مؤمن [به قرآن و پيامبرند] و بيشترشان فاسقند. (110)

هرگز به شما جز آزارى اندك نمى رسانند، و اگر با شما بجنگند [شكست مى خورند و] به شما پشت كرده [فرار مى كنند] آن گاه [از جانب ديگران] يارى نمى شوند. (111)

هر

زمان و هر كجا يافت شوند، [داغِ] خوارى و ذلت بر آنان زده شده، مگر [آنكه] به ريسمانى از جانب خدا [كه ايمان به قرآن و نبوّت پيامبر است] و يا ريسمانى از سوى مردمِ [مؤمن كه پذيرش ذمه و شرايط آن است، چنگ زنند] و به خشمى از سوى خدا سزاوار شده اند و [داغِ] بينوايى و بدبختى بر آنان زده شد. اين بدان سبب است كه آنان همواره به آيات خدا كفر مى ورزيدند و پيامبران را به ناحق مى كشتند، و اين [كفرورزى و كشتن پيامبران] به سبب اين است كه [خدا را] نافرمانى نمودند و همواره [از حدود الهى] تجاوز مى كردند. (112)

[همه اهل كتاب] يكسان نيستند، از اهل كتاب گروهى درستكار [و رعايت كننده حقّ خدا و مردم] هستند، آيات خدا را در ساعاتى از شب مى خوانند و [به پيشگاه حق از روى تواضع و فروتنى] سجده مى كنند. (113)

[در سايه قرآن و نبوّت پيامبر] به خدا و روز قيامت ايمان مى آورند و به كار شايسته و پسنديده فرمان مى دهند، و از كار ناپسند و زشت بازمى دارند و در كارهاى خير مى شتابند؛ و اينان از شايستگانند. (114)

و هر كار خيرى انجام دهند، هرگز درباره آن مورد ناسپاسى قرار نخواهند گرفت؛ و خدا به تقواپيشگان داناست. (115)

قطعاً كسانى كه كافر شدند، هرگز اموال و اولادشان چيزى از [عذاب] خدا را از آنان دفع نخواهد كرد؛ و آنان اهل آتشند و در آن جاودانه اند. (116)

داستان آنچه [كافران] در اين زندگى دنيا انفاق مى كنند، مانند بادى آميخته با سرمايى سخت است كه [به عنوان مجازات] به كشتزار قومى كه بر خود ستم كرده اند

برسد و آن را نابود كند؛ و خدا به آنان ستم نكرده است، ولى آنان به خويشتن ستم مى ورزند. (117)

اى اهل ايمان! از غير خودتان براى خود محرم راز نگيريد؛ آنان از هيچ توطئه و فسادى درباره شما كوتاهى نمى كنند؛ شدت گرفتارى و رنج و زيان شما را دوست دارند؛ تحقيقاً دشمنى [با اسلام و مسلمانان] از لابلاى سخنانشان پديدار است و آنچه سينه هايشان [از كينه و نفرت] پنهان مى دارد بزرگ تر است. ما نشانه ها[ىِ دشمنى و كينه آنان] را اگر مى انديشيد براى شما روشن ساختيم. (118)

آگاه باشيد! اين شماييد كه آنان را دوست داريد، و آنان شما را دوست ندارند. و شما به همه كتاب ها[ىِ آسمانى] ايمان داريد [ولى آنان ايمان ندارند]. و چون با شما ديدار كنند، مى گويند: ايمان آورديم. و زمانى كه با يكديگر خلوت نمايند از شدت خشمى كه بر شما دارند، سر انگشتان خود را مى گزند. بگو: به خشمتان بميريد. يقيناً خدا به آنچه در سينه هاست، داناست. (119)

اگر به شما خير و خوشى [و پيروزى و غنيمت] رسد، آنان را بدحال [و دلتنگ] مى كند، و اگر بدى و ناخوشى [و حادثه تلخى] رسد به سبب آن خوشحال مى شوند؛ و اگر شكيبايى ورزيد و پرهيزكارى كنيد، نيرنگشان هيچ زيانى به شما نمى رساند؛ مسلماً خدا به آنچه انجام مى دهند، احاطه دارد. (120)

و [ياد كن] زمانى را كه صبحگاهان [براى جنگ احد] از ميان خانواده ات بيرون آمدى تا مؤمنان را براى جنگيدن در سنگرهاى نظامى جاى دهى؛ و خدا شنوا[ىِ به گفته ها] و دانا[ىِ بهنيّت ها]ست. (121)

[ياد كنيد كه] در آن هنگام دو گروه از شما بر آن شدند كه

سستى و ناتوانى نشان دهند [و از جنگ منصرف شده، برگردند]، در حالى كه خدا يار و ياورشان بود [لذا از اين قصد شيطانى بازشان داشت] و مؤمنان بايد فقط بر خدا توكل كنند. (122)

و بى ترديد خدا در [جنگِ] بدر شما را يارى داد، در حالى كه [از نظر ساز و برگ جنگى و شمار نفرات نسبت به دشمن] ناتوان بوديد؛ بنابراين از خدا پروا كنيد، باشد كه سپاس گزارى نماييد. (123)

آن هنگام كه به مؤمنان مى گفتى: آيا شما را بس نيست كه پروردگارتان به سه هزار فرشته نازل شده شما را يارى دهد؟ (124)

آرى، اگر شكيبايى ورزيد و پرهيزكارى كنيد و دشمنان در همين لحظه، جوشان و خروشان بر شما بتازند، پروردگارتان شما را با پنج هزار فرشته نشان دار يارى مى دهد. (125)

و خدا [وعده يارى و پيروزى] را جز بشارتى براى شما و براى آنكه دل هايتان به آن آرامش يابد، قرار نداد؛ و يارى و نصرت جز از سوى خداى تواناى شكست ناپذير و حكيم نيست. (126)

تا برخى از كافران را [از ريشه و بن] نابود كند، يا آنان را خوار و ذليل سازد، تا نوميد بازگردند. (127)

زمام چيزى از امور [مشركان و مؤمنانِ فرارى از جنگ] در اختيار تو نيست، يا توبه آنان را [به شرط آنكه توبه كنند] مى پذيرد يا عذابشان مى كند؛ زيرا آنان ستمكارند. (128)

و آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است، فقط در سيطره مالكيّت و فرمانروايى خداست. هر كه را بخواهد مى آمرزد و هر كه را بخواهد عذاب مى كند؛ و خدا بسيار آمرزنده و مهربان است. (129)

اى اهل ايمان! ربا

را كه سودهاى چند برابر است نخوريد، و از خدا پروا كنيد تا رستگار شويد. (130)

و از آتشى كه براى كافران آماده شده است بپرهيزيد. (131)

و از خدا و پيامبر فرمان بريد تا مورد رحمت قرار گيريد. (132)

و به سوى آمرزشى از پروردگارتان و بهشتى كه پهنايش [به وسعتِ] آسمان ها و زمين است بشتابيد؛ بهشتى كه براى پرهيزكاران آماده شده است؛ (133)

آنان كه در گشايش و تنگ دستى انفاق مى كنند، و خشم خود را فرو مى برند، و از [خطاهاىِ] مردم درمى گذرند؛ و خدا نيكوكاران را دوست دارد. (134)

و آنان كه چون كار زشتى مرتكب شوند يا بر خود ستم ورزند، خدا را ياد كنند و براى گناهانشان آمرزش خواهند؛ و چه كسى جز خدا گناهان را مى آمرزد؟ و دانسته و آگاهانه بر آنچه مرتكب شده اند، پا فشارى نمى كنند؛ (135)

پاداش آنان آمرزشى است از سوى پروردگارشان، و بهشت هايى كه از زيرِ [درختانِ] آن نهرها جارى است، در آن جاودانه اند؛ و پاداش عمل كنندگان، نيكوست. (136)

قطعاً پيش از شما روش هايى [در ميان ملل و جوامع بوده كه از ميان رفته است]، پس در زمين گردش كنيد و با دقت و تامّل بنگريد كه سرانجام تكذيب كنندگانِ [حقايق] چگونه بود. (137)

اين [قرآن] براى مردم، بيانگر [حوادث و واقعيات] و براى پرهيزكاران، سراسر هدايت و اندرز است. (138)

و [در انجام فرمان هاى حق و در جهاد با دشمن] سستى نكنيد و [از پيش آمدها و حوادث و سختى هايى كه به شما مى رسد] اندوهگين مشويد كه شما اگر مؤمن باشيد، برتريد. (139)

اگر [در جنگ احد] به شما آسيب و جراحتى رسيد، آن گروه

را نيز [در جنگ بدر] آسيب و جراحتى مانند آن رسيد. و ما اين روزها[ىِ پيروزى و ناكامى] را [به عنوان امتحان] در ميان مردم مى گردانيم [تا عبرت گيرند] و خدا كسانى را كه [از روى حقيقت و خلوص] ايمان آورده اند، مشخص كند و از ميان شما گواهانى [نسبت به پيروزى ها كه نتيجه طاعت و تقواست، و شكست ها كه محصول نافرمانى و بى تقوايى است] بگيرد؛ و خدا ستمكاران را [كه با سستى و بى تقوايى بر خود ستم مى كنند] دوست ندارد. (140)

و [نيز اين پيروزى ها و ناكامى ها] براى آن است كه كسانى را كه [از روى حقيقت] ايمان آورده اند [از عيوب و آلودگى ها] تصفيه و پاك كند، و كافران را نابود نمايد. (141)

آيا پنداشته ايد [با ايمان بدون عمل] وارد بهشت مى شويد، در حالى كه هنوز خدا كسانى از شما را كه در راه خدا جهاد كرده اند وشكيبايان را [از ديگران] مشخص و معلوم نكرده است؟! (142)

و يقيناً شما [پس از آگاهى از درجات شُهداىِ بدر] مرگِ [در ميدان جنگ] را پيش از رويارويى با آن سخت آرزو مى كرديد، و هنگامى كه با آن روبرو شديد [به هراس افتاديد و بدون هيچ اقدامى] به تماشاى آن پرداختيد!! (143)

و محمّد جز فرستاده اى از سوى خدا كه پيش از او هم فرستادگانى [آمده و] گذشته اند، نيست. پس آيا اگر او بميرد يا كشته شود، [ايمان و عمل صالح را ترك مى كنيد و] به روش گذشتگان و نياكان خود برمى گرديد؟! و هر كس به روش گذشتگان خود برگردد، هيچ زيانى به خدا نمى رساند؛ و يقيناً خدا سپاس گزاران را پاداش مى دهد. (144)

و هيچ كس جز به

مشيّت و فرمان خدا نمى ميرد. سرنوشتى است مقرّر شده و هر كه پاداش دنيا را بخواهد [اندكى از آن] به او مى دهيم، و هر كه خواستار پاداش آخرت باشد، او را از آن مى بخشيم؛ و يقيناً سپاس گزاران را پاداش خواهيم داد. (145)

چه بسا پيامبرانى كه انبوهى دانشمندانِ الهى مسلك [و كاملان در دينِ] به همراه او با دشمنان جنگيدند، پس در برابر آسيب هايى كه در راه خدا به آنان رسيد، سستى نكردند و ناتوان نشدند و [در برابر دشمن] سر تسليم و فروتنى فرود نياوردند؛ و خدا شكيبايان را دوست دارد. (146)

و سخن آنان [در گرما گرم و سختى جنگ] جز اين نبود كه گفتند: پروردگارا! گناهان ما و زياده روى در كارمان را بر ما ببخش و قدم هايمان را استوار بدار و ما را بر گروه كافران يارى ده. (147)

پس خدا پاداش اين دنيا و پاداش نيك آخرت را به آنان عطا فرمود؛ و خدا نيكوكاران را دوست دارد. (148)

اى اهل ايمان! اگر از كافران فرمان بريد، شما را به [عقايد و روش هاى كافرانه] گذشتگانتان بازمى گردانند، در نتيجه زيانكار خواهيد شد. (149)

[آنان نه سرپرست شما و نه شايسته اطاعت هستند] بلكه خدا يار و سرپرست شماست؛ و او بهترين يارى دهندگان است. (150)

به زودى در دل هاى كافران ترس مى اندازيم؛ زيرا چيزى را كه خدا بر [حقّانيّت] آن دليلى نازل نكرده، شريك خدا قرار داده اند، و جايگاهشان آتش است؛ و بد است جايگاه ستمكاران. (151)

و يقيناً خدا وعده اش را [در جنگ احد] براى شما تحقّق داد، آن گاه كه دشمنان را به فرمان او تا مرز ريشه كن

شدنشان مى كشتيد، تا زمانى كه سست شديد و در كارِ [جنگ و غنيمت و حفظ سنگرى كه محل رخنه دشمن بود] به نزاع و ستيز برخاستيد، و پس از آنكه [در شروع جنگ] آنچه را از پيروزى و غنيمت دوست داشتيد، به شما نشان داد [از فرمان پيامبر در رابطه با حفظ سنگر] سر پيچى كرديد، برخى از شما دنيا را مى خواست و برخى از شما خواهان آخرت بود، سپس براى آنكه شما را امتحان كند از [پيروزى بر] آنان بازداشت و از شما درگذشت؛ و خدا بر مؤمنان داراى فضل است. (152)

[ياد كنيد] زمانى كه [از ميدان جنگ احد] تا مرز پنهان شدن از ديده ها دور مى شديد و به هيچ كس توجه نمى كرديد، در صورتى كه پيامبر [كه اجابت دعوتش واجب است] شما را از پشت سرتان فرامى خواند، پس خدا شما را به اندوهى روى اندوهى مجازات كرد تا بر آنچه [از پيروزى و غنيمت] از دستتان رفته و به آنچه [از آسيب و مصيبت] به شما رسيده، اندوهگين نشويد؛ و خدا به آنچه انجام مى دهيد، آگاه است. (153)

سپس بعد از آن اندوه و غم، خواب آرام بخشى بر شما فرود آمد كه گروهى از شما را [كه بر اثر پشيمانى، دست از فرار برداشته به سوى پيامبر آمديد] فرا گرفت، و گروهى كه فكر حفظ جانشان آنان را [در آن ميدان پر حادثه] پريشان خاطر و غمگين كرده بود، و درباره خدا گمان ناحق و ناروا هم چون گمان هاى [زمانِ] جاهليت مى بردند [كه چون خدا وعده پيروزى داده پس پيروزى بدون هر قيد و شرطى حقّ مسلّم آنان است! اما وقتى شكست

خوردند درباره وعده خدا دچار ترديد شدند و] گفتند: آيا ما را در اين امر [پيروزى] اختيارى هست؟ بگو: يقيناً اختيار همه امور به دست خداست. [اين نيست كه چون خدا وعده پيروزى به شما داده بدون قيد و شرط براى شما حاصل شود، پيروزىِ وعده داده شده، محصول صبر و تقوا، و شكست معلول سستى و نافرمانى است]. آنان در دل هايشان چيزى را پنهان مى كنند كه براى تو آشكار نمى سازند، مى گويند: اگر ما را در اين امر [پيروزى] اختيارى بود [و وعده خدا و پيامبر حقيقت داشت] در اينجا كشته نمى شديم. بگو: اگر شما در خانه هاى خود هم بوديد كسانى كه كشته شدن بر آنان لازم و مقرّر شده بود، يقيناً به سوى خوابگاه هاى خود [در معركه جهاد و جنگ] بيرون مى آمدند. و [تحقّق دادن اين برنامه ها] به سبب اين است كه خدا آنچه را [از نيّت ها] در سينه هاى شماست [در مقام عمل] بيازمايد، و آنچه را [از عيوب و آلودگى ها] در دل هاى شماست، خالص و پاك گرداند؛ و خدا به آنچه در سينه هاست، داناست. (154)

قطعاً كسانى از شما روزى كه [در نبرد احد] كه دو گروه [مؤمن و مشرك] با هم روياروى شدند، به دشمن پشت كردند، جز اين نيست كه شيطان آنان را به سبب برخى از گناهانى كه مرتكب شده بودند لغزانيد، و يقيناً خدا از آنان در گذشت؛ زيرا خدا بسيار آمرزنده و بردبار است. (155)

اى اهل ايمان! مانند كسانى نباشيد كه كفر ورزيدند و درباره برادرانشان هنگامى كه آنان به سفر رفتند [و در سفر مُردند] و يا جهادگر بودند [و شهيد شدند]، گفتند: اگر نزد ما

مانده بودند نمى مردند و شهيد نمى شدند. [شما به كافران اعتنا نكنيد] تا خدا اين [اعتقاد و گفتار] را حسرتى در دل هايشان قرار دهد. و خداست كه زنده مى كند و مى ميراند؛ و خدا به آنچه انجام مى دهيد، بيناست. (156)

و اگر در راه خدا شهيد شويد يا بميريد، يقيناً آمرزش و رحمتى از سوى خدا، بهتر است از آنچه [آنان از مال و منال دنيا] جمع مى كنند. (157)

و اگر بميريد يا شهيد شويد، به سوى خدا محشور خواهيد شد. (158)

[اى پيامبر!] پس به مهر و رحمتى از سوى خدا با آنان نرم خوى شدى، و اگر درشت خوى و سخت دل بودى از پيرامونت پراكنده مى شدند؛ بنابراين از آنان گذشت كن، و براى آنان آمرزش بخواه، و در كارها با آنان مشورت كن، و چون تصميم گرفتى بر خدا توكل كن؛ زيرا خدا توكل كنندگان را دوست دارد. (159)

اگر خدا شما را يارى كند، هيچ كس بر شما چيره و غالب نخواهد شد، و اگر شما را واگذارد، چه كسى بعد از او شما را يارى خواهد داد؟ و مؤمنان بايد فقط بر خدا توكل كنند. (160)

هيچ پيامبرى را نَسِزد كه [در اموال، غنايم، ساير امور به امت خود] خيانت ورزد و هر كه خيانت كند، روز قيامت با آنچه در آن خيانت كرده بيايد؛ سپس به هر كس آنچه را مرتكب شده به طور كامل مى دهند، و آنان مورد ستم قرار نمى گيرند. (161)

پس آيا كسى كه [با طاعت و عبادت] از خشنودى خدا پيروى كرده، همانند كسى است كه [بر اثر گناه] به خشمى از سوى خدا سزاوار شده؟ و جايگاه

او دوزخ است و آن بد بازگشت گاهى است. (162)

همه آنان را [چه مؤمن، چه كافر] نزد خدا درجات و منزلت هايى [متفاوت] است، و خدا به آنچه انجام مى دهند، بيناست. (163)

يقيناً خدا بر مؤمنان منّت نهاد كه در ميان آنان پيامبرى از خودشان برانگيخت كه آيات او را بر آنان مى خواند و [از آلودگى هاى فكرى و روحى] پاكشان مى كند، و كتاب و حكمت به آنان مى آموزد، و به راستى كه آنان پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند. (164)

آيا زمانى كه [در جنگ احد] آسيبى به شما رسيد كه بى ترديد دو برابرش را [در جنگ بدر به دشمن] رسانديد، [از روى بى صبرى، جزع، ناراحتى و اضطراب] مى گوييد: اين آسيب چگونه و از كجاست؟ بگو: از ناحيه خود شماست [كه بر اثر سستى در جنگ، نافرمانى از پيامبر، نزاع و اختلاف، به شما رسيد]. يقيناً خدا بر هر كارى تواناست. (165)

و آنچه [در جنگ احد] روزى كه دو گروه [مؤمن و مشرك] با هم روياروى شدند به شما رسيد به اذن خدا بود، [تا شما را امتحان كند] و مؤمنان را معلوم و مشخص نمايد. (166)

و نيز كسانى را كه نفاق و دورويى ورزيدند، معلوم و مشخص كند. و به آنان گفته شد: بياييد در راه خدا بجنگيد يا [از مدينه و كيان جامعه] دفاع كنيد. گفتند: اگر جنگيدن مى دانستيم، قطعاً از شما پيروى مى كرديم. آنان در آن روز به كفر نزديك تر بودند تا ايمان. به زبانشان چيزى را مى گويند كه در دل هايشان نيست؛ و خدا به آنچه پنهان مى كنند، داناتر است. (167)

همان كسانى كه [از جنگ كناره گرفتند]، و

در خانه هاى خود نشستند، و درباره برادرانشان گفتند: اگر از ما فرمان مى بردند كشته نمى شدند. بگو: [چنانچه اختيار مرگ در دست شماست] پس مرگ را از خود دفع كنيد، اگر راستگوييد. (168)

و هرگز گمان مبر آنان كه در راه خدا كشته شدند مرده اند، بلكه زنده اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند. (169)

در حالى كه خدا به آنچه از بخشش و احسان خود به آنان عطا كرده شادمانند، و براى كسانى كه از پى ايشانند و هنوز به آنان نپيوسته اند [و سرانجام به شرف شهادت نايل مى شوند] شادى مى كنند، كه نه بيمى بر آنان است ونه اندوهگين مى شوند. (170)

[شهيدان] به نعمت و فضلى از سوى خدا و اينكه خدا پاداش مؤمنان را تباه نمى كند، شادمان و مسرورند. (171)

براى نيكوكاران و تقواپيشگان از كسانى كه خدا و رسول را پس از آنكه زخم و جراحت به آنان رسيده بود [براى جنگى ديگر بعد از جنگ احد] اجابت كردند، پاداشى بزرگ است. (172)

همان كسانى كه مردمِ [منافق و عوامل نفوذى دشمن] به آنان گفتند: لشكرى انبوه از مردم [مكه] براى جنگ با شما گرد آمده اند، از آنان بترسيد. ولى [اين تهديد] بر ايمانشان افزود، و گفتند: خدا ما را بس است، و او نيكو وكيل و [نيكو كارگزارى] است. (173)

پس با نعمت و بخششى از سوى خدا [از ميدان جنگ] بازگشتند، در حالى كه هيچ گزند و آسيبى به آنان نرسيده بود، و از خشنودى خدا پيروى كردند؛ و خدا داراى فضلى بزرگ است. (174)

در حقيقت اين شيطان است كه دوستانش را [با شايعه پراكنى و گفتار وحشت زا، از رفتن

به جهاد] مى ترساند؛ پس اگر مؤمن هستيد از آنان نترسيد و از من بترسيد. (175)

و مبادا آنان كه در كفر مى شتابند، تو را اندوهگين كنند، آنان هرگز به خدا هيچ زيانى نمى رسانند، خدا مى خواهد [به سزاى كفرشان] هيچ بهره اى در آخرت براى آنان قرار ندهد، و براى آنان عذابى بزرگ است. (176)

مسلماً كسانى كه كفر را به بهاى از دست دادن ايمان خريدند، هرگز به خدا هيچ زيانى نمى رسانند، و براى آنان عذابى دردناك است. (177)

و كسانى كه كافر شدند، گمان نكنند مهلتى كه به آنان مى دهيم به سودشان خواهد بود، جز اين نيست كه مهلتشان مى دهيم تا بر گناه خود بيفزايند، و براى آنان عذابى خوار كننده است. (178)

خدا بر آن نيست كه مؤمنان را بر اين [وضعى] كه شما بر آن قرار داريد [كه منافق از مؤمن، و خوب از بد مشخص و معلوم نيست] واگذارد، [بر آن است] تا پليد را از پاك [به سبب آزمايش هاى مختلف] جدا سازد. و خدا بر آن نيست كه شما را بر غيب آگاه كند. ولى خدا از ميان فرستادگانش هر كس را بخواهد [براى آگاه كردن به غيب] برمى گزيند، پس به خدا و فرستادگانش ايمان آوريد. و اگر ايمان آوريد و تقوا پيشه كنيد، براى شما پاداشى بزرگ خواهد بود. (179)

و كسانى كه خدا به آنچه از فضلش به آنان داده بخل مى ورزند، گمان نكنند كه آن بخل به سود آنان است، بلكه آن بخل به زيانشان خواهد بود. به زودى آنچه به آن بخل ورزيدند در روز قيامت طوق گردنشان مى شود. و ميراث آسمان ها و زمين فقط در سيطره

مالكيّت خداست، و خدا به آنچه انجام مى دهيد، آگاه است. (180)

محققاً خدا سخن كسانى را كه گفتند: «خدا نيازمند است و ما بى نيازيم»، شنيد. بى ترديد آنچه را گفتند، و [نيز] كشتن پيامبران را از روى ستم [در پرونده اعمالشان] مى نويسيم، و [روز قيامت] مى گوييم: عذاب سوزان را بچشيد. (181)

اين [عذاب] به خاطر فسق و فجور و گناهانى است كه خود پيش فرستاديد، و گرنه خدا به بندگان ستمكار نيست. (182)

كسانى كه گفتند: خدا به ما سفارش كرده است كه به هيچ پيامبرى ايمان نياوريم تا براى ما [به نشانه صدق نبوتش] يك قربانى بياورد كه آن را آتش [غيبى] بسوزاند، بگو: پيش از من پيامبرانى دلايل روشن و آنچه گفتيد براى شما آوردند؛ اگر راستگوييد، پس چرا آنان را كشتيد؟ (183)

اگر [اين يهوديان بهانه جو] تو را تكذيب كردند، [غمگين مباش] مسلماً رسولانى هم كه پيش از تو دلايل روشن، و نوشته ها[ى مشتمل بر پند و موعظه] و كتاب روشنگر آورده بودند، تكذيب شدند؟ (184)

هر كسى مرگ را مى چشد؛ و بدون ترديد روز قيامت پاداش هايتان به طور كامل به شما داده مى شود. پس هر كه را از آتش دور دارند و به بهشت درآورند مسلماً كامياب شده است؛ و زندگى اين دنيا جز كالاى فريبنده نيست. (185)

يقيناً در اموال و جان هايتان امتحان خواهيد شد، و مسلماً از كسانى كه پيش از شما كتاب آسمانى به آنان داده شده و [نيز] از كسانى كه شرك آوردند، سخنان رنج آور بسيارى خواهيد شنيد، و اگر [در برابر آزار اينان] شكيبايى ورزيد و [از تجاوز از حدود الهى] بپرهيزيد [سزاوارتر است.] اين امورى است

كه ملازمت بر آن از واجبات است. (186)

و [ياد كنيد] هنگامى كه خدا از كسانى كه به آنان كتاب آسمانى داده شد، پيمان گرفت كه حتماً بايد [احكام و حقايق] آن را براى مردم بيان كنيد و پنهانش ننماييد. پس آن [عهد و كتاب] را ترك كردند و به آن اعتنايى ننمودند، و در برابر ترك آن اندك بهايى به دست آوردند؛ و بد چيزى است آنچه به دست مى آورند. (187)

البته مپندار كسانى كه به آنچه [از پنهان داشتن حقايق و باز داشتن مردم از اسلام] انجام دادند، شادمانى مى كنند، و دوست دارند به آنچه انجام نداده اند ستايش شوند [از عذاب خدا در امانند،] پس گمان مبر كه براى آنان نجاتى از عذاب است، [بلكه] براى آنان عذابى دردناك خواهد بود. (188)

و مالكيّت و فرمانروايى آسمان ها و زمين فقط در سيطره خداست، و خدا بر هر كارى تواناست. (189)

يقيناً در آفرينش آسمان ها و زمين، و آمد و رفت شب و روز، نشانه هايى [بر توحيد، ربوبيّت و قدرت خدا] براى خردمندان است. (190)

آنان كه همواره خدا را ايستاده و نشسته و به پهلو آرميده ياد مى كنند، و پيوسته در آفرينش آسمان ها و زمين مى انديشند، [و از عمق قلب همراه با زبان مى گويند:] پروردگارا! اين [جهان با عظمت] را بيهوده نيافريدى، تو از هر عيب و نقصى منزّه و پاكى؛ پس ما را از عذاب آتش نگاهدار. (191)

پروردگارا! بى ترديد هر كه را تو در آتش درآورى، قطعاً خوار و رسوايش كرده اى، و براى ستمكاران هيج يارى وجود ندارد. (192)

پروردگارا! بى ترديد ما [صداى] ندا دهنده اى را شنيديم [كه مردم را] به

ايمان فرامى خواند كه به پروردگارتان ايمان آوريد. پس ما ايمان آورديم. پروردگارا! گناهان ما را بيامرز، و بدى هايمان را از ما محو كن، و ما را در زمره نيكوكاران بميران. (193)

پروردگارا! آنچه را كه به وسيله فرستادگانت به ما وعده داده اى به ما عطا فرما و روز قيامت، ما را رسوا و خوار مكن؛ زيرا تو خلف وعده نمى كنى؟ (194)

پس پروردگارشان دعاى آنان را اجابت كرد [كه] يقيناً من عمل هيچ عمل كننده اى از شما را از مرد يا زن كه همه از يكديگرند تباه نمى كنم؛ پس كسانى كه [براى خدا] هجرت كردند، و از خانه هايشان رانده شدند، و در راه من آزار ديدند، و جنگيدند و كشته شدند، قطعاً بدى هايشان را محو خواهم كرد و آنان را به بهشت هايى كه از زيرِ [درختانِ] آن نهرها جارى است، وارد مى كنم [كه] پاداشى است از سوى خدا و خداست كه پاداش نيكو نزد اوست. (195)

رفت و آمد كافران در شهرها [با وسايل و ابزار فراوان و شوكت ظاهرى] تو را به طمع نيندازد. (196)

[اين] برخوردارى اندك [و ناچيزى از زندگى زود گذر دنيا] است؛ سپس جايگاهشان دوزخ است، و آن بد آرامگاهى است. (197)

كسانى كه از پروردگارشان پروا كردند [و فريفته زرق و برق زندگى مادى نشدند] براى آنان بهشت هايى است كه از زيرِ [درختانِ] آن نهرها جارى است، در آنجا جاودانه اند. [اين به عنوان آغاز] پذيرايى از سوى خداست، و آنچه [غير از بهشت و نعمت هايش] نزد خداست، براى نيكوكاران بهتر است. (198)

بى ترديد از اهل كتاب كسانى هستند كه به خدا و آنچه به سوى شما نازل شده

و آنچه به سوى خودشان فرود آمده ايمان مى آورند، در حالى كه در برابر خدا فروتن و خاكسار بوده، آيات خدا را به بهاى اندك نمى فروشند. براى آنان نزد پروردگارشان پاداشى شايسته و مناسب است؛ يقيناً خدا حسابرسى سريع است. (199)

اى اهل ايمان! [در برابر حوادث] شكيبايى كنيد، و ديگران را هم به شكيبايى واداريد، و با يكديگر [چه در حال آسايش چه در بلا و گرفتارى] پيوند و ارتباط برقرار كنيد و از خدا پروا نماييد تا رستگار شويد. (200)

آنكه گروهى كه در دلشان ميل بباطل است از پى متشابه رفته و امتحان شوند تا بتاويل كردن آن در دين راه شبهه و فتنه گرى پديد آرند در صورتى كه تاويل آن كسى جزخدا نداند و اهل دانش گويند ما بهمه آن كتاب گرويديم كه همه محكم و متشابه قرآن از جانب پروردگار ما آمده و بر اين دانش و بر اين معنى كه آيات قرآن همه از جانب خداست تنها خردمندان عالم آگاهند (7)

كه آنها دائم با تضرع بدرگاه خدا گويند بارالها دلهاى ما را بباطل ميل مده پس از آنكه بحق هدايت فرمودى و بما از لطف خويش اجر كامل عطا فرما كه همانا توئى بخشنده بى عوض و منت (8)

بار پروردگارا محققا تو تمام مردم را در روزى يعنى روز قيامت كه هيچ شبهه در آن نيست جمع سازى كه اين وعده خداست و هرگز خدا نقض وعده خويش نخواهد كرد (9)

كافران را هرگز مال و فرزندانشان از عذاب خدا نرهاند و آنان آتش افروز جهنمند (10)

اين گروه هم بمانند فرعونيان و پيشينيان كافر كيش آيات خدا را تكذيب كردند كه خدا آنها را بكيفر گناهانشان مجازات كرد و خدا بدكاران هر امت را سخت بكيفر رساند (11)

بگو اى پيغمبر بانان كه كافر شدند كه بزودى مغلوب شويد و بجهنم محشور گرديد كه بسيار بد جايگاهى است (12)

نشانه و آيتى از لطف خدا با شما مومنان اين است كه چون دو گروه مومن و كافربا يكديگر روبرو شوند گروه مومن را كه در راه خدا جهاد ميكنند گروه كافر دوبرابر خود بچشم نگرند و بدين

جهت كفار از اهل ايمان ترسان و گريزان شوند و خداوند توانائى و يارى دهد بهر كه خواهد و البته بدين آيت الهى اهل بصيرت اعتبار جويند (13)

مردم ظاهربين دنياپرست كوته نظر را آرايش حب شهواتى نفسانى كه عبارت از ميلبزنها و فرزندان و هميانهاى زر و سيم و اسبهاى نشاندار نيكو و چهارپايان و مزارع و املاك است در نظر زيبا و دلفريب است ليكن اينها همه متاع زندگانى فانى دنياست و نزد خداست همان منزل بازگشت نيكو كه بهشت لقاى الهى و نعمتباقى ابديست (14)

اى پيغمبر با امت بگو ميخواهيد شما را آگاه گردانم به بهتر از اينها كه محبوبشما مردم دنياست، بر آنانكه تقوى پيشه كنند نزد خدا باغهاى بهشتى است كه بر زير درختان آن نهرها جاريست و در آن جاويد متنعم هستند، و آنان پاكيزه و آراسته اى و از همه خوشتر خشنودى خدا، و خداوند بحال بندگان بيناست (15)

آنانكه بدرگاه عز الهى به اخلاص عرضه دارند پروردگارا بكرم خود گناهان ما راببخش و ما را از عذاب آتش جهنم نگاهدار (16)

آنان صابران و راستگويان و فرمانبرداران و انفاق كنندگان به فقيران و استغفاركنندگان در سحرگاهانند (17)

خدا كه حقيقه الوجود است بيكتائى خود گواهى دهد كه جز ذات اقدس او خدائى نيست و فرشتگان و دانشمندان علماى ربانى، امامان معصوم، و علماى تابع آنها كه مقام حكم و فتواى از طرف امام دارند نيز بيكتائى او گواهند، او نگهبان عدل و درستى است، نيست خدائى جز او كه بر هر كار عالم توانا و بهمه چيز آفرينش داناست (18)

همانا دين پسنديده نزد خدا آئين

اسلام است و اهل كتاب در آن راه مخالفت نپيمودند مگر پس از آنكه بحقانيت آن آگاه شدند و اين خلاف را از راه رشك و حسد در ميان آوردند و هر كس بايات خداوند كافر شود بترسد كه محاسبه خدا زود خواهد بود (19)

پس اگر براى مخالفت با دين حق بباطل احتجاج كنند بگو من خود و پيروانم را تسليمامر خدا نموده ام و بگو با اهل كتاب و با اميان آنها كه داراى علم كتاب آسمانى نيستند آيا شما چون حق پديدار شود ايمان آريد؟ اگر ايمان آرند هدايت يافته اند و اگر از حق روى گردانند بر تو چيزى جز تبليغ دين خدا و اتمام حجت بر آنها نيست و خداوند بحال بندگان بيناست (20)

همانا كسانى كه بايات خدا كافر شوند و انبياء را بى جرم و بناحق بكشند و با آن مردمى كه خلق را بعدل و درستى خوانند نيز دشمن شده و بقتل رسانند اى پيغمبر آنها را بعذاب سخت دردناك بشارت ده (21)

آنها هستند كه اعمالشان تباه و ضايع گرديده و در دنيا و آخرت و هيچكس براى نجات از عذاب خدا يارى آنها نخواهد كرد (22)

آيا ننگريد كه چون آنها يعنى علماى يهود كه بهره اى از كتاب يافته اند دعوت شوندتا كتاب خدا بر آنها حكم كند گروهى از آنان بغرور رياست باطل دو روزه دنيااز حكم حق اعراض كرده و روى بگردانند (23)

بدين سبب مطيع حكم خدا نشوند كه گويند ما را هرگز در آتش جز اندك زمانى هفتروز يا چهل روز كه زمان گوساله پرستى آنهاست عذاب نكنند و اين

سخنان كه بدروغبر خود بسته اند آنها را در دين مغرور گردانيده است (24)

پس چگونه خواهد بود حال آنها و چه عذاب شديد و ذلت بدان مغروران رسد هنگامى كه جمع آوريم آنان را در روزى كه هيچ شك در آن نيست و البته هر شخصى آن روز بتمام جزاى اعمال خود خواهد رسيد و بهيچ كس ستمى نخواهد شد (25)

بگو اى پيمبر بار خدايا اى پادشاه ملك هستى تو هر كه را خواهى ملك و سلطنت بخشى و از هر كه خواهى بگيرى و به هر كه خواهى عزت و اقتدار بخشى و هر كه را خواهى خوار گردانى هر خير و نيكوئى بدست تو است و تنها تو بر هر چيز توانائى (26)

شب را در پرده روز روشن نهان سازى و روز را در حجاب شب تار ناپديد گردانى وزنده را از مرده و مرده را از زنده برانگيزى و بهر كه خواهى روزى بى حسابعطا كنى (27)

نبايد اهل ايمان مومنان را واگذاشته و از كافران دوست گيرند و هر كه چنين كندرابطه او با خدا مقطوع است مگر براى در حذر بودن از شر آنها تقيه كند و خداشما را از عقاب خود ميترساند و بدانيد كه بازگشت همه بسوى خدا خواهد بود (28)

بگو اى پيغمبر هر چه را در دل پنهان داشته و يا آشكار كنيد بهمه آنها خدا آگاهست و بهر چه در آسمانها و زمين است داناست و خدا بقدرت كامله بر همه چيز توانااست (29)

روزى كه هر شخصى هر كار نيكو كرده همه را پيش روى خود حاضر بيند و آنچه بد

كرده آرزو كند كه ايكاش ميان او و عمل بدش بمسافتى دور جدائى بود خداوند شما رااز عقاب خود ميترساند كه او در حق بندگان بسى مهربانست (30)

بگو اى پيغمبر اگر خدا را دوست ميداريد مرا پيروى كنيد كه خدا شما را دوستدارد و گناه شما ببخشد كه خداوند آمرزنده و مهربانست (31)

بگو فرمان خدا و رسول را اطاعت كنيد و اگر از آنان روى گردانيد و كافر شويد همانا كافران را هرگز خدا دوست نخواهد داشت (32)

بحقيقت خدا برگزيد آدم (ع) و نوح (ع) و خانواده ابراهيم و خاندان عمران را بر جهانيان (33)

فرزندانى هستند برخى از نسل برخى ديگر و خدا باقوال و احوال همه شنوا و داناست (34)

ياد كن آنگاه كه زن عمران گفت پروردگارا من عهد كردم فرزندى كه در رحم دارماز فرزندى خود در راه خدمت تو آزاد گردانم اينعهد من بپذير كه تو دعاى بندگان بشنوى و اجابت كنى و باسرار و احوال همه آگاهى (35)

چون فرزند بزاد از روى حسرت گفت پروردگارا فرزندى كه زاده ام دختر است و خدابر آنچه زائيده شده داناتر است چه حكمتها و فضيلتها در وجود آن دختر است و عرض كرد الها پسر و دختر در كار خدمت حرم يكسان نخواهد بود و من او را مريم نام نهادم و او و فرزندانش را از شر شيطان رجيم در پناه تو آوردم (36)

پس خداوند او را به نيكوئى پذيرفت كه از مقبولان درگاهش نمود و او را بتربيتى نيكو پرورش داد و زكريا را براى كفالت و نگهبانى او بر گماشت و باو كرامتى كرد

كه هر وقت زكريا بصومعه عبادت مريم ميامد رزق شگفت آورى مييافت ميوه زمستانى را در تابستان و تابستانى را در زمستان در اطاق عبادت او ميديد ميگفت كه اى مريم اين روزى از كجا براى تو ميرسد پاسخ ميداد كه اين از جانب خداست كه همانا خدا بى سبب بهر كس خواهد روزى بيحساب دهد (37)

در آن هنگام كه زكريا كرامت مريم را مشاهده كرد عرض كرد پروردگارا مرا بلطف خويش فرزندانى پاك سرشت عطا فرما كه همانا توئى مستجاب كننده دعا (38)

پس زكريا را فرشتگان ندا كردند هنگامى كه در محراب عبادت بنماز ايستاده كه همانا خداوند تو را بولادت يحيى بشارت ميدهد در حالى كه او بنبوت عيسى كلمه خدا گواهى دهد و او خود در راه خدا پيشوا و پارسا و پيغمبرى از شايستگانست (39)

زكريا عرض كرد پروردگارا چگونه مرا پسرى تواند بود در حالتى كه مرا سن پيرى فرا رسيده و اهل من نيز عجوزى نازا باشد گفت چنين است كار خدا هرگز نيازمند باسباب نيست هر چه بخواهد ميكند بى آنكه بشرايط و اسباب محتاج باشد (40)

عرض كرد پروردگارا براى من بشكرانه اين نعمت آيت و عبادتى مقرر فرما فرمود تو را آيت اين باشد كه تا سه روز با مردم سخن جز برمز نگوئى و پيوسته بيادخدا باش و او را شبانگاه و صبحگاه تسبيح گوى (41)

و آنگاه فرشتگان گفتند اى مريم همانا خداوند تو را برگزيده و پاكيزه گردانيد و بر آنان جهانيان برترى بخشيد (42)

اى مريم فرمانبردار خدا باش و نماز را با اهل طاعت بجاى آر (43)

اين از

اخبار غيب است كه بتو وحى نموديم و تو حاضر نبودى آن زمان كه قرعه براى نگهبانى و كفالت مريم ميزدند و بر سر اين كار كارشان به نزاع ميكشيد (44)

چون فرشتگان مريم را گفتند كه خدا تو را بكلمه اى كه نامش مسيح ابن مريم استبشارت ميدهد كه در دنيا و آخرت آبرومند و از مقربان درگاه خداست (45)

و با خلق در گهواره سخن گويد بدانگونه كه در سنين بزرگى و او از جمله نيكويان جهان است (46)

مريم عرض كرد پروردگارا مرا چگونه فرزندى تواند بود و حال آنكه با من مردى نزديك نشده گفت چنين است كار خدا بى نياز از هر گونه سببى است هر چه بخواهد بدون اسباب ميافريند چون مشيت او بخلقت هر چيزى قرار گيرد به محض اينكه گويد موجود باش هماندم موجود شود (47)

و خداوند بعيسى تعليم كتاب و حكمت كند و تورات و انجيل آموزد (48)

و او را برسالت بسوى بنى اسرائيل فرستد كه به آنان گويد من از طرف خدا معجزى آورده ام و آن معجزه اين است كه از گل، مجسمه مرغى ساخته و بر آن نفس قدسى بدمم تا بامر خدا مرغى گردد و كور مادرزاد و مبتلاى به پيسى را كه هر طبيباز علاج آن عاجز است بامر خدا شفا دهم و مردگان را بامر خدا زنده كنم و بشمااز غيب خبر دهم كه در خانه هاتان چه ميخوريد و چه ذخيره ميكنيد اين معجزات براى شما حجت و نشانه حقانيت من است كه اگر اهل ايمان بخدا هستيد (49)

و كتاب تورات شما را تصديق كنم و

حلال گردانم بعضى چيزهائى كه شما را حرامبود و از طرف خداوند براى شما معجزه و نشانه نبوت آوردم پس اى بنى اسرائيل از خدا بترسيد و مرا اطاعت كنيد (50)

همانا خداست پروردگار من و شما او را بپرستيد كه همين است راه راست (51)

پس چون عيسى بيقين دريافت كه قوم ايمان نخواهند آورد بهمان شاگردانش كه ايمان آوردند گفت كيست كه با من دين خدا را يارى كند حواريان خواص شاگردان عيسى گفتند ما يارى كنندگان دين خدائيم و بخداوند ايمان آورده ايم، گواهى ده كه ما تسليم فرمان اوئيم (52)

پرودگارا ما بكتابى كه فرستادى ايمان آورده و از رسول تو پيروى كرديم نام ما را در صحيفه اهل يقين ثبت فرما (53)

يهود با خدا مكر كردند و خدا هم در مقابل با آنها مكر كرد و از همه كس خدابهتر مكر تواند كرد (54)

بياد آر وقتى كه خداوند فرمود اى عيسى همانا من روح تو را قبض نموده و بر آسمانقرب خود بالا برم و تو را پاك و منزه از معاشرت و آلايش كافران گردانم و پيروانت را بر كافران تا روز قيامت برترى دهم پس آنگاه بازگشت شما بسوى من خواهدبود كه بحق حكم كنم در آنچه كه بر سر آن با يكديگر بخلاف و نزاع برميخاستيد (55)

پس آن گروهى را كه كافر شدند بعذابى سخت در دنيا و آخرت معذب گردانم و براى نجاتشان هيچكس بانها مدد و يارى نخواهد كرد (56)

اما آنانكه ايمان آورده و نيكوكار شدند خدا اجر تمام و كامل بانها عطا كند و خدا هرگز ستمكاران را دوست نميدارد

(57)

اين سخنان كه بر تو ميخوانيم از آيات الهى و ذكر حكمتهاى خداى حكيم است (58)

همانا مثل خلقت عيسى در خارق العاده بودن بامر خدا مثل خلقت آدم ابو البشر است كه خدا او را از خاك بساخت سپس بدان خاك گفت بشرى بحد كمال باش هماندم چنان گرديد (59)

سخن حق همانست كه از جانب خدا بتو رسيد مبادا هيچگاه در آن شك و ريب كنى (60)

پس هر كس با تو در مقام مجادله برآيد درباره عيسى بعد از آنكه بوحى خدا باحوال او آگاهى يافتى بگو بيائيد ما و شما بخوانيم فرزندان و آنان و نفوس خود راتا با هم بمباهله برخيزيم يعنى در حق يكديگر نفرين كرده و در دعا و التجاء بدرگاه خدا اصرار كنيم تا دروغ گو و كافران را بلعن و عذاب خدا گرفتار سازيم (61)

اين داستان بحقيقت سخن حق است و جز آن خداى يكتا خدائى نيست و خداست كه برهمه كار توانا و به همه حقايق عالم داناست (62)

پس اگر روى از حق بگردانند بترسند كه خدا از كردار مفسدان آگاهست (63)

بگو اى اهل كتاب بيائيد از آن كلمه حق كه ميان ما و شما يكسان است و همه حق ميدانيم پيروى كنيم و آن كلمه اين است كه بجز خداى يكتا هيچكس را نپرستيم و چيزى را با او شريك قرار ندهيم و برخى برخى را بجاى خدا بربوبيت تعظيم نكنيم يعنى روساى مذهب را برتبه پرستش و اختصاصات الهيت نرسانيم پس اگر آنها از حق روى گردانند بگوئيد شما گواه باشيد كه ما تسليم فرمان خداونديم (64)

اى اهل

كتاب چرا در آئين ابراهيم با يكديگر مجادله كنيد در صورتى كه تورات و انجيل شما بعد از او نازل شد آيا تعقل نميكنيد (65)

گيرم در آنچه ميدانيد شما را مجادله روا باشد چرا در آنچه عالم نيستيد بازجدل و گفتگو بميان آوريد، و خدا همه چيز ميداند و شما نميدانيد بايد از كتاب پيغمبر او بياموزيد (66)

ابراهيم بايين يهود و نصارى نبود ليكن بدين حنيف توحيد و اسلام بود و هرگزاز آنانكه بخدا شرك آوردند نبود (67)

نزديكترين مردم بابراهيم كسانى هستند كه از او پيروى كنند، و اين پيغمبر و امتش كه اهل ايمانند و خدا دوستدار مومنان است (68)

گروهى از اهل كتاب انتظار و آرزوى آن دارند كه شما را گمراه كنند و جز آنكه خود را گمراه كنند بارزوئى نخواهند رسيد و اين را نميفهمند (69)

اى اهل كتاب چرا بايات خدا كافر شويد و حال آنكه شما بصدق آن گواهى ميدهيد (70)

اى اهل كتاب چرا حق را بباطل مشتبه سازيد تا چراغ حق را بباد شبهات خاموش كنيد در صورتى كه بحقانيت آن آگاهيد (71)

و گروهى از اهل كتاب گفتند كه بدين و كتابى كه براى مسلمانان نازل شده اول روز بخدعه ايمان آريد و آخر روز كافر شويد شايد بدين حيله آنها نيز از ديناسلام برگردند (72)

و ايمان نياوريد مگر بانكس كه پيرو دين شما باشد كه راه سعادت و دين حق منحصر بماست بگو اى پيغمبر با يهود و نصارى كه راه سعادت راهى است كه خدا بنمايد و بامتى ديگر نيز خدا مانند شريعت و كتاب شما عطا ميكند تا آنكه

با شما نزد پروردگار احتجاج كنند، بگو اى پيغمبر فضل و رحمت بدست خداست بهر كه خواهدعطا كند و خدا را رحمت بى منتهاست و بهمه امور عالم داناست (73)

هر كه را مشيت او تعلق گيرد مخصوص بفضل و رحمت خود گرداند كه خداوند را فضل و رحمت بى منتهاست (74)

بعض اهل كتاب از نصارى تا بدان حد درستكارند كه اگر مال بسيارى بانها امانت بسپارى رد امانت كنند و برخى ديگر اهل كتاب يهود تا آن اندازه نادرستند كه بانها يك دينار امانت دهى رد نكنند جز آنكه بر مطالبه آن سخت گيرى كنى ازاين رو كه گويند براى ما پيروان كتاب تورات بهر وسيله خوردن مال غير اهل تورات گناهى ندارد و اين سخن را به كتاب تورات خدا نسبت دهند در صورتى كه ميدانند بخدا نسبت دروغ ميدهند (75)

آرى هر كس بعهد خود وفا كند و خداترس و پرهيزكار شود هر كس باشد محبوب خداشود كه خداوند پرهيزكاران را دوست ميدارد (76)

همانا آنانكه عهد خدا و سوگند خود را به بهائى اندك بفروشند اينان را در دار آخرت از بهشت حق بهره اى نيست و خدا از خشم با آنها سخن نگويد و بنظر رحمت در قيامت بانها ننگرد و از پليدى گناه پاكيزه نگرداند و آنان را در جهنمعذاب دردناك خواهد بود (77)

همانا برخى از اهل كتاب قرائت كتاب آسمانى را بنفع مادى خود تغيير و تبديل ميدهند تا آنچه از پيش خود خوانده اند از كتاب خدا محسوب دارند و هرگز آن تحريف شده از كتاب خدا نخواهد بود و گويند اين آيات از جانب

خدا نازل شده در صورتى كه هرگز از جانب خدا نيست و با آنكه ميدانند تحريف خود آنهاست بخدا دروغ ميبندند (78)

هيچ بشرى كه خدا وى را برسالت برگزيند و باو كتاب و حكمت و نبوت بخشد او رانرسد كه بمردم گويد مرا بجاى خدا پرستيد بلكه پيغمبران بر حسب وظيفه خود بمردم گويند خداشناس و خدا پرست باشيد چنانچه شما اهل كتاب علماء نصارى و يهود ازكتاب بديگران اين حقيقت را مياموزيد و خود نيز ميخوانيد (79)

و هرگز خدا بشما امر نكند كه فرشتگان و پيمبران را خدايان خود گيريد چگونه ممكنست شما را به كفر خواند پس از آنكه بخداى يگانه اسلام آورده باشيد (80)

و چون خداوند از پيغمبران پيمان تبليغ دين توحيد گرفت آنگاه كه بشما كتاب و حكمت بخشيد و بدان عمل نكرديد سپس براى هدايت شما اهل كتاب باز رسولى از جانبخدا آمد كه گواهى براستى كتاب و شريعت شما ميداد تا باو ايمان آورده و از او يارى كنيد خداوند فرمود آيا برسول من و بانچه در كتاب آسمانى او قرآن فرستادم اقرار داشته و از پيمان من پيروى خواهيد كرد؟ همه گفتند اقرار داريم خداوند فرمود شما بر خويش و امم خود گواه باشيد و من هم با شما بر آنان گواه خواهم بود (81)

پس كسانى كه روى از حق بگردانند بعد از آمدن چنين رسولان و اين پيغمبر خاتم (ص) محقق آنان بخصوص گروه فاسقان و گمراهان عالم خواهند بود (82)

آيا كافران دينى غير دين خدا را ميطلبند و حال آنكه هر كه در آسمان و زميناست خواه و ناخواه مطيع فرمان

خداست و همه بسوى او رجوع خواهند كرد (83)

بگو اى پيغمبر ما بخداى عالم و شريعت و كتابى كه بخود ما نازل شده و آنچه بابراهيم و اسماعيل و اسحق و يعقوب و فرزندانش نازل شد و آنچه بموسى و عيسى و پيمبران ديگر از جانب پروردگار آمده بهمه ايمان آورده ايم فرقى ميان هيچيك از پيمبران خدا نگذاريم زيرا ما مطيع فرمان خدا هستيم (84)

و هر كس غير از اسلام دينى اختيار كند هرگز از وى پذيرفته نيست و او در آخرت از زيانكاران است (85)

چگونه خداوند گروهى را كه از راه عناد و سركشى بعد از ايمان بخدا و گواهى دادن براستى رسول او بعد از ادله روشن بساز كافر شدند براه راست هدايت كند؟ خدا هرگز گروه ستمكاران را براه سعادت رهبرى نخواهد كرد (86)

كيفر آن گروه كافر اينست كه بر آنان خدا و فرشتگان و همه مردمان لعنت كنند (87)

جاويد در جايگاه لعنت كه جهنم است بمانند و بر آنها عذاب خدا تخفيف نيابد و هرگز نظر رحمت بسوى آنها نكنند (88)

مگر آنهائى كه بعد از عصيان و بدكارى توبه كنند و هر بدى كرده اند تدارك و اصلاح آن كنند كه خدا بر آنها آمرزنده و مهربانست (89)

و همانا آنانكه بعد از ايمان كافر شدند و بر كفر خويش افزودند هرگز توبه آنها پذيرفته نشود و بحقيقت گمراهان هم آنان خواهند بود (90)

و البته آنان كه بعد از ايمان كافر شدند و در كفر خويش مردند اگر براى آزادى خويش از عذاب خدا برابر همه زمين طلا بفدا آرند هرگز از ايشان

پذيرفته نشود و آنها را بدوزخ عذاب دردناك مهيا باشد و هيچ معين و يارى نخواهد بود (91)

شما هرگز بمقام نيكوكاران و خاصان نخواهيد رسيد مگر آنكه از آنچه دوست ميداريد و بسيار محبوب است در راه خدا انفاق كنيد و هر چه انفاق كنيد محققا خدا بر آن آگاهست (92)

همه طعامها براى بنى اسرائيل حلال بود مگر آن را كه يعقوب پيش از نزول توراتبر خود حرام كرد كه گوشت شتر و شير آنست اى پيغمبر اينك بگو يهوديان چنانچه ميگوئيد تورات حلالى بر شما حرام كرده اگر راست ميگوئيد آن حكم تورات را آورده تلاوت كنيد (93)

پس كسانى كه بعد از اين حجت بر خدا دروغ بندند البته كافران و ستمكاران عالمهم آنها خواهند بود (94)

اى پيغمبر بگو سخن خدا راست است نه دعوى شما بايد پيروى از آئين ابراهيم كنيد كه دينى پاك و بى آلايش است و ابراهيم هرگز از آنانكه بخدا شرك آوردند نبوده است (95)

اول خانه كه براى مكان عبادت خلق بنا شد همان خانه مكه است كه در آن بركت و هدايت خلايق است (96)

در آن خانه آيات ربوبيت هويداست مقام ابراهيم خليل است هر كه در آنجا داخل شود ايمن باشد و مردم را حج و زيارت آن خانه واجب است بر هر كسى كه توانائى براى رسيدن بدانجا يافت و هر كه بسبب انكار حج بيت الله كافر شود تنها بخود زيان رسانيده كه البته خدا از طاعت خلق بى نياز است (97)

بگو اى اهل كتاب چرا بايات خدا راجع به نبوت پيغمبر خاتم كافر شده و باعمال زشت

ميگرائيد بترسيد كه خدا گواه اعمال شماست (98)

بگو اى اهل كتاب چرا راه خدا را مى بنديد يعنى رسالت و دين محمد (ص) را انكار ميكنيد و اهل ايمان را براه باطل مخالفت با دين ميخوانيد در صورتى كه بزشتى اين عمل خود آگاهيد، از قهر حق بترسيد كه خدا غافل از كردار شما نخواهد بود (99)

اى كسانى كه بدين اسلام گرويده ايد اگر پيروى بسيارى از اهل كتاب را كنيد شما را بعد از ايمان بكفر برميگردانند (100)

و چگونه كافر خواهيد شد در صورتى كه براى شما آيات خدا تلاوت ميشود و پيغمبر خدا ميان شما بهدايت و دعوت مشغول است و هر كس بدين خدا كه اسلام است متمسكشود محققا براه مستقيم هدايت يافته (101)

اى اهل ايمان از خدا بترسيد چنانچه شايسته خدا ترس بودن است پيوسته بياد خدا باشيد و شكر نعمتش بجاى آريد و ثبات ورزيد تا وقت مرگ كه تا نميريد جز بدينمبين اسلام (102)

و همگى برشته دين خدا چنگ زده و براه هاى متفرق مدعيان دين ساز نرويد و بياد آريد اين نعمت بزرگ خدا را كه شما با هم دشمن بوديد خدا در دلهاى شما الفت و مهربانى انداخت و بلطف خداوند همه برادر دينى يكديگر شديد در صورتى كه در پرتگاه آتش بوديد خدا شما را نجات داد بارى بدين مرتبه وضوح و بدين پايه كمال خداوند آياتش را براى راهنمائى شما بيان ميكند باشد كه بمقام سعادت هدايت شويد (103)

و بايد از شما مسلمانان برخى كه دانا و باتقوى ترند خلق را بخير و صلاح دعوتكنند و مردم را به

نيكوكارى امر و از بدكارى نهى كنند و اينان كه بحقيقت واسطه هدايت خلق هستند در دو عالم در كمال فيروزبختى و رستگارى خواهند بود (104)

و شما مسلمانان مانند مللى نباشيد كه پس از آنكه آيات و ادله روشن از جانب خدا براى هدايت آنها آمد باز راه تفرقه و اختلاف پيمودند كه البته براى چنين مردمى جاهل و بدكار عذاب سخت خواهد بود (105)

روزى بيايد كه گروهى يعنى مومنان روسفيد و گروهى يعنى كافران روسياه باشند اما سيه رويان را اهل محشر نكوهش كنند كه چرا بعد از ايمان باز كافر شديدپس اكنون بچشيد عذاب خدا را بكيفر كفر و عصيان (106)

اما روسفيدان يعنى مومنان در بهشت كه محل رحمت خداست درآيند و در آن جاويد متنعم باشند (107)

اينها آيات الهى است كه براى تو براستى ميخوانيم و خداوند هرگز در دو عالم اراده ستم به هيچكس نخواهد كرد (108)

هر چه در آسمانها و هر چه در زمين است همه ملك خداست و بازگشت همه موجودات بسوى اوست (109)

شما مسلمانان حقيقى نيكوترين امتى هستيد كه بر آن قيام كردند كه خلق را سعادت بخشند براى اصلاح بشر مردم را به نيكوكارى وادار كنند و از بدكارى بازدارند و ايمان بخدا آورند، و اگر اهل كتاب همه ايمان مياوردند بر آنان در عالمچيزى بهتر از آن نبود ليكن برخى از آنها با ايمان و بيشتر فاسق و بدكارند (110)

هرگز يهودان دشمنان اسلام آسيب و زيان سخت بشما نتوانند رسانيد مگر آنكه ازنكوهش و ياوه سرائى شما را اندكى بيازارند و اگر بكارزار شما آيند از جنگ خواهند گريخت

و از اين پس هيچ وقت منصور نخواهند بود (111)

آنها محكوم بذلت و خوارى هستند بهر كجا متوسل شوند مگر بدين خدا و عهد مسلمين درآيند و يا بديگر مردم پيوندند آنان پيوسته اسير بدبختى و ذلت شدند از اين رو كه بايات خدا كافر شدند و پيمبران حق را بناحق كشتند كه اين نافرمانى و ستمگرى كار هميشه آنها بود (112)

همه اهل كتاب يكسان نيستند طايفه اى از آنها در دل شب بتلاوت آيات خدا و نماز و طاعت حق مشغولند (113)

ايمان بخدا و روز قيامت مياورند و امر به نيكوئى و نهى از بدكارى ميكنند و در نكوكارى ميشتابند، و آنها خود مردمى نيكوكارند (114)

هر كار نيك كنيد البته از ثواب آن محروم نخواهيد شد و خدا دانا بحال پرهيزكارانست (115)

هرگز كافران را بسيارى مال و اولاد از عذاب خدا نتواند رهانيد و آنها اهل جهنم و جاويد در آن معذب خواهند بود (116)

مثل حال كافران در مالى كه براى پيشرفت مقاصد دنيوى خود صرف كنند و از آن هيچ بهره اى نيابند بدان ماند كه باد سرد شديدى بكشت قوم ستمكارى برسد و همه را نابود گرداند كه حاصلى از آن بدست نيايد و خدا ستمى بر آنها نكرده ليكن آنان بنفس خود ستم ميكنند كه مالشان را در راه باطل صرف ميكنند و بر شقاوت خود ميافزايند (117)

اى اهل ايمان از غير همدينان خود دوست صميمى همراز نگيريد چه آنكه آنها كه بغير دين اسلامند از خلل و فساد در كار شما ذره اى كوتاهى نكنند آنها هميشه مايلند كه شما در رنج و

سختى باشيد دشمنى شما را گاهى بر زبان هم آشكار سازنددر صورتى كه محققا آنچه در دل پنهان ميدارند بيش از آنست كه بر زبانشان آشكار ميشود، ما آيات خود را براى شما بيان كرديم اگر عقل و انديشه كار بنديد (118)

آگاه باشيد كه چنانكه شما آنها را يعنى كافران را دوست ميداريد آنان شما رادوست نخواهند داشت شما چون بهمه كتب آسمانى ايمان داريد با آنها محبت ميكنيد اما آنها با شما نفاق ميكنند در مجامع شما اظهار ايمان كرده و چون تنها شونداز شدت كينه سرانگشت خشم بدندان گيرند بگو بدين خشم بميريد خدا از درون دلهاى خلق كاملا آگاهست (119)

اگر شما مسلمين را خوشحالى پيش آيد از آن بدحال و غمگين شوند و اگر بشما حادثه ناگوارى رسد بدان خوشحال گردند اما اگر شما صبر پيشه كنيد و پرهيزكار باشيد از مكر و عداوت آنان بشما هيچ آسيبى نخواهد رسيد كه همانا خداوند بر آنچه ميكنند محيط و آگاهست (120)

بياد آر اى پيغمبر صبحگاهى را كه از خانه خود بجهت صف آرائى مومنان براى جنگ بيرون شدى، و خدا بهمه گفتار و كردار تو شنوا و دانا بود (121)

و آنگاه كه دو طايفه از شما بددل و ترسناك و در انديشه فرار از جنگ بودند و خدا يار آنها بود آنان را دلدار نمود و هميشه بايد اهل ايمان بخدا توكل كنند تا دلدار و نيرومند باشند (122)

و خداوند شما را بحقيقت در جنگ بدر يارى كرد و غلبه بر دشمن داد با آنكه شما از هر جهت در مقابل دشمن ضعيف بوديد پس راه خداپرستى و

تقوى پيش گيريد باشد كه شكر نعمتهاى او بجاى آريد (123)

اى رسول بياد آر آنگاه كه بمومنين گفتى آيا خدا بشما مدد نفرمود كه سه هزار فرشته بيارى شما فرستاد (124)

بلى اگر شما صبر و مقاومت در جهاد پيشه كنيد و پيوسته پرهيزكار باشيد چون كافران بر سر شما شتابان و خشمگين بيايند خداوند براى حفظ و نصرت شما پنج هزار فرشته را با پرچمى كه نشان مخصوص سپاه اسلام است بمدد شما ميفرستد (125)

و خدا آن فرشتگان را نفرستاد مگر براى اينكه بشما مژده فتح دهند و دل شما رابنصرت خدا مطمئن كنند و فتح و فيروزى نصيب شما نگشت مگر از جانب خداوند تواناى دانا (126)

تا گروهى از كافران را هلاك گرداند يا ذليل و خوار كند كه از مقصود خود كه از ميان بردن اسلام و مسلمين است نااميد بازگردند (127)

اى پيغمبر خدا را اختيار مطلق است بدست تو كارى نيست اگر بخواهد بلطف خود از آن كافران درگذرد و اگر بخواهد بجرم آنكه مردمى ستمگرند آنها را عذاب كند (128)

هر چه در آسمانها و هر چه در زمين است همه ملك خداست هر كه را خواهد بخشد و هر كه را خواهد عذاب كند، و خدا بسيار بر خلق آمرزنده و مهربانست (129)

اى كسانى كه بدين اسلام گرويده ايد ربا مخوريد كه دايم بهره بر سرمايه افزائيد تا چند برابر شود از خدا بترسيد و ترك اين عمل زشت كنيد باشد كه سعادت و رستگارى يابيد (130)

و بپرهيزيد از آتش عذابى كه براى كيفر كافران و ربا خواران ظالم افروخته اند (131)

و

از حكم خدا و رسول او فرمان بريد باشد كه مشمول رحمت و لطف خدا شويد (132)

بشتابيد بسوى مغفرت پرودگار خود و بسوى بهشتى كه پهناى آن همه آسمانها و زمين را فرا گرفته و مهيا براى پرهيزكارانست (133)

كسانى كه از مال خود بفقرا در حال وسعت و تنگدستى انفاق كنند و خشم و غضب خود فرو نشانند و از بدى مردم درگذرند چنين مردمى نيكوكارند و خدا دوستدار نكوكارانست (134)

نيكان آنها هستند كه هر گاه كار ناشايسته اى از ايشان سرزند يا ظلمى بنفس خويش كنند خدا را بياد آرند و از گناه خود بدرگاه خدا توبه و استغفار كنند كه ميدانند جز خدا هيچكس نميتواند گناه خلق را بيامرزد و آنها هستند كه اصرار در كار زشت نكنند، چون بزشتى معصيت آگاهند (135)

و آنها هستند كه پاداش عملشان آمرزش پروردگار است و باغهائى كه از زير درختان آن نهرها جاريست و جاويد در آن بهشتها متنعم خواهند بود و چه نيكوست پاداش نيكوكاران عالم (136)

پيش از شما مللى بودند و رفتند، در اطراف زمين گردش كنيد تا ببينيد كه آنانكه وعده هاى خدا را تكذيب كردند چگونه هلاك شدند (137)

اين كتاب خدا و آيات مذكوره حجت و بيانى است براى عموم مردم و راهنما و پندى براى پرهيزكاران (138)

شما مسلمانان نه هرگز در كار دين سستى كنيد و نه از فوت غنيمت و متاع دنيا اندوهناك باشيد زيرا شما فاتح و فيروزمندترين مردم و بلند مرتبه ترين ملل دنيا هستيد اگر در ايمان ثابت و استوار باشيد (139)

اگر بشما در جنگ احد آسيبى رسيد بدشمنان

شما نيز در بدر شكست و آسيب سخت رسيد چنانكه آنها مقاومت كردند و شما نيز بايد مقاومت كنيد اين روزگار را باختلاف احوال گاهى فتح و غلبه و گاه شكست و مغلوبيت ميان خلايق ميگردانيم كه مقام اهل ايمان به امتحان معلوم شود تا از شما مومنان آن را كه ثابت در دين است مانند على (ع) و شيعيانش گواه ديگران كند، و خداوند ستمكاران را دوست ندارد (140)

و تا اينكه باين اختلاف و حوادث نيك و بد روزگار اهل ايمان را از هر عيب و نقص پاك و كامل كند و كافران را بكيفر ستمكارى محو و نابود گرداند (141)

گمان ميكنيد به بهشت داخل خواهيد شد بدون آنكه خدا امتحان كند و آنانكه جهاد در راه دين كرده و آنها كه در سختيها صبر و مقاومت كنند مقامشان را بر عالمى معلوم گرداند؟ (142)

شما همان كسانيد كه با كمال شوق آرزوى جهاد و كشته شدن در راه دين ميكرديد پيش از آنكه براى مسلمين دستور جهاد بيايد پس چگونه امروز كه بجهاد مامور شديد سخت از مرگ نگران ميشويد (143)

و محمد (ص) نيست مگر پيغمبرى از طرف خدا كه پيش از او نيز پيغمبرانى بودند و از اين جهان درگذشتند، اگر او نيز بمرگ يا شهادت درگذشت باز شما بدين جاهليت خود رجوع خواهيد كرد؟ پس هر كه مرتد شود بخدا ضررى نخواهد رسانيد خود را بزيان انداخته و هر كس شكر نعمت دين گزارد و در اسلام پايدار ماند البته خداوند جزاى اعمال نيك بشكرگزاران عطا خواهد كرد (144)

هيچ كس جز بفرمان خدا نخواهد مرد كه اجل

هر كس در لوح قضاى الهى بوقت معينثبت است، و هر كه براى يافتن متاع دنيا كوشش كند از دنيا بهره مندش كنيم و هر كه براى ثواب آخرت سعى نمايد از نعمت آخرت برخوردارش گردانيم و البته خداوند سپاسگزاران را جزاى نيك آسايش دنيا و بهشت آخرت خواهد داد (145)

چه بسيار رخ داده كه پيغمبرى جمعيت زيادى از پيروانش در جنگ كشته شده و بااينحال اهل ايمان با سختيهائى كه در راه صبر و ثبات پيش گرفتند كه خداوند صابران را دوست ميدارد (146)

آنها در هيچ سختى جز به خدا پناهنده نشده و جز اين نميگفتند كه بار پروردگارا بكرم خود از گناه و ستمى كه ما درباره خود كرده ايم درگذر و ما را ثابت قدمبدار و ما را بر محو كافران مظفر گردان (147)

پس خداوند فتح و فيروزى در دنيا و ثواب در آخرت نصيبشان گردانيد، كه خدا نيكوكاران را دوست ميدارد (148)

اى اهل ايمان اگر پيروى كافران كنيد شما را باز از دين اسلام بكفر برميگردانند آنگاه شما هم مانند آنان از زيان كاران عالم خواهيد گشت (149)

اى مسلمانان از كافران يارى مجوئيد كه خدا يار شماست و او بهترين يارى كنندگانست (150)

ما دل كافران را بيمناك و هراسان كنيم زيرا كه آنان چيزى را براى خدا شريكقرار دادند كه اصلش بر آن حقيقتى و دليلى حق نازل نكرده و منزلگاه آنها آتش دوزخ است و سراى ستمكاران بسيار بد منزلگاهى است (151)

و بحقيقت صدق وعده خدا را كه شما را بر دشمنان غالب گرداند كافران آنگاه دريافتند كه غلبه كرديد و بفرمان خدا

كافران را بخاك هلاك افكنديد و هميشه بر دشمنغالب بوديد تا وقتى كه در كار جنگ احد سستى كرده و اختلاف انگيختيد برخى در سنگرى كه پيغمبر دستور داد ايستاديد و گروهى از پى غنيمت رفتيد و نافرمانى حكم پيغمبر نموديد پس از آنكه هر چه آرزوى شما بود از فتح و غلبه بر كفار و غنيمت بردن بدان رسيديد منتها برخى براى دنيا و برخى براى آخرت ميكوشيديد و سپس از پيشرفت و غلبه شما را بازداشت تا شما را بيازمايد، و خدا از تقصير شما كه نافرمانى پيغمبر خود كرديد در گذشت كه خدا را باهل ايمان عنايت و رحمتاست (152)

بياد آريد هنگامى كه روى بهزيمت گذاشته و چنان بدهشت ميگريختيد كه توجه باحدى نداشتيد تا آنجا كه به پيغمبر هم كه شما را بيارى ديگران در صف كارزار ميخواند توجه نكرديد تا بپاداش اين بى ثباتى غمى بر غم شما افزود، تا از اين پس ثبات ورزيد و براى از دست رفتن چيزى يا اصابه رنج و المى اندوهناك نشويد، و خدا بهر چه كنيد و هر چه انديشيد آگاه خواهد بود (153)

پس از آن غم و انديشه، خداوند شما را ايمنى بخشيد كه خواب آسايش گروهى از شما را گرفت و گروهى كه وعده نصرت خدا را از روى جهل و نادانى راست نمى پنداشتند هنوز در غم جان خود بودند و از روى انكار ميگفتند آيا ممكن است ما را قدرت و فرمانى بدست آيد؟ بگو اى پيغمبر تنها خداست كه بر عالم هستى فرمانروا است منافقان سست ايمان كه از ترس مومنان خيالات باطل خود را با

تو اظهار نميدارند، با خود مى گويند اگر كار ما بوحى خدا و آئين حق بود شكست نميخورديم و گروهى در اينجا كشته نميشديم، بگو اى پيغمبر اگر در خانه هاى خود هم بوديد باز آنانكه سرنوشت آنها در قضاى الهى كشته شدن است از خانه بقتلگاه بپاى خود البته بيرونمى آمدند تا خدا آنچه در سينه پنهان دارند بيازمايد و هر چه در دل دارندپاك و خالص گرداند و خدا از راز درونها آگاهست (154)

همانا آنان كه از شما در جنگ احد پشت كردند و منهزم شدند شيطان آنها را بسبب نافرمانى و بدكرداريشان بلغزش افكند و خدا از آنها درگذشت كه خدا آمرزنده و بردبار است (155)

اى گرويدگان بدين اسلام شما بمانند آنانكه راه كفر و نفاق پيمودند نباشيد كه گفتند اگر برادران و خويشان ما بسفر نرفته و يا بجنگ حاضر نمى شدند بچنگ مرگ نمى افتادند آرى اين آرزوهاى باطل را خدا حسرت دلهاى آنان خواهد كرد و خداست كه زنده ميگرداند و ميميراند بهر وقت و هر سبب كه ميخواهد و بهر چه كنيد آگاهست (156)

اگر در راه خدا كشته شده يا بميريد در آن جهان به آمرزش و رحمت خدا نائل شويد و آن بهتر از هر چيزيست كه در حيات دنيا براى خود فراهم توان آورد (157)

اگر در راه خدا بميريد يا كشته شويد غم مداريد كه برحمت ايزدى در پيوسته و بسوى خدا محشور خواهيد شد (158)

اى رسول رحمت خدا تو را با خلق مهربان و خوشخوى گردانيد، و اگر تندخو و سخت دل بودى مردم از گرد تو متفرق ميشدند، پس

چون امت بنادانى درباره تو بد كنند از آنان درگذر و از خدا بر آنها طلب آمرزش كن و براى دلجوئى آنها در كار جنگ مشورت نما ليكن چون تو عقل كاملى آنچه خود تصميم گرفتى با توكل بخدا انجامده كه خدا آنانكه بر او اعتماد كنند دوست دارد و همه را يارى كند (159)

اگر شما را خدا يارى كند محال است كسى بر شما غالب آيد و اگر به خوارى واگذارد آن كيست كه بتواند بعد از آن شما را يارى و غالب كند؟ و اهل ايمان تنها بخدا و قدرت و رحمت او بايد اعتماد كنند (160)

و هيچ پيغمبرى البته ابدا خيانت نخواهد كرد، و هر كس خيانت كند روز قيامت بكيفر آن خواهد رسيد و بطور كلى هر كس هر عمل نيك و بد در دنيا بجا آرد درقيامت تمام و كامل بجزاى آن برسد و به هيچكس ستمى نخواهد شد (161)

آيا كسى كه بايمان در راه رضاى خدا قدم بردارد مانند كسى است كه بكفر راه غضبخدا پيمايد كه منزلگاه او جهنم است و بسيار بد جايگاهى است (162)

اين دو گروه مومن و كافر را بمراتب ايمان و كفر نزد خدا درجات مختلفه است و خداوند بهر چه ميكنند آگاهست (163)

خدا بر اهل ايمان منت گذاشت كه رسولى از خودشان در ميان آنان برانگيخت كه بر آنها آيات خدا را تلاوت كند و نفوسشان را از هر نقص و آلايش پاك گرداند و بانها احكام شريعت و حقايق حكمت بياموزد هر چند از آن پيش گمراهى آنان آشكار بود (164)

آيا هر گاه بشما مصيبتى رسد

در جنگ احد در صورتى كه دو برابر آن آسيب بدشمنان رسيد در جنگ بدر باز از روى تعجب گوئيد چرا بما كه اهل ايمانيم رنج رسد؟ بگو اى پيغمبر اين مصيبت از دست خود كشيديد كه نافرمانى رسول (ص) كرديد، نه آنكه خدا قادر بر نصرت شما نبود كه ايزد متعال بر هر چيز تواناست (165)

آنچه در روز احد هنگام مقابله دو صف كارزار بشما رسيد بقضاى خدا و مشيت نافذ او بود تا آنكه بيازمايد اهل ايمان را تا معلوم شود حال آنانكه ثابت قدم در ايمانند (166)

و تا نيز معلوم شود حال آنهائى كه در دين نفاق و دوروئى كردند و چون بانها گفته شد بيائيد در راه خدا جهاد و يا دفاع كنيد عذر آوردند كه اگر ما بفنون جنگى دانا بوديم از شما تبعيت نموده و بكارزار ميامديم اينان با آنكه دعوى مسلمانى دارند بكفر نزديكترند تا بايمان بزبان چيزى اظهار مى كنند كه در دل خلاف آن پنهان داشته اند و خدا بر آنچه پنهان ميدارند آگاه تر از خود آنهاست (167)

آنكسانى كه در جنگ با سپاه اسلام همراهى نكرده و گفتند اگر خويشان و برادران ما نيز سخن ما را شنيده و بجنگ احد نرفته بودند كشته نميشدند اى پيغمبر بچنين منافق مردم بگو پس شما كه براى حفظ حيات ديگران چاره توانيد كرد مرگ را ازجان خود دور كنيد اگر راست ميگوئيد (168)

البته نپنداريد كه شهيدان راه خدا مردند بلكه زنده بحيات ابدى شدند و در نزدخدا متنعم خواهند بود (169)

آنان بفضل و رحمتى كه از خداوند نصيبشان گرديده شاد مانند و

بدان مومنان كه هنوز بانها نپيوسته اند و بعدا در پى آنها براه آخرت خواهند شتافت مژده دهند كه از مردن هيچ نترسند و از فوت متاع دنيا هيچ غم مخورند (170)

و آنها را بشارت بنعمت و فضل خدا دهند و اينكه خداوند البته اجر اهل ايمان را هرگز ضايع نگذارد (171)

آنانكه دعوت خدا و رسول را اجابت كردند پس از آنكه بانها رنج و لم رسيد از آنها هر كس نيكوكار و پرهيزكار شد اجر عظيم خواهد يافت (172)

آن مومنانى كه چون مردمى منافق مانند نعيم بن مسعود اشجعى بانها گفتند لشكر بسيارى كه تمام مشركين مكه و پيروان ابو سفيان باشند بر عليه شما مومنان فراهم شده از آنان در انديشه و برحذر باشيد اين تبليغات و مكر دشمن بجاى آنكه بيم در دل آنها افكند بر ايمانشان بيفزود و گفتند در مقابل همه دشمنان تنها خدا ما را كفايت است و او نيكو ياورى است (173)

پس آن گروه مومنان بنعمت و فضل خدا روى آوردند و بر آنان هيچ لم و رنجى پيشنيامد و پيرو رضاى خدا شدند و خداوند صاحب فضل و رحمت بى منتهاست (174)

البته اين سخنان شيطان است كه ميترساند و مضطرب ميكند به آن دوستارانش را شما مسلمانان ابدا از اين سخنان بيم و انديشه مكنيد و از من بترسيد اگر اهل ايمان هستيد (175)

اى پيغمبر تو اندوهناك مباش كه گروهى براه كفر ميشتابند آنها بخداوند هرگز زيان نرسانند بلكه خود را در دو عالم زيان كار كنند و خدا ميخواهد كه آنان را هيچ نصيبى در عالم آخرت نباشد و نصيبشان

عذاب سخت دوزخ خواهد بود (176)

آنانكه خريدار كفر شدند بعوض ايمان هرگز زيانى بخدا نميرسانند ليكن آنان رازيان عذاب دردناك خواهد رسيد (177)

و البته آنان كه براه كفر رفتند گمان نكنند كه مهلتى كه ما بانها ميدهيم بحال آنها بهتر خواهد بود بلكه مهلت ميدهيم براى امتحان تا بر سركشى و طغيان خود بيفزايند و آنان را عذابى رسد كه بدان سخت خوار و ذليل شوند (178)

خداوند هرگز مومنان را وانگذارد بدين حال كنونى كه مومن و منافق به يكديگر مشتبهند تا آنكه بازمايش بدسرشت را از پاك گوهر جدا كند، و خدا همه شما رااز سر غيب آگاه نسازد وليكن براى اين مقام از پيغمبران خود هر كه را مشيت او تعلق گرفت برگزيند پس شما بخدا و پيغمبرانش بگرويد كه هر گاه ايمان آريد و پرهيزكار شويد در دو عالم اجر عظيم خواهيد يافت (179)

آنانكه بخل نموده و حقوق فقيران را از مالى كه خدا بفضل خويش بانها داده ادا نميكنند گمان نكنند كه اين بخل بمنفعت آنها خواهد بود بلكه بضرر آنها است چه آنكه آن مالى كه در آن بخل ورزيده اند در روز قيامت طوق آتشين گردن آنها شود آرى آن روز هيچكس مالك چيزى نيست و تنها خدا وارث آسمانها و زمين خواهدبود و خدا بكردار نيك و بد شما آگاه است (180)

محققا خدا شنيد سخن جاهلانه آن كسانى را كه چون دستور آمد كه بخدا قرض الحسنه بدهيد آنها بتمسخر گفتند پس خدا فقير است و ما دارا البته ما گفتارشان راثبت خواهيم كرد با اين گناه بزرگ كه انبياء را بناحق كشتند

و در روز كيفر گوئيم بچشيد عذاب آتش سوزان را (181)

اين عذاب را بدست خود پيش فرستاديد و خداوند هرگز در حق بندگان خود ستم نخواهد كرد (182)

آن كسانى كه گفتند خدا از ما پيمان گرفته كه بهيچ پيغمبرى ايمان نياوريم تا آنكه او قربانى آورد كه در آتش بسوزد، بگو اى پيغمبر كه پيش از من پيغمبرانى آمده و براى شما هرگونه معجزه آورده و اين را هم كه خواستيد نيز آوردند پس اگر راست ميگوئيد و باين شرط ايمان مياوريد براى چه آن پيغمبران را كشتيد (183)

پس اى پيغمبر اگر تو را تكذيب كردند غمگين مباش كه پيغمبران پيش از تو را هم كه معجزات و زبورها و كتاب آسمانى روشن بر آنها آوردند نيز تكذيب كردند (184)

هر نفسى شربت مرگ را خواهد چشيد و محققا روز قيامت همه شما بمزد اعمال خودكاملا خواهيد رسيد پس هر كس خود را از آتش جهنم دور داشت و ببهشت ابدى درآمد چنين كس فيروزى و سعادت ابد يافت و بدانيد كه زندگانى دنيا بجز متاعى فريبنده فناپذير هيچ نخواهد بود (185)

محققا شما را بمال و جان آزمايش خواهند كرد و بر شما از آخم زبان آنها كه پيشاز شما كتاب آسمانى بانها نازل شد آزار بسيار خواهد رسيد و اگر صبر پيشه كرده و پرهيزكار شويد البته ظفر يابيد كه ثبات و تقوى سبب نيرومندى و قوت اراده در كارهاست (186)

و چون خدا پيمان گرفت از آنانكه كتاب بانها داده شد كه حقايق كتاب آسمانى رابراى مردم بيان كنيد و كتمان مكنيد پس آنها عهد خدا را پشت سر

انداخته آيات الهى را ببهائى اندك فروختند و چه بد معامله پرزيانى كردند (187)

اى پيغمبر مپندار آنهائى كه بكردار زشت خود شادمانند و دوست دارند كه مردم باوصاف پسنديده اى كه هيچ در آنها وجود ندارد آنها را ستايش كنند البته گمان مدار كه باين تظاهرها از عذاب خدا رهائى دارند كه آنها را بدوزخ عذاب دردناك خواهدبود (188)

خداست مالك ملك آسمان و زمين و خدا بر هر چيز تواناست (189)

محققا در خلقت آسمان و زمين و رفت و آمد شب و روز بر وجود حق و علم و قدرت و حكمتش روشن دلائلى است براى خردمندان عالم (190)

آنهائى كه در هر حالت ايستاده و نشسته و خفتن خدا را ياد كنند و دائم فكر درخلقت آسمان و زمين كرده و گويند پروردگارا تو اين دستگاه با عظمت را بيهوده نيافريده اى، پاك و منزهى، ما را بلطف خود از عذاب دوزخ نگاهدار (191)

اى پروردگار ما، هر كه را تو در آتش افكنى او را سخت خوار كرده اى و او ستمكار بوده و ستمگران را هيچكس يارى نخواهد كرد (192)

پروردگارا ما چون صداى مناديئى كه خلق را بايمان ميخواند شنيديم اجابت كرديم و ايمان آورديم پروردگارا از گناهان ما درگذر و زشتى كردار ما بپوشان و محوساز و هنگام جان سپردن ما را با نيكان و صالحان محشور گردان (193)

پروردگارا ما را از آنچه برسولان خود وعده دادى نصيب فرما و محروم مگردان كه وعده تو هرگز تخلف نخواهد كرد (194)

پس خدا دعاهاى ايشان را اجابت كرد كه البته من كه پروردگارم عمل هيچ كس از

مرد و زن را بى مزد نگذارم چه آنكه همه در نظر خدا يكسانند بعضى مردم از بعض ديگر برترى ندارد مگر بطاعت و معرفت پس آنانكه از وطن خود هجرت نمودند و از ديار خويش بيرون شده و در راه خدا رنج كشيدند و جهاد كرده و كشته شدند همانا بديهاى آنان را در پرده لطف خود بپوشانيم و عفو كنيم آنها را به بهشتهائى درآوريم كه زير درختانش نهرها جارى است اين پاداشى است از جانب خدا و باز نزد خداست پاداش نيكو يعنى بهشت لقاى الهى (195)

تو را دنيا مغرور نكند و غمگين نشوى چون ببينى كافران شهرها در تصرف آرند (196)

دنيا متاعى اندك است و پس از اين جهان منزلگاه آنان جهنم است و چقدر آنجا بد و پر رنج آرامگاهى است (197)

ليكن آنانكه خداترس و با تقوى شدند منزلگاهشان بهشتهائى است كه در زير درختانش نهرها جاريست و بهشت منزل جاودانى آنهاست در حالتى كه خداوند بر آنها خوان احسان خود بگسترده و آنچه نزد خداست براى نيكان از هر چه در تصور و فكر انديشيد بهتر است (198)

همانا برخى از اهل كتاب كسانى هستند كه بخدا و كتاب آسمانى شما و هم كتاب آسمانى خودشان ايمان آوردند در حالتى كه مطيع فرمان خدا بوده و آيات خدا را ببهائى اندك نفروشند آن طايفه اهل كتاب را نزد خدا پاداش نيكو است كه هر نيك و بد را جزائى مسلم است و البته خدا حساب خلق را سريع و آسان خواهد رسيد (199)

اى اهل ايمان در كار دين صبور باشيد و يكديگر را بصبر و

استقامت سفارش كنيد و مهيا و مراقب كار دشمن بوده و خداترس باشيد باشد كه فيروز و رستگار گرديد (200)

علم نمى دانند. آنان كه مى گويند: ما به آن ايمان آورده ايم همه ى آيات از طرف پروردگار ماست (خواه محكم باشد يا متشابه) و جز خردمندان پند نگيرند. (7)

(راسخان در علم مى گويند:) پروردگارا! پس از آن كه ما را هدايت كردى، دلهاى ما را به باطل مايل مگردان و از سوى خود ما را رحمتى ببخش. به راستى كه تو خود بسيار بخشنده اى. (8)

(راسخان علم در ادامه دعا گويند:) پروردگارا! همانا تو مردم را براى روزى كه در آن شكى نيست گرد آورى. همانا خداوند وعده ى خود را تخلّف نمى كند. (9)

همانا كسانى كه كفر ورزيدند، نه اموالشان و نه فرزندانشان در برابر (عذاب) خدا (در قيامت) هيچ به كارشان نمى آيد و آنان خود هيزم و سوخت آتشند. (10)

(شيوه كفّار) مانند روش فرعونيان و كسانى است كه پيش از آنها بودند، آيات ما را تكذيب كردند، پس خداوند آنها را به (كيفر) گناهانشان بگرفت. و خدا سخت كيفر است. (11)

به كسانى كه كافر شدند بگو: به زودى شكست مى خوريد و به سوى جهنّم رانده مى شويد و چه بد جايگاهى است. (12)

به يقين در دو گروهى كه (در جنگ بدر) با هم روبرو شدند، براى شما نشانه (و درس عبرتى) بود. گروهى در راه خدا نبرد مى كردند و گروه ديگر كه كافر بودند (در راه شيطان و هوس خود.) كفّار به چشم خود مسلمانان را دو برابر مى ديدند (و اين عاملى براى ترس آنان مى شد) وخداوند هر كس را بخواهد به يارى خود تأييد مى كند. همانا در اين امر براى اهل بينش، پند و عبرت است. (13)

عشق و علاقه به زنان و فرزندان

پسر و اموال زياد از طلا و نقره و اسبان ممتاز و چهارپايان و كشتزارها كه همه از شهوات و خواسته هاى نفسانى است، در نظر مردم جلوه يافته است، (در حالى كه) اينها بهره اى گذرا از زندگانى دنياست و سرانجام نيكو تنها نزد خداوند است. (14)

بگو: آيا شما را به بهتر از اينها (كه محبوب شماست) خبر دهم؟ براى كسانى كه تقوا داشته باشند، نزد پروردگارشان باغهايى (بهشتى) است كه از زير (درختان) آن نهرها جارى است. براى هميشه در آنجا (بهره مند) هستند و همسرانى پاك (خواهند داشت) و رضا و خشنودى خداوند (شا مل حالشان مى شود) و خداوند به حال بندگان بيناست. (15)

(پرهيزگاران) كسانى اند كه مى گويند: پروردگارا! براستى كه ما ايمان آورده ايم، پس گناهان ما را ببخش و ما را از عذاب آتش حفظ فرما. (16)

(پرهيزگاران، همان) صابران و راستگويان و فرمان برداران فروتن و انفاق كنندگان و استغفاركنندگان در سحرها هستند. (17)

خدايى كه همواره به عدل و قسط قيام دارد، گواهى داده كه معبودى جز او نيست و فرشتگان و صاحبان دانش (نيز به يگانگى او گواهى داده اند) جز او كه مقتدر حكيم است، معبودى نيست. (18)

همانا دين (مورد پذيرش) نزد خداوند، اسلام (و تسليم بودن در برابر فرمان خداوند) است و اهل كتاب اختلافى نكردند، مگر بعد از آنكه علم (به حقّانيت اسلام) برايشان حاصل شد، (اين اختلاف) از روى حسادت و دشمنى ميان آنان بود و هر كس به آيات خداوند كفر ورزد، پس (بداند كه) همانا خداوند زود حساب است. (19)

(از اين رو) پس اگر با تو به گفتگو و ستيز و محاجّه برخاستند، (با

آنها مجادله مكن و) بگو: من و پيروانم روى به خدا تسليم كرده ايم. و به اهل كتاب (يهود و نصارى) و اُميّين (مشركان بى سواد مكّه) بگو: آيا شما هم (در برابر خدا) تسليم شده ايد، پس اگر تسليم شدند و اسلام آوردند همانا هدايت يافته اند، و اگر سرپيچى كردند (نگران مباش، زيرا) وظيفه ى تو فقط رساندن دعوت الهى است، (نه اجبار و اكراه) و خداوند به حال بندگان بيناست. (20)

براستى كسانى كه به آيات خداوند كفر مى ورزند و پيامبران را به ناحق مى كشند و كسانى از مردم را كه فرمان به عدالت مى دهند مى كشند، پس آنان را به عذابى دردناك بشارت ده. (21)

آنان كسانى هستند كه اعمالشان در دنيا و آخرت تباه شده و هيچ ياورانى براى آنها نيست. (22)

آيا نديدى كسانى را كه از كتاب آسمانى (تورات و انجيل) بهره اى داده شدند، چون به كتاب الهى دعوت مى شوند تا ميانشان حكم كند، (و به اختلافات پايان دهد) گروهى از آنان (باعلم و آگاهى) از روى اعراض روى برمى گردانند؟ (23)

اين (روى گردانى از حكم خدا) براى آن بود كه اهل كتاب گفتند: هرگز آتش دوزخ جز چند روزى به ما نمى رسد. و اين افتراها (و خيالبافى ها) آنان را در دينشان فريفته ساخت. (24)

پس (كسانى كه گمان مى كنند از قهر خداوند دورند،) چگونه خواهد بود حالشان، آنگاه كه آنان را در روزى كه شكّى در آن نيست، گرد آوريم و به هر كس در برابر آنچه تحصيل كرده، پاداش يا كيفر داده شود و به آنان ستم نخواهد شد. (25)

بگو: خداوندا! تو صاحب فرمان و سلطنتى. به هر كس (طبق مصلحت

و حكمت خود) بخواهى حكومت مى دهى و از هر كس بخواهى حكومت را مى گيرى و هر كه را بخواهى عزّت مى بخشى و هر كه را بخواهى ذليل مى نمايى، همه خيرها تنها به دست توست. همانا تو بر هر چيز توانايى. (26)

(خداوندا!) تو شب را به روز و روز را به شب درآورى و زنده را از مرده و مرده را از زنده بيرون آورى و هر كه را خواهى بى شمار روزى مى دهى. (27)

نبايد اهل ايمان، بجاى مؤمنان، كافران را دوست و سرپرست خود برگزينند و هر كس چنين كند نزد خدا هيچ ارزشى ندارد، مگر آنكه از كفّار پروا و تقيّه كنيد (و به خاطر هدف هاى مهم تر، موقّتاً با آنها مدارا كنيد) و خداوند شما را از (نافرمانى) خود هشدار مى دهد و بازگشت (شما) به سوى خداوند است. (28)

بگو: اگر آنچه در سينه ها داريد پنهان سازيد يا آشكارش نماييد، خداوند آن را مى داند و (نيز) آنچه را در آسمان ها و آنچه را در زمين است مى داند و خدا بر هر چيز تواناست. (29)

روزى كه هر كس، هر كار نيكى انجام داده حاضر بيابد و هرچه بدى كرده، آرزو مى كنداى كاش بين آن عمل و او فاصله اى دور مى بود. و خداوند شما را از (مخالفت امرش) بر حذر مى دارد و (در عين حال) خداوند به بندگان مهربان است. (30)

(اى پيامبر!) بگو: اگر خداوند را دوست مى داريد، پس مرا پيروى كنيد، تا خدا نيز شما را دوست بدارد و گناهانتان را بر شما ببخشد و خداوند بسيار بخشنده و مهربان است. (31)

بگو: خدا و رسول را اطاعت كنيد. پس اگر سرپيچى

كردند، (بدانيد كه) همانا خداوند كافران را دوست نمى دارد. (32)

براستى كه خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر جهانيان برگزيد. (33)

فرزندانى كه بعضى از آنان از (نسل) بعضى ديگرند (از پدران برگزيده زاده شده و در پاكى همانند يكديگرند) و خداوند شنواى داناست. (34)

(به ياد آور) هنگامى كه همسر عمران گفت: پروردگارا! همانا من نذر كرده ام آنچه را در رحم دارم، براى تو آزاد باشد (و هيچگونه مسئوليّتى به او نسپارم تا تمام وقت خود را صرف خدمت در بيت المقدّس كند،) پس از من قبول فرما، كه براستى تو شنواى دانايى. (35)

پس چون فرزند را به دنيا آورد گفت: پروردگارا! من دختر زاده ام - در حالى كه خداوند به آنچه او زاده داناتر است و پسر مانند دختر نيست - و من نامش را مريم ناميدم و من او و فرزندانش را از (شرّ) شيطان رانده شده، در پناه تو قرار مى دهم. (36)

پس پروردگارش او را به پذيرشى نيكو پذيرفت و به رويشى نيكو روياند و سرپرستى او را به زكريّا سپرد. هرگاه زكريّا در محراب عبادت بر مريم وارد مى شد، خوراكى (شگفت آورى) نزد او مى يافت. مى پرسيد: اى مريم اين (رزق تو) از كجاست؟! مريم در پاسخ مى گفت: آن از نزد خداست. همانا خداوند به هر كس كه بخواهد بى شمار روزى مى دهد. (37)

در اين هنگام زكريّا (كه اين همه كرامت و مائده آسمانى را ديد) پروردگارش را خواند و گفت: پروردگارا! از جانب خود نسلى پاك و پسنديده به من عطا كن كه همانا تو شنونده دعائى. (38)

پس درحالى كه زكريّا در محراب

به نماز ايستاده بود، فرشتگان او را ندا دادند كه خداوند تو را به (فرزندى به نام) يحيى بشارت مى دهد كه تصديق كننده ى (حقّانيت) كلمة اللّه (حضرت مسيح) است و سيّد و سرور، و خويشتن دار (از زنان) و پيامبرى از صالحان است. (39)

(زكريّا) گفت: پروردگارا! چگونه براى من پسرى خواهد بود، در حالى كه پيرىِ من فرا رسيده و همسرم نازاست؟! (خداوند) فرمود: اين چنين خداوند هر چه را بخواهد انجام مى دهد. (40)

(زكريّا) گفت: پروردگارا! براى من نشانه اى قرار ده (تا علم من به يقين و اطمينان تبديل شود. خداوند) فرمود: نشانه ى تو آن است كه تا سه روز با مردم سخن نگويى، مگر از طريق اشاره. (البتّه به هنگام ذكر خدا زبانت بازمى شود. پس) پروردگار خود را (به شكرانه ى اين نعمت) بسيار ياد كن و هنگام شب و صبح او را تسبيح گوى. (41)

و (به ياد آور) هنگامى را كه فرشتگان گفتند: اى مريم! همانا خداوند تو را برگزيده و پاك ساخته و بر زنان جهانيان برترى داده است. (42)

اى مريم! (به شكرانه اين همه نعمت،) براى پروردگارت خضوع كن و سجده بجاى آور و با ركوع كنندگان ركوع نما. (43)

اينها از خبرهاى غيبى است كه ما به تو وحى مى كنيم، حال آنكه تو نزد آنان نبودى، آنگاه كه قلم هاى خود را (براى قرعه كشى) مى افكندند تا (به وسيله قرعه معلوم شود كه كداميك) كفالت مريم را بر عهده بگيرد و نزد آنها نبودى آنگاه كه (براى گرفتن سرپرستى مريم) با هم كشمكش مى كردند. (44)

(به ياد آور) آنگاه كه فرشتگان گفتند: اى مريم! همانا خداوند تو را به كلمه و

نشانه اى از سوى خويش به نام مسيح، عيسى پسر مريم، بشارت مى دهد. او كه در دنيا و آخرت آبرومند و از مقرّبان است. (45)

(آن فرزندى كه به تو بشارت داده شد) در گهواره، (به اعجاز) و در ميان سالى (به وحى) با مردم سخن مى گويد و از شايستگان است. (46)

(مريم) گفت: پروردگارا! چگونه براى من فرزندى باشد، در حالى كه هيچ انسانى با من تماس نداشته است؟ خداوند فرمود: چنين است (كار) پروردگار، او هر چه را بخواهد مى آفريند. هرگاه اراده كارى كند، فقط به آن مى گويد: باش، پس (همان لحظه) موجود مى شود. (47)

و خداوند به او كتاب و حكمت و تورات و انجيل را مى آموزد. (48)

و (عيسى را به) پيامبرى به سوى بنى اسرائيل (فرستاد تا بگويد) كه همانا من از سوى پروردگارتان براى شما نشانه اى آورده ام. من از گل براى شما (چيزى) به شكل پرنده مى سازم، پس در آن مى دمم، پس به اراده و اذن خداوند پرنده اى مى گردد. و همچنين با اذن خدا كور ماد رزاد و مبتلايان به پيسى را بهبود مى بخشم و مردگان را زنده مى كنم و از آنچه مى خوريد و آنچه در خانه هايتان ذخيره مى كنيد به شما خبر مى دهم، براستى اگر ايمان داشته باشيد در اين معجزات براى شما نشانه و عبرتى است. (49)

(عيسى فرمود:) من تصديق كننده توراتى هستم كه پيش روى من است و (آمده ام) تا برخى از چيزهايى كه بر شما (به عنوان تنبيه) حرام شده بود برايتان حلال كنم. و از جانب پروردگارتان براى شما نشانه اى آورم. پس، از خداوند پروا و از من اطاعت كنيد. (50)

به راستى كه خداوند، پروردگار من و پروردگار

شماست، پس او را بپرستيد كه اين راه مستقيم است. (51)

پس چون عيسى از آنان (بنى اسرائيل) احساس كفر كرد، گفت: كيانند ياران من (در حركت) به سوى خدا؟ حواريّون (كه شاگردان مخصوص او بودند) گفتند: ما ياوران (دين) خدا هستيم كه به خداوند ايمان آورده ايم، و تو (اى عيسى!) گواهى ده كه ما تسليم (خدا) هستيم. (52)

پروردگارا! به آنچه نازل كرده اى ايمان آورده ايم و از پيامبر پيروى نموديم، پس ما را در زمره گواهان بنويس. (53)

و (دشمنان عيسى) تدبير خود را (براى كشتن او) بكار بستند. خداوند نيز تدبير خود را (براى حفظ او) بكار برد و خداوند بهترين تدبيركننده است. (54)

(به ياد آور) هنگامى كه خداوند فرمود: اى عيسى! من تو را (از زمين) برگرفته و به سوى خود بالا مى برم و تو را از كسانى كه كافر شده اند، پاك مى كنم و تا روز قيامت پيروان تو را بركافران برترى خواهم داد. سپس بازگشت شما به سوى من است، پس در آنچه اختلاف مى كرديد، ميان شما داورى خواهم كرد. (55)

و امّا گروهى كه كافر شدند، در دنيا و آخرت به عذابى سخت عذابشان مى كنم و براى آنها هيچ ياورانى نيست. (56)

و امّا كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند، پاداش هاى آنها را (خدا) بطور كامل خواهد داد و خداوند ستمگران را دوست نمى دارد. (57)

(اى پيامبر!) آنچه بر تو مى خوانيم، آيه ها و اندرز حكمت آميز است. (58)

همانا مَثلِ (آفرينش) عيسى نزد خداوند، همچون مَثلِ (آفرينش) آدم است كه او را از خاك آفريد و سپس به او فرمود: باش، پس موجود شد. (59)

حق، همان

است كه از جانب پروردگار توست، پس از ترديدكنندگان مباش. (60)

پس هر كه با تو، بعد از علم و دانشى كه به تو رسيده است، درباره او (عيسى) به ستيز و محاجّه برخيزد (و از قبول حق شانه خالى كند) بگو: بيائيد پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و خودمان را (كسى كه به منزله خودمان است) و خودتان را بخوانيم، سپس (به درگاه خدا) مباهله و زارى كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم. (61)

به راستى، داستانِ درستِ (زندگى مسيح) همين است و هيچ معبودى جز خداوند نيست و همانا خداست مقتدر حكيم. (62)

پس اگر از حق روى گردان شدند، همانا خداوند به (كار و حال) مفسدين آگاه است. (63)

بگو: اى اهل كتاب! به سوى سخنى بياييد كه ميان ما و شما مشترك است. جز آنكه خداوند را نپرستيم و چيزى را شريك او قرار ندهيم و بعضى از ما بعضى ديگر را بجاى خدا ارباب نگيرد. پس اگر (از اين پيشنهاد) سرباز زدند، بگوييد: گواه باشيد كه ما مسلمان و تسليم خدائيم. (64)

اى اهل كتاب! چرا درباره ى ابراهيم گفتگو و نزاع مى كنيد؟ (و هر كدام او را پيرو آيين خود مى دانيد،) در حالى كه تورات و انجيل، پس از او نازل شده است، چرا تعقّل نمى كنيد؟ (65)

هان (اى اهل كتاب!) شما همانان هستيد كه درباره (حضرت عيسى و) آنچه بدان علم داشتيد محاجّه و نزاع كرديد، پس چرا درباره (ابراهيم و) آنچه بدان علم نداريد نزاع مى كنيد؟ در حالى كه خداوند مى داند و شما نمى دانيد. (66)

(برخلاف ادّعاى يهوديان و مسيحيان،) ابراهيم نه يهودى بود و

نه نصرانى، بلكه او فردى حق گرا و تسليم خدا بود و هرگز از مشركان نبود. (67)

همانا سزاوارترين افراد به ابراهيم، كسانى هستند كه از او پيروى كردند و (نيز) اين پيامبر و كسانى كه (به او) ايمان آورده اند، و خداوند سرور و سرپرست مؤمنان است. (68)

گروهى از اهل كتاب دوست دارند كه شما را گمراه كنند، ولى جز خودشان را گمراه نمى كنند و (اين را) نمى فهمند. (69)

اى اهل كتاب چرا به آيات خداوند (و نشانه هاى نبوّت رسول خدا) كفر مى ورزيد، در حالى كه خود (به درستى آن) گواهيد. (70)

اى اهل كتاب! چرا حق را به باطل مشتبه مى سازيد و (يا) حق را كتمان مى كنيد، در حالى كه خود (به حقّانيت آن) آگاهيد. (71)

و گروهى از اهل كتاب گفتند: به آنچه بر مؤمنان نازل شده است، در آغاز روز ايمان آوريد و در پايان روز كافر شويد، شايد (با اين حيله آنها از اسلام) باز گردند. (72)

(بزرگان يهود، براى جلوگيرى از گرايش يهود به اسلام، به آنان مى گفتند:) جز به كسى كه آيين شما را پيروى كند، ايمان نياوريد. (زيرا دينِ حق منحصر به ماست. اى پيامبر! به آنان) بگو: راه سعادت راهى است كه خدا بنمايد (و مانعى ندارد) كه به امّتى ديگر نيز همانند آنچه (از كتاب و شريعت) به شما داده شده، داده شود، تا در نزد پروردگار با شما احتجاج كنند. (همچنين اى پيامبر! به آنان) بگو: فضل و رحمت بدست خداست، او به هر كه بخواهد عطا مى كند و خداوند داراى رحمت وسيع وعلم بى انتهاست. (73)

(خداوند) هر كه را بخواهد به رحمت خويش اختصاص دهد

و خداوند صاحب فضل بزرگ است. (74)

و از اهل كتاب كسانى هستند كه اگر او را بر اموال بسيارى امين گردانى، به تو بازمى گرداند و بعضى از آنان (به قدرى نادرستند كه) اگر او را بر دينارى امين گردانى، آن را به تو برنمى گرداند، مگر آنكه (براى مطالبه آن) دائماً بالاى سر او بايستى، اين (خيانت در اما نت،) به جهت آن است كه گفتند: درباره ى امّيّين (غير اهل كتاب) هرچه كنيم بر ما گناهى نيست، در حالى كه آنها آگاهانه بر خداوند دروغ مى بندند. (75)

آرى، هر كس به عهد خويش وفا كند و تقوا داشته باشد، پس بى گمان خداوند پرهيزكاران را دوست مى دارد. (76)

همانا كسانى كه پيمان خدا و سوگندهاى خودشان را به بهاى ناچيزى مى فروشند، آنان برايشان نصيبى در آخرت نيست و خداوند در قيامت با آنها سخن نمى گويد و به آنان نيز نظر (لطف) نمى كند، آنها را (از گناه) پاك نمى سازد و براى آنان عذابى دردناك است. (77)

و همانا از ايشان (اهل كتاب) گروهى هستند كه زبان خود به خواندن كتاب (و دست نوشته ى خودشان چنان) مى چرخانند كه شما گمان كنيد آن از كتاب آسمانى است، در حالى كه از كتاب نيست و مى گويند: آن (چه ما مى خوانيم) از جانب خداست، در حالى كه از جانب خدا نيست و آنها آگاهانه بر خداوند دروغ مى بندند. (78)

هيچ (پيامبر و) بشرى كه خداوند به او كتاب و حكم و نبوّت داده است، حق ندارد به مردم بگويد: به جاى خدا، بندگان من باشيد. بنابراين (شما دانشمندان اهل كتاب به طريق اولى چنين حقّى نداريد، بلكه بايد) به خاطر سابقه ى

آموزش كتاب و تدريسى كه داريد، ربّانى باشيد. (79)

و (خداوند) به شما فرمان نمى دهد كه فرشتگان و انبيا را ارباب خود قرار دهيد، آيا ممكن است پس از آنكه تسليم خدا شديد، او شما را به كفر فرمان دهد؟ (80)

و (به ياد آور) هنگامى كه خداوند از پيامبرانِ (پيشين) پيمان گرفت كه هرگاه به شما كتاب و حكمتى دادم، سپس پيامبرى به سوى شما آمد كه آنچه را با شماست تصديق مى كرد، بايد به او ايمان آوريد و او را يارى كنيد. (سپس خداوند) فرمود: آيا به اين پيمان اقرار داريد و بار سنگين پيمان مرا (بر دوش) مى گيريد؟ (انبيا در جواب) گفتند: (بلى) اقرار داريم، (خداوند) فرمود: خود شاهد باشيد و من هم با شما از جمله گواهانم. (81)

پس كسانى كه بعد از اين (پيمان محكم،) روى برگردانند، آنان همان فاسقانند. (82)

پس آيا آنها جز دين خدا (دينى) مى جويند؟ در حالى كه هر كه در آسمان ها و زمين است، خواه ناخواه فقط تسليم اوست و به سوى او بازگردانده مى شوند. (83)

بگو: به خدا و آنچه بر ما نازل شده و آنچه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحق و يعقوب و اَسباط (پيامبران از نسل يعقوب) نازل گرديده و آنچه به موسى و عيسى و پيامبران ديگر، از طرف پروردگارشان داده شده (به همه ى آنها) ايمان آورده ايم و ميان هيچ يك از آنها فرقى نمى گذار يم و ما تنها تسليم (فرمان) او هستيم. (84)

و هر كس غير از اسلام به سراغ دينى ديگر برود، پس هرگز از او قبول نمى شود و او در قيامت از زيانكاران خواهد بود. (85)

چگونه خداوند هدايت كند گروهى را كه بعد از ايمان و گواهى بر حقّانيت رسول و آمدن معجزات و دلايل روشن بر ايشان، باز هم كافر شدند، و خداوند گروه ستمكاران را هدايت نمى كند. (86)

آنان (كه با آن همه دلايل روشن و سابقه ى ايمان، مرتد شدند،) كيفرشان آن است كه لعنت خدا و فرشتگان و عموم مردم بر آنان باشد. (87)

آنها همواره مورد لعن (خدا و فرشتگان و مردم) هستند، نه عذاب از آنان كاسته شود و نه به آنها مهلت داده شود. (88)

مگر كسانى كه پس از آن، (از كفر و ارتداد) توبه نمايند و (كردار و افكار خود را) اصلاح نمايند، كه همانا خداوند آمرزنده و مهربان است. (89)

البتّه كسانى كه پس از ايمان آوردن، كافر شدند و سپس بر كفر خود افزودند، هرگز توبه ى آنها پذيرفته نخواهد شد و آنها همان گمراهانند. (90)

همانا كسانى كه كفر ورزيدند و در حال كفر (بدون توبه) مردند، اگر چه زمين را پر از طلا كرده و به عنوان فديه و باز خريد (از عذاب) بدهند، هرگز از هيچ يك از آنان پذيرفته نمى شود. آنان را عذابى دردناك است و برايشان هيچ ياورى نيست. (91)

هرگز به نيكى دست نمى يابيد، مگر آنكه از آنچه دوست داريد، (در راه خدا) انفاق كنيد و بدانيد هر چه را انفاق كنيد، قطعاً خداوند به آن آگاه است. (92)

همه ى غذاها و خواركى ها براى بنى اسرائيل حلال بود، مگر آنچه را اسرائيل (يعقوب) پيش از نزول تورات بر خود حرام كرده بود، بگو: اگر راست مى گوييد (كه اينها از قبل در تورات حرام بوده است،) تورات

را بياوريد و آن را تلاوت كنيد (تا ببينيد بسيارى از چيزها را بدون نزول وحى از پيش خود، بر خودتان حرام كرده ايد). (93)

پس بعد از اين، هر كسى بر خدا به دروغ افترا ببندد، آنان ستمگران هستند. (94)

(اى پيامبر!) بگو: خداوند راستگو است، پس از آيين ابراهيم حقگرا پيروى كنيد كه او از مشركان نبود. (95)

همانا اوّلين خانه اى كه براى (عبادت) مردم مقرّر شد، همان است كه در سرزمين مكّه است، كه مايه ى بركت و هدايت جهانيان است. (96)

در آن (خانه) نشانه هاى روشن، (از جمله) مقام ابراهيم است و هر كس به آن درآيد، درامان است و براى خدا بر عهده ى مردم است كه قصد حج آن خانه را نمايند، (البتّه) هر كه توانايى اين راه را دارد. و هر كس كفر (و با داشتن توانايى به حج نرود، بداند كه) همانا خداوند از همه ى جهانيان بى نياز است. (97)

بگو: اى اهل كتاب، چرا به آيات خداوند كفر مى ورزيد، با آنكه خداوند بر اعمال شما گواه است. (98)

بگو: اى اهل كتاب! چرا كسانى را كه ايمان آورده اند از راه خدا بازمى داريد و مى خواهيد كه آن (طريقه ى الهى) كج باشد، در حالى كه خود شما گواهيد (كه راه آنان درست است) و خداوند از آنچه انجام مى دهيد غافل نيست. (99)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر از گروهى از اهل كتاب اطاعت كنيد، شما را بعد از ايمانتان به كفر بازمى گردانند. (100)

و چگونه شما كفر مى ورزيد، در حالى كه آيات خدا بر شما تلاوت مى شود و رسول او در ميان شماست و هر كس به (دين و كتاب) خدا تمسّك

جويد، پس قطعاً به راه مستقيم هدايت شده است. (101)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از خداوند پروا كنيد آن گونه كه سزاوار تقواى اوست و نميريد مگر اينكه مسلمان باشيد. (102)

و همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد و پراكنده نشويد و نعمت خدا را بر خود ياد كنيد، آنگاه كه دشمنان يكديگر بوديد، پس خداوند ميان دلهايتان الفت انداخت و در سايه نعمت او برادران يكديگر شديد، و بر لب پرتگاهى از آتش بوديد، پس شما را از آن نجات داد. اين گونه خداوند آيات خود را براى شما بيان مى كند، شايد هدايت شويد. (103)

و از ميان شما بايد گروهى باشند كه (ديگران را) به خير دعوت نمايند و امربه معروف و نهى از منكر كنند و آنها همان رستگارانند. (104)

و مانند كسانى نباشيد كه بعد از آنكه دلايل روشن برايشان آمد، باز هم اختلاف كرده و پراكنده شدند و آنان برايشان عذابى بزرگ است. (105)

(قيامت) روزى (است) كه صورت هايى سفيد و نورانى، و صورت هايى سياه مى شوند. پس كسانى كه روسياه شدند، (از آنان سؤال مى شود:) آيا بعد از ايمانتان كفر ورزيديد؟ پس به خاطر كفرتان عذاب الهى را بچشيد. (106)

و امّا آنان كه روسفيد شدند، غرق در رحمت خدا شده و در آن جاودانه اند. (107)

اينها آيات خداوند است كه ما آن را به حق بر تو مى خوانيم و خداوند هيچ ستمى را بر جهانيان نمى خواهد. (108)

و آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است، از آن خداست و بازگشت همه امور تنها به سوى خداست. (109)

شما بهترين امّتى هستيد كه براى مردم ظاهر (و گزيده)

شده ايد. به خوبى ها فرمان مى دهيد و از بدى ها و زشتى ها، نهى مى كنيد و به خدا ايمان داريد. و اگر اهل كتاب (نيز به چنين آئين درخشانى) ايمان آورده بودند، قطعاً برايشان بهتر بود. برخى از آنان مؤمنند، ولى بيشترشان فاسق اند. (110)

آنها (اهل كتاب) جز آزارى اندك، هرگز به شما زيانى نخواهند رسانيد و اگر با شما بجنگند، به شما پشت كرده و بگريزند، آنگاه هيچ يارى نشوند. (111)

(دشمنان شما به قدرى ترسو و زبون هستند كه) هر كجا يافت شوند، مُهر ذلّت بر آنها خورده است، مگر آنكه به ريسمان (امان) الهى چنگ زنند (و از انحراف و فسق دست برداشته، ايمان آورند) و با مردم پيوندى برقرار كنند. آنها گرفتار خشم خدا گشتند و مُهر بيچارگى بر آنها زده شد. اين به خاطر آن بود كه به آيات خدا كفر مى ورزيدند و پيامبران را به ناحق مى كشتند. اين بدان سبب بود كه عصيان ورزيده و تجاوز مى كردند. (112)

اهل كتاب همه يكسان نيستند، طايفه اى از آنها (به طاعت خدا) ايستاده، آيات الهى را در دل شب تلاوت مى كنند و سر به سجده مى نهند. (113)

آنان به خدا و روز قيامت ايمان دارند و امر به معروف و نهى از منكر مى كنند و در كارهاى خير شتاب مى ورزند و آنان از افراد صالح و شايسته هستند. (114)

و آنچه از خير انجام دهند، هرگز درباره آن ناسپاسى نبينند و خداوند به (حال) پرهيزكاران داناست. (115)

همانا كسانى كه كافر شدند، هرگز اموالشان و اولادشان چيزى از (عذاب) خدا را از آنان دفع نخواهد كرد و آنها همدم آتشند، همواره در آن ماندگار. (116)

مَثَل آنچه در اين زندگى دنيا انفاق مى كنند، چون مَثل بادى است كه در آن سرما و يا گرماى شديدى باشد، بر كشتزار قومى كه بر خود ستم كرده اند بوزد، پس آن را از بين ببرد. خداوند به آنان ستم نكرده است، بلكه آنان به خويشتن ستم مى كنند. (117)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از غير خودتان همراز نگيريد. آنان در تباهى شما كوتاهى نمى كنند، آنها رنج بردن شما را دوست دارند. همانا كينه و دشمنى از (گفتار) دهانشان پيداست و آنچه دلهايشان در بردارد، بزرگتر است. به تحقيق ما آيات (روشنگر و افشاگر توطئه هاى دشمن) را براى شما بيان كرديم اگر تعقّل كنيد. (118)

هان (اى مسلمانان)! اين شماييد كه آنان را دوست مى داريد، ولى آنها شما را دوست نمى دارند، در حالى كه شما به همه ى كتاب ها(ى آسمانى) ايمان داريد (ولى آنها به كتاب شما ايمان نمى آورند.) و هرگاه با شما ديدار كنند (منافقانه) مى گويند: ما ايمان آورديم، و چون (با هم) خلوت كنند، از شدّت خشم بر شما، سر انگشتان خود را مى گزند. بگو: به خشمتان بميريد، همانا خداوند به درون سينه ها آگاه است. (119)

اگر خوبى به شما رسد، آنان را غمگين سازد و اگر بدى به شما رسد، آنها بدان شادمان مى شوند و اگر (در برابرشان) صبر كنيد و پرهيزكار باشيد، حيله ى بدخواهانه ى آنان هيچ آسيبى به شما نرساند. همانا خداوند به آنچه انجام مى دهند احاطه دارد. (120)

و (به ياد آور) هنگامى كه بامدادان (براى جنگ اُحد) از نزد خانواده ات بيرون شدى (تا) مؤمنان را در مراكزى براى جنگيدن جاى دهى، و خداوند (به گفتار و كردار شما) شنوا و داناست.

(121)

آنگاه كه دو گروه از شما بر آن شدند كه (در جنگ) سستى نمايند، امّا خداوند ولى آنان بود (و به آنان كمك كرد كه از اين فكر باز گردند،) پس مؤمنان تنها به خدا توكّل كنند. (122)

و همانا خداوند شما را در جنگ بدر در حالى كه ناتوان بوديد يارى كرد، پس از خداوند پروا كنيد، باشد كه سپاس گزارى نمائيد. (123)

و (به ياد آور) هنگامى كه به مؤمنان مى گفتى: آيا شما را كفايت نمى كند كه پروردگارتان شما را به سه هزار فرشته ى فرود آمده يارى كند؟ (124)

البتّه اگر صبر و مقاومت كنيد و پرهيزگارى نماييد (گرچه) دشمنان با خشم و خروش بر شما بتازند، پروردگارتان شما را با پنج هزار فرشته مخصوص مدد مى رساند. (125)

و خداوند اين (نزول فرشتگان) را جز مژده و بشارتى براى شما قرار نداد، تا دلهاى شما بدان آرام گيرد و (بدانيد كه) هيچ پيروزيى نيست مگر از جانب خداوند عزيز و حكيم. (126)

(امدادهاى الهى براى آن بود) تا بعضى از كفّار را ريشه كن كند يا ناكام و ذليلشان گرداند كه نااميد برگردند. (127)

هيچ امرى (از هدايت يا كيفر مردم) در اختيار تو نيست. (تنها خداوند است كه) يا لطف خود را بر آنها برمى گرداند يا عذابشان مى كند، زيرا آنان ستمكارند. (128)

و آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است، از آنِ اوست. او (طبق حكمت خود) هر كس را بخواهد مى بخشد و هر كس را بخواهد عذاب مى كند و خداوند بخشنده ى مهربان است. (129)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! ربا (و بهره ى پول) را با افزودن هاى مكرّر نخوريد، از

خدا پروا كنيد تا شايد رستگار شويد. (130)

و از آتشى كه براى كافران آماده شده است. بپرهيزيد. (131)

و خدا و رسول را اطاعت كنيد، شايد مورد رحمت قرار گيريد. (132)

براى نيل به آمرزشى از پروردگارتان و بهشتى كه وسعت آن به قدر آسمان ها و زمين است و براى پرهيزكاران آماده گرديده، بشتابيد. (133)

(متّقين) كسانى هستند كه در راحت و رنج انفاق مى كنند و خشم خود را فرو مى برند و از (خطاى) مردم مى گذرند، و خداوند نيكوكاران را دوست مى دارد. (134)

(افراد با تقوا) كسانى هستند كه هرگاه كار زشتى انجام دهند و يا به خويشتن ستم كنند، خدا را ياد كرده و براى گناهان خود استغفار مى كنند. و جز خدا كيست كه گناهان را ببخشد؟ و (متّقين) چون به زشتى گناه آگاهند بر انجام آنچه كرده اند، پافشارى ندارند. (135)

پاداش آنان (متّقين) از طرف پروردگارشان، مغفرت و باغ هايى است كه از زير درختان آنها نهرها جارى است و براى همشيه در آن (باغ ها) هستند و چه نيكوست پاداش اهل عمل. (136)

به يقين پيش از شما سنّت هايى بوده (و سپرى شده) است. پس در روى زمين گردش كنيد و بنگريد كه سرانجام تكذيب كنندگان چگونه بوده است. (137)

اين (قرآن) براى همه ى مردم بيانى روشنگر، ولى براى متّقين (وسيله ى) هدايت و پندآموزى است. (138)

و اگر مؤمن هستيد، سستى نكنيد و غمگين مباشيد كه شما برتريد. (139)

اگر (در جنگ احد) به شما جراحتى مى رسد، پس قطعاً به گروه كفّار نيز (در جنگ بدر) زخمى همانند آن رسيده است. و ما روزها(ى شكست و پيروزى) را در ميان مردم مى گردانيم تا خداوند

(با امتحان) كسانى را كه ايمان آورده اند، معلوم دارد و از شما گواهانى (بر ديگران) بگ يرد و خداوند ستمگران را دوست نمى دارد. (گرچه گاهى به ظاهر پيروز شوند) (140)

و (فراز و نشيب هاى جنگ براى آن است) تا خداوند افراد مؤمن را پاك و خالص، و كافران را (به تدريج) محو و نابود گرداند. (141)

آيا گمان داريد كه (با ادّعاى ايمان) وارد بهشت شويد، در حالى كه هنوز خداوند مجاهدان از شما و صابران را معلوم نساخته است؟ (142)

همانا شما مرگ (و شهادت) را (پس از جنگ بدر) پيش از آنكه با آن روبرو شويد سخت آرزو مى كرديد، پس آن را (در جنگ اُحد) ديديد، ولى (ناخوشايند به آن) نگاه مى كرديد. (143)

و محمّد جز پيامبرى نيست كه پيش از او نيز پيامبران (ديگرى آمده و) در گذشته اند. (بنابراين مرگ براى انبيا نيز بوده و هست،) پس آيا اگر او بميرد و يا كشته شود، شما به (آئين) گذشتگان خود برمى گرديد؟ و هر كس به عقب برگردد، پس هرگز هيچ ضررى به خداوند نمى زند و خداوند بزودى پاداش شاكران را خواهد داد. (144)

هيچ كس جز به فرمان خدا نمى ميرد، (و اين) سرنوشتى است تعيين شده. و هر كس پاداش دنيا را بخواهد از آن به او مى دهيم، و هر كس پاداش آخرت را بخواهد از آن به او مى دهيم، و بزودى سپاسگزاران را پاداش خواهيم داد. (145)

و چه بسيار پيامبرانى كه همراه آنان خداپرستان بسيارى جنگيدند، پس براى آنچه در راه خدا به آنان رسيد، نه سستى كردند و نه ناتوان شدند و تن به ذلّت ندادند و خداوند صابران

را دوست دارد. (146)

و كلام آنها (رزمندگان مخلص و آگاه) جز اين نبود كه گفتند: «پروردگارا گناهانمان و زياده روى هايمان را در كارمان ببخش و گامهاى ما را استوار بدار و ما را بر گروه كافران يارى ده. (147)

پس خداوند پاداش دنيا و پاداش نيك آخرت را به آنان عطا كرد و خداوند نيكوكاران را دوست مى دارد. (148)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر از كسانى كه كفر ورزيدند اطاعت كنيد، شما را به آئين گذشتگانِ كافرتان برمى گردانند، پس به خسارت و زيانكارى بازخواهيد گشت. (149)

(از آنها كه دوستدار شما نيستند پيروى نكنيد،) بلكه خداوند مولاى شماست و او بهترين ياوران است. (150)

بزودى در دلهاى كسانى كه كفر ورزيدند، بيم خواهيم افكند، زيرا چيزى را با خدا شريك كرده اند كه بر (حقّانيّت) آن (خداوند) دليلى نازل نكرده است و جايگاه آنان آتش دوزخ است و چه بد است جايگاه ستمگران. (151)

و قطعاً خداوند وعده ى خود را (مبنى بر پيروزى شما در جنگ اُحد) محقّق گرداند، زيرا كه دشمن را با خواست او مى كشتيد، تا آنكه سست شديد و در كار (جنگ و تقسيم غنائم) به نزاع پرداختيد و از (دستور پيامبر) نافرمانى كرديد، با آنكه خداوند (پيروزى و) آنچه را (از غن ائم) كه محبوب شما بود به شما نشان داده بود. برخى از شما خواهان دنيايند (و غنائم جنگى،) و برخى خواهان آخرت (و شهادت در راه خدا). پس آنگاه خداوند شما را از (تعقيب) آنان منصرف ساخت (و پيروزى شما به شكست انجاميد،) تا شما را بيازمايد، ولى از (خطاى) شما درگذشت و همانا خداوند نسبت به مؤمنان، صاحب

فضل و بخشش است. (152)

(به خاطر بياوريد) هنگامى كه (در جنگ احد به هنگام فرار، از كوه) بالا مى رفتيد و به هيچ كس توجّه نمى كرديد، (در حالى كه) پيامبر شما را از پشت سرتان فرامى خواند (كه به جاى خود برگرديد). پس به سزاى آن، خداوند غمى بر غم هايتان افزود تا ديگر بر آنچه (از غنائ م) از كفتان رفته يا (از آسيب و زخم) بر سرتان آمد، اندوه نخوريد و (بدانيد كه) خداوند به آنچه انجام مى دهيد، آگاه است. (153)

سپس (خداوند) به دنبال آن غم، آرامشى (به گونه ى) خوابى سبك بر شما فرو فرستاد كه گروهى از شما را فراگرفت (و با آن، خستگى و اضطراب از تن شما بيرون رفت. اين آرامش براى كسانى بود كه از فرار خود در اُحد ناراحت و تائب بودند)، ولى گروه ديگر كه همّتشان (حفظ) جان خودشان بود و به (وعده هاى) خدا همچون دوران جاهليّت گمان ناحق داشتند، (به طعنه) مى گفتند: آيا چيزى از امر (نصرت الهى) با ماست؟ بگو: براستى كه امر (پيروزى) همه اش بدست خداست. آنها در دل هاى خود چيزى را مخفى مى كنند كه براى تو آشكار نمى كنند، مى گويند: اگر در تصميم گيرى (براى شيوه جنگ،) حقّى براى ما بود، ما در اينجا كشته نمى شديم. (به آنان) بگو: اگر در خانه هايتان نيز بوديد، آنهايى كه كشته شدن بر آنها مقرّر شده بود، به سوى قتلگاه خود روانه مى شدند و (حادثه اُحد) براى آن است كه آنچه را در سينه هاى شماست، خدا بيازمايد و آنچه را در دل داريد، پاك و خالص گرداند و خداوند به آنچه در سينه هاست داناست. (154)

همانا كسانى از شما كه

روز برخورد دو سپاه (در اُحد، از جنگ) روى برگرداندند (و فرار كردند،) جز اين نبود كه شيطان به خاطر بعضى از كردار (ناپسند)شان آنها را لغزانيد و البتّه خداوند از آنها گذشت، براستى كه خداوند آمرزنده ى بردبار است. (155)

اى كسانى كه ايمان آورديد! مانند كسانى كه كفر ورزيدند نباشيد كه درباره ى برادران خود، كه به سفر رفته يا رزمنده بودند، گفتند: اگر نزد ما بودند نمى مردند و كشته نمى شدند. (بلكه با دلگرمى به جبهه برويد) تا خداوند آن (شجاعت و شهادت طلبى شما) را در دلهاى كفّار (و منافقان) مايه ى حسرت (رسيدن به هدفشان) قرار دهد و خداوند (است كه) زنده مى كند و مى ميراند و خداوند به آنچه انجام مى دهيد بيناست. (156)

و اگر در راه خدا كشته شويد و يا بميريد (زيان نكرده ايد، زيرا) آمرزش و رحمت خداوند از آنچه (آنان در طول عمر خود) جمع مى كنند، بهتر است. (157)

و اگر بميريد يا كشته شويد، قطعاً به سوى خداوند برانگيخته مى شويد. (158)

(اى رسول ما!) پس به خاطر رحمتى از جانب خدا (كه شامل حال تو شده،) با مردم مهربان گشته اى و اگر خشن و سنگدل بودى، (مردم) از دور تو پراكنده مى شدند. پس از (تقصير) آنان درگذر و براى آنها طلب آمرزش كن و در امور با آنان مشورت نما، پس هنگامى كه تصميم گرفتى (قا طع باش و) بر خداوند توكّل كن. براستى كه خداوند توكّل كنندگان رادوست مى دارد. (159)

اگر خداوند شما را يارى كند، هيچ كس بر شما غالب نخواهد شد و اگر شما را خوار كند، پس چه كسى است كه بعد از آن بتواند شما را يارى

كند؟ (بنابراين) مؤمنان فقط بايد بر خداوند توكّل كنند. (160)

و هيچ پيامبرى را نسزد كه خيانت كند و هر كس خيانت كند، آنچه را كه (در آن) خيانت نموده روز قيامت به همراه آورد، سپس به هر كس پاداشِ كاملِ آنچه كسب كرده، داده شود و آنها ستم نبينند. (161)

آيا كسى كه در پى خشنودى خداوند است، مانند كسى است كه به خشم و غضب خدا دچار گشته و جايگاه او جهنّم است؟ و چه بد بازگشتگاهى است. (162)

آنان نزد خداوند (داراى) درجاتى هستند و خداوند به آنچه انجام مى دهند، بيناست. (163)

همانا خداوند بر مؤمنان منّت گذاشت كه در ميان آنها پيامبرى از خودشان برانگيخت، تا آيات او را بر آنها تلاوت كند و ايشان را پاك كرده و رشد دهد و به آنان كتاب و حكمت بياموزد، هر چند كه پيش از آن، قطعاً آنها در گمراهى آشكار بودند. (164)

آيا چون مصيبتى (در جنگ اُحد) به شما رسيد كه دو برابرش را (در جنگ بدر) به آنها (دشمن) وارد ساخته بوديد، گفتند: اين مصيبت از كجاست؟ (و چرا به ما رسيد؟) بگو: آن از سوى خودتان است. قطعاً خداوند بر هر كارى تواناست. (165)

و آنچه روز مقابله ى دو گروه (كفر و ايمان در احد) به شما وارد شد، به اذن خدا بود (تا شما را آزمايش كند) و مؤمنان را مشخّص كند. (166)

و چهره ى منافقان معلوم شود، (كسانى كه چون) به آنها گفته شد: بياييد شما (هم مثل ديگران) در راه خدا بجنگيد و يا (لااقل از حريم خود) دفاع كنيد، گفتند: اگر (فنون) جنگى را مى دانستيم،

حتماً از شما پيروى مى كرديم. آنها در آن روز، به كفر نزديك تر بودند تا به ايمان. با دهانشان چيزى مى گويند كه در دلشان نيست و خداوند به آنچه كتمان مى كنند آگاه تر است. (167)

منافقان كسانى هستند كه (بعد از پايان جنگ اُحد، دست به تبليغات يأس آور زده و در حالى كه خود از جنگ سر باز زده و در خانه هاى) خود نشسته اند و در حقّ برادران خود گفتند: اگر از ما پيروى مى كردند كشته نمى شدند. به آنان بگو: اگر راست مى گوييد، مرگ را از خودتان باز داريد. (168)

و هرگز گمان مبر آنها كه در راه خدا كشته شده اند، مردگانند؛ بلكه آنها زندگانى هستند كه نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند. (169)

آنان بخاطر آنچه خداوند از فضلش به آنها داده، شادمانند و به كسانى كه به دنبال ايشانند، ولى هنوز به آنها ملحق نشده اند، مژده مى دهند كه نه ترسى بر آنها است و نه غمى خواهند داشت. (170)

به نعمت و فضل خدا و اينكه خداوند پاداش مؤمنان را تباه نمى كند، (آيندگان را) مژده مى دهند. (171)

آنان كه دعوت خدا و رسول را (براى شركتِ دوباره در جهاد عليه كفّار) پذيرفتند، با آنكه جراحاتى به آنان رسيده بود، براى نيكوكاران و پرهيزكارانِ آنها، پاداش بزرگى است. (172)

مؤمنان كسانى هستند كه (چون) مردم (منافق) به ايشان گفتند: بى شك مردم (كافر مكّه) بر ضد شما گرد آمده (و بسيج شده)اند، پس از آنان بترسيد، (آنها به جاى ترس) بر ايمانشان بيافزود و گفتند: خداوند ما را كفايت مى كند و او چه خوب نگهبان و ياورى است. (173)

پس (اين مجروحينى كه براى بار دوّم آماده دفاع

شدند؛ بدون رخ دادن عملياتى) با نعمت و فضل خداوند (به مقرّ خود) بازگشتند، در حالى كه هيچ گزندى به آنها نرسيد و (همچنان) از رضاى پروردگار پيروى كردند و خداوند صاحب فضل بزرگى است. (174)

اين شيطان است كه دوستان خويش را (از قدرت كفّار) مى ترساند، پس اگر ايمان داريد از آنان نترسيد و فقط از (مخالفت) من بترسيد. (175)

و (اى پيامبر!) كسانى كه در كفر مى شتابند، ترا اندوهگين نكنند. آنان هرگز به خداوند ضررى نمى زنند. خداوند خواسته است كه براى آنها هيچ بهره اى در قيامت قرار ندهد و براى آنان عذابى بزرگ است. (176)

قطعاً كسانى كه ايمان را با كفر معامله كردند، هرگز به خداوند ضررى نمى رسانند و براى آنان عذاب دردناكى است. (177)

و كسانى كه كافر شدند، مپندارند مهلتى كه به آنان مى دهيم برايشان خوب است، همانا به آنان مهلت مى دهيم تا بر گناه (خود) بيفزايند و براى آنان عذابى خواركننده است. (178)

خداوند بر آن نيست كه (شما) مؤمنان را بر آن حالى كه اكنون هستيد رها كند، مگر اينكه (با پيش آوردن آزمايش هاى پى در پى،) ناپاك را از پاك جدا كند. و خداوند بر آن نيست كه شما را بر غيب آگاه سازد، ولى از پيامبرانش، هر كه را بخواهد (براى آگاهى از غيب) برمى گزيند، پس به خدا و پيامبرانش ايمان آوريد و (بدانيد) اگر ايمان آورده و تقوا پيشه كنيد، پس براى شما پاداش بزرگى خواهد بود. (179)

و كسانى كه نسبت به (انفاق) آنچه خداوند از فضلش به آنان داده، بخل مى ورزند، گمان نكنند كه (اين بخل) براى آنان بهتر است، بلكه آن برايشان

بدتر است. به زودى آنچه را كه بخل كرده اند در روز قيامت، (به صورت) طوقى بر گردنشان آويخته مى شود. و ميراث آسمان ها و زم ين مخصوص خداست و خداوند به آنچه انجام مى دهيد آگاه است. (180)

همانا خداوند سخن كسانى را كه گفتند: خدا فقير است و ما توانگريم، شنيد. به زودى اين سخن آنان، و به ناحق كشتن آنان پيامبران را، خواهيم نوشت و به آنان خواهيم گفت: بچشيد عذاب آتش سوزان را. (181)

آن (عذاب) به سبب دست آورد قبلى خودتان است و همانا خداوند نسبت به بندگان، ستمگر نيست. (182)

كسانى كه گفتند: همانا خداوند از ما پيمان گرفته كه به هيچ پيامبرى ايمان نياوريم، مگر آنكه (به صورت معجزه) يك قربانى براى ما بياورد، كه آتش (صاعقه آسمانى) آن را بخورد! بگو: (اين حرف ها بهانه است،) بى گمان پيامبرانى پيش از من، با دلائلى روشن و (حتى) با همين (پيشنهادى) كه گفتيد، براى شما آمدند، پس اگر راست مى گوييد چرا آنان را كشتيد؟ (183)

(بنابراين) پس اگر تو را تكذيب كردند (چيز تازه اى نيست، زيرا) انبياى قبل از تو نيز كه همراه با معجزات و نوشته ها و كتاب روشنگر آمده بودند، تكذيب شدند. (184)

هر كسى چشنده ى مرگ است. و بى گمان روز قيامت پاداش هاى شما به طور كامل پرداخت خواهد شد. پس هر كس از آتش بر كنار شد و به بهشت وارد گشت، قطعاً رستگار است و زندگانى دنيا، جز مايه ى فريب نيست. (185)

قطعاً شما در اموال و جان هاى خويش آزمايش خواهيد شد و از كسانى كه پيش از شما كتاب (آسمانى) داده شده اند و از كسانى كه شرك ورزيده اند،

آزار بسيارى مى شنويد و اگر صبورى و پرهيزگارى پيشه كنيد، پس قطعاً آن (صبر، نشانه ى) عزم استوار شما در كارهاست. (186)

و (به ياد آور) زمانى كه خداوند از كسانى كه به آنان كتاب (آسمانى) داده شد، پيمان گرفت كه حتماً بايد آن را براى مردم بيان كنيد و كتمانش نكنيد، پس آنها آن (عهد) راپشت سر خويش انداختند و به بهاى كمى مبادله كردند، پس چه بد معامله اى كردند. (187)

گمان مبر كسانى كه به آنچه كرده اند، شادمانى مى كنند و دوست دارند براى آنچه نكرده اند ستايش شوند، مپندار كه آنها از عذاب الهى رسته اند، (زيرا) براى آنها عذابى دردناك است. (188)

و حكومت آسمان ها و زمين براى خداست و خداوند بر هر كارى تواناست. (189)

همانا در آفرينش آسمان ها و زمين و در پىِ يكديگر آمدن شب و روز، نشانه هايى (از علم، رحمت، قدرت، مالكيّت، حاكميّت و تدبير خداوند) براى خردمندان است. (190)

(خردمندان) كسانى هستند كه ايستاده و نشسته و (خوابيده) بر پهلو ياد خدا مى كنند و در آفرينش آسمان ها و زمين انديشه مى كنند (و از عمق جان مى گويند:) پروردگارا! اين هستى را باطل و بى هدف نيافريده اى، تو (از كار عبث) پاك و منزّهى، پس ما را از عذاب آتش نگهدار. (191)

پروردگارا! هر كه را تو (بخاطر اعمال بدش) به دوزخ افكنى، پس بى شك او را خوار و رسوا ساخته اى و براى ستمگران هيچ ياورانى نيست. (192)

پروردگارا! همانا ما دعوت منادى ايمان را شنيديم كه (مى گفت:) به پروردگارتان ايمان بياوريد، پس ايمان آورديم. پروردگارا! پس گناهان ما را بيامرز و زشتى هاى ما را بپوشان و ما را با نيكان بميران. (193)

(خردمندان مى گويند:) پروردگارا! آنچه را به واسطه ى پيامبرانت به ما وعده داده اى، به ما مرحمت فرما و ما را در روز قيامت خوار مساز، كه البتّه تو خلاف وعده انجام نمى دهى. (194)

پس پروردگارشان دعاى آنان را مستجاب كرد (و فرمود:) كه من عمل هيچ صاحب عملى از شما را، خواه مرد يا زن، (گرچه) همه از يكديگريد، تباه نمى كنم (و بى پاداش نمى گذارم). پس كسانى كه هجرت كرده و از خانه هايشان رانده شده و در راه من آزار و اذيّت ديده، جنگيده و كشته شدند، قطعاً من لغزش هايشان را مى پوشانم و در باغ هايى كه نهرها از زيرشان جارى است، واردشان مى كنم. (اين) پاداشى است از طرف خدا، و پاداش نيكو تنها نزد خداست. (195)

رفت و آمد كفّار در شهرها ترا فريب ندهد. (196)

(بهره ى آنها از اين رفت و آمدها) متاع ناچيزى است، سپس جايگاه ابدى آنان جهنّم است كه بد جايگاهى است. (197)

لكن براى كسانى كه نسبت به پروردگارشان پروا داشته باشند، باغ هايى است كه نهرها از زير درختانش جارى است. آنان براى هميشه در آنجا هستند و اين پذيرايى (اوّليه) از جانب خداوند است، ولى آنچه در نزد خداست براى نيكان بهتر است. (198)

و همانا بعضى از اهل كتاب، كسانى هستند كه به خداوند و آنچه به شما نازل شده و آنچه به خودشان نازل شده، خاشعانه ايمان مى آورند. آيات الهى را به بهاى اندك معامله نمى كنند. آنها هستند كه برايشان نزد پروردگارشان پاداش است. همانا خداوند سريع الحساب است. (199)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! (در برابر مشكلات و هوسها) استقامت كنيد و (در برابر دشمنان نيز) پايدار باشيد

(و ديگران را به صبر دعوت كنيد) و از مرزها مراقبت كنيد و از خداوند پروا داشته باشيد، شايد كه رستگار شويد. (200)

مالها و فرزندانشان هرگز آنان را در برابر [عذاب] خدا هيچ سودى نخواهد داشت - به كارشان نيايد و عذاب را از آنان دفع نكند -، و آنها هيمه دوزخند. (10)

همچون شيوه و روش فرعونيان و آنان كه پيش از آنها بودند كه آيات ما را دروغ انگاشتند، پس خدا آنان را به گناهشان بگرفت، و خدا سخت كيفر است. (11)

به آنها كه كافر شدند بگو: بزودى شكسته و سركوب خواهيد شد و به دوزخ [رانده و] فراهم مى شويد، و دوزخ بد آرامگاهى است. (12)

همانا شما را در آن دو گروه كه با هم روبرو شدند - در جنگ بدر - نشانه اى بود، گروهى در راه خدا كارزار مى كردند و گروه ديگر كافر بودند كه آنها - مومنان - را به ديدار چشم دو چندان - يا دو چندان خود - مى ديدند. و خدا آن را كه خواهد به يارى خويش نيرومند كند. همانا خداوندان بينش را در اين عبرتى است. (13)

دوستى كامها و آرزوها از زنان و پسران و مالهاى گرد كرده و بر هم نهاده از زر و سيم و اسبان نشاندار و ديگر چهارپايان - از شتران و گاوان و گوسفندان - و كشتزارها - و باغ و بوستان - در نظر مردم دلفريب آمده، اينها كالاى ناچيز زندگانى اين جهان است و سرانجام نيك نزد خداست. (14)

بگو: آيا شما را به چيزى بهتر از اينها آگاه كنم؟ براى كسانى كه پرهيزگارى كردند در نزد پروردگارشان بهشتهايى است كه جوى ها از زير [درختان و كوشكهاى] آنها روان است، در آنها جاويدانند، و همسران پاكيزه و خشنودى خداى.

و خداوند به [حال] بندگان بيناست (15)

آنان كه گويند: پروردگارا، ما ايمان آورديم پس براى ما گناهانمان را بيامرز و ما را از آتش دوزخ نگاه دار، (16)

آن شكيبايان و راستان - راستگويان و راستكاران - و فرمانبرداران و انفاق كنندگان و آمرزش خواهان در سحرگاهان. (17)

خداى يكتا - الله - كه هميشه به عدل و داد بود و باشد، گواهى داد كه جز او خدايى نيست و فرشتگان و دانشمندان نيز [گواهى دادند]، جز او خدايى نيست، كه تواناى بى همتا و داناى استوار كار است. (18)

همانا دين - دين راست و درست - نزد خدا اسلام است. و كسانى كه كتابشان داده اند - جهودان و ترسايان - اختلاف نكردند مگر پس از آنكه دانش و آگاهى [به دين حق] بديشان آمد، از روى بدخواهى و حسد ميان خويش، و هر كه به آيات خدا كافر شود پس [بداند كه] خدا زود حساب است. (19)

اگر با تو ستيزه و گفت وگو كنند، بگو: من روى خود را به سوى خدا نهاده ام و پيروانم نيز [چنين كرده اند]، و به آنان كه كتابشان داده اند و به آنان كه كتاب [آسمانى] ندارند - مشركان - بگو: آيا شما هم [به خدا] روى نهاده ايد - خداى را گردن نهاده ايد -؟ پس اگر [خداى را] گردن نهاده اند راه راست يافته اند و اگر روى بگردانند بر تو رساندن پيام است و بس، و خدا به [حال] بندگان بيناست. (20)

آنان را كه به آيات خدا كافر مى شوند و پيامبران را به ناحق مى كشند و كسانى از مردم را كه به عدل و داد فرمان مى دهند مى كشند به عذابى

دردناك مژده ده. (21)

اينانند كه كارهاشان در اين جهان و آن جهان تباه شده است و هيچ يارى كننده اى ندارند. (22)

آيا به كسانى كه از كتاب - تورات - بهره اى بدادندشان ننگريستى كه چون به كتاب خدا خوانده شوند تا ميانشان داورى كند، گروهى از آنها پشت مى كنند در حالى كه [از حكم خدا] روى گردانند (23)

اين از آن روست كه گفتند: آتش به ما نرسد مگر روزهايى چند. و اين دروغها كه مى ساختند آنها را در دينشان فريفته كرده است. (24)

پس چگونه خواهد بود [حال آنان] آنگاه كه فراهم آوريمشان براى روزى كه هيچ شكى در آن نيست و هر كسى را آنچه كرده است به تمامى پاداش دهند و بر آنان ستم نرود (25)

بگو: بار خدايا، اى خداوند پادشاهى - فرمانروايى -، به هر كه خواهى پادشاهى مى دهى و از هر كه خواهى پادشاهى باز مى ستانى، هر كه را خواهى بزرگى و ارجمندى مى دهى و هر كه را خواهى خوار مى كنى، نيكى ها همه به دست توست، كه تو بر همه چيز توانايى. (26)

شب را در روز در مى آورى و روز را در شب در مى آورى، زنده را از مرده بيرون مى آورى و مرده را از زنده بيرون مى آورى، و به هر كه خواهى بيشمار روزى مى دهى. (27)

مومنان نبايد كافران را به جاى مومنان به دوستى گيرند و هر كس چنين كند از خداى در چيزى - پيوندى - نيست - از دين حق و از دوستى و خشنودى خداى بهره اى ندارد - مگر اينكه از آنان تقيه كنيد - يعنى مگر آنكه از شر آنها بترسيد و

بخواهيد از گزندشان حذر كنيد -. خداوند شما را از [نافرمانى] خويش بيم مى دهد، و بازگشت به سوى خداست. (28)

بگو: اگر آنچه را كه در سينه هاى شماست پنهان داريد يا آشكار كنيد خدا آن را مى داند، و هر چه را كه در آسمانها و زمين است مى داند، و خدا بر هر چيزى تواناست. (29)

روزى كه هر كسى هر كار نيكى كه كرده حاضر بيابد و هر كار بدى كه كرده، دوست دارد كه كاش ميان او و كارهاى بدش جدايى دورى مى بود. خدا شما را از [نافرمانى] خويش بيم مى دهد، و خدا به بندگان مهربان است. (30)

بگو: اگر خدا را دوست مى داريد پس مرا پيروى كنيد تا خدا شما را دوست دارد و گناهانتان را بيامرزد، و خداوند آمرزگار و مهربان است. (31)

بگو: خدا و پيامبر را فرمان بريد، پس اگر پشت كنند و برگردند خدا كافران را دوست ندارد. (32)

همانا خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر جهانيان برگزيد، (33)

فرزندانى كه برخى شان از برخى ديگرند - فرزندانى كه از پدران برگزيده زاده شده اند و در پاكى همانند يكديگرند -، و خدا شنوا و داناست. (34)

[ياد كن] آنگاه كه زن عمران گفت: پروردگارا، نذر كردم كه آنچه در شكم من است آزاد باشد - آزاد از وابستگى هاى دنيا، و در خدمت پرستشگاه تو باشد -. پس از من بپذير، كه تويى شنوا و دانا. (35)

و چون او را بزاد، گفت: پروردگارا، او را دختر زادم! - و خدا بدانچه زاد داناتر است و پسر چون دختر نيست - و او را مريم

ناميدم، و او و فرزندانش را از [آسيب] شيطان رانده شده به پناه تو مى سپارم. (36)

پس پروردگارش او (مريم) را پذيرفت، پذيرشى نيكو، و او را بپرورد، پروردنى نيكو، و زكريا را به سرپرستى وى گماشت. هر گاه زكريا به نماز خانه او مى رفت، نزد او روزيى مى يافت، گفت: اى مريم، اين از كجا براى تو رسيد؟ گفت: از نزد خدا، كه خدا هر كه را مى خواهد بيشمار روزى مى دهد. (37)

آنگاه - يا در آنجا - زكريا پروردگار خويش را بخواند، گفت: پروردگارا، مرا از نزد خود فرزندى پاك ببخش، كه تويى شنواى دعا. (38)

پس فرشتگان او را، در حالى كه در نماز خانه به نماز ايستاده بود، آواز دادند: خدا تو را به يحيى نويد مى دهد، او كلمه خدا - يعنى عيسى - را باور دارد و مهتر و پارسا - خويشتن دار از زنان - و پيامبرى از شايستگان است. (39)

گفت: پروردگارا، چگونه مرا پسرى باشد، و حال آنكه پيرى به من رسيده و زنم نازاست؟ گفت: چنين است، خدا آنچه خواهد مى كند. (40)

گفت: پروردگارا، براى من نشانه اى پديد كن. گفت: نشانه تو اين است كه سه روز با مردم سخن نگويى مگر به اشاره، و پروردگار خود را بسيار ياد كن و در شبانگاه و بامداد به پاكى بستاى. (41)

و آنگاه كه فرشتگان گفتند: اى مريم، خدا تو را برگزيد و پاك گردانيد و بر زنان جهانيان - زنان زمانه - برگزيد. (42)

اى مريم، خداى خود را با فروتنى فرمانبردار باش و با نمازگزاران سجود و ركوع كن. (43)

اين از خبرهاى نهان - غيب -

است كه به تو وحى مى كنيم، و تو نزد آنان نبودى آنگاه كه قلمهاى خويش [به قرعه] مى افكندند كه كدامشان سرپرست مريم شود و تو نزدشان نبودى آنگاه كه ستيزه و كشمكش مى كردند. (44)

آنگاه كه فرشتگان گفتند: اى مريم، خدا تو را به كلمه اى از خود كه نامش مسيح عيسى پسر مريم است نويد مى دهد كه در اين جهان و آن جهان آبرومند و از مقربان - نزديكان خداوند - است (45)

و با مردم در گهواره و در بزرگسالى سخن مى گويد و از نيكان و شايستگان است. (46)

مريم گفت: پروردگارا، چگونه مرا فرزندى تواند بود و حال آنكه هيچ آدمى مرا نسوده است؟! گفت: چنين است، خداى آنچه خواهد مى آفريند، چون چيزى را اراده كند به آن گويد: باش! پس مى باشد. (47)

و او را كتاب و حكمت و تورات و انجيل مى آموزد، (48)

و فرستاده اى [گرداند] به سوى فرزندان اسرائيل كه همانا شما را نشانه و حجتى از پروردگارتان آورده ام كه به خواست و فرمان خدا برايتان از گل بسان پرنده اى مى سازم و در آن مى دمم پس پرنده اى مى شود، و به خواست و فرمان خدا نابيناى مادرزاد و پيس را بهبود مى بخشم و مرده را زنده مى كنم، و شما را از آنچه مى خوريد و در خانه هايتان اندوخته مى كنيد خبر مى دهم. هرآينه در اين [كار] براى شما اگر مومن باشيد نشانه اى است (49)

و تورات را كه در پيش من است - پيش از من آمده است - باور دارنده ام و [آمده ام] تا برخى از آنچه را كه بر شما حرام شده است برايتان حلال كنم و با نشانه اى از پروردگارتان نزد

شما آمده ام، پس از خدا پروا كنيد و مرا فرمان بريد (50)

همانا خداى يكتا - الله - پروردگار من و شماست، پس او را بپرستيد. اين است راه راست. (51)

و چون عيسى كافرى آنان را آشكارا دريافت، گفت: ياوران من به سوى خدا كيانند؟ حواريان - ياران ويژه او - گفتند: ما ياوران [دين] خداييم، به خدا ايمان آورديم، و گواه باش كه ما گردن نهاده و فرمانبرداريم (52)

پروردگارا، به آنچه فرو فرستادى ايمان آورديم و [اين] پيامبر را پيروى كرديم، پس [نام] ما را با گواهان - كه به پيامرسانى پيامبران گواهى دادند - بنويس. (53)

آنها (جهودان) نيرنگ ساختند - براى كشتن عيسى - و خدا هم [به سزايشان] نيرنگ ساخت و خدا بهترين نيرنگ سازان است. (54)

آنگاه كه خداوند گفت: اى عيسى، من تمام گيرنده و بردارنده توام به سوى خود و پاككننده توام از آنان كه كافر شدند و كسانى را كه از تو پيروى كردند تا روز رستاخيز بالا دست آنان كه كفر ورزيدند قرار خواهم داد. سپس بازگشتتان به سوى من است، پس در آنچه اختلاف مى كرديد ميان شما داورى خواهم كرد. (55)

اما كسانى را كه كافر شدند در اين جهان و آن جهان عذابى سخت خواهم كرد و يارى كنندگانى ندارند. (56)

و اما آنان كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، پس [خدا] پاداششان را تمام دهد، و خدا ستم كاران را دوست نمى دارد. (57)

اين كه بر تو مى خوانيمش - داستان زكريا و يحيى و مريم و عيسى - از آيات - سخنان خداوند و نشانه هاى راستى و درستى رسالت تو - و

ياد و پند - يعنى قرآن - با حكمت است. (58)

همانا داستان عيسى نزد خداوند مانند داستان آدم است، او را از خاك آفريد سپس به او گفت: باش! پس ببود. (59)

[اين] حق - سخن راست و درست - از پروردگار توست، پس از شكداران مباش. (60)

پس هر كه با تو، پس از آن دانشى كه به تو رسيد، درباره او - عيسى يا آن حق - ستيزه و جدل كند، بگو: بياييد تا ما و شما پسران خويش و زنان خويش و خودمان را - كسى را كه به منزله خودمان است - بخوانيم، آنگاه دعا و زارى كنيم و لعنت خداى را بر دروغگويان بگردانيم. (61)

همانا، اين داستان راست و درست [مسيح] است. و خدايى جز خداى يكتا - الله - نيست و هرآينه خدا تواناى بى همتا و داناى با حكمت است. (62)

پس اگر پشت كنند و بر گردند، خداوند به [حال] تباه كاران داناست. (63)

بگو: اى اهل كتاب بياييد به سوى سخنى [گراييم] كه ميان ما و شما يكسان است: اين كه جز خداى يكتا را نپرستيم و چيزى را با او انباز نسازيم و برخى از ما برخى را به جاى خداى يكتا به خدايى نگيرد. پس اگر پشت كنند و برگردند بگوييد: گواه باشيد كه ما مسلمانيم - خداى يكتا را گردن نهاده ايم -. (64)

اى اهل كتاب چرا درباره ابراهيم ستيزه مى كنيد - هر كدام او را به كيش خود مى پنداريد - و حال آنكه تورات و انجيل فرو نيامده است مگر پس از او؟ آيا در نمى يابيد (65)

هان! شما همانهاييد كه درباره

آنچه بدان دانشى داريد - درباره عيسى (ع) - حجت آورديد و ستيزه كرديد، پس چرا درباره آنچه هيچ دانشى بدان نداريد - درباره ابراهيم (ع) - حجت مى سازيد و ستيزه مى كنيد؟! و خداى مى داند و شما نمى دانيد. (66)

ابراهيم نه جهود بود و نه ترسا بلكه حقگرايى مسلمان بود، و از مشركان نبود. (67)

هرآينه نزديكترين مردم به ابراهيم كسانى اند كه او را پيروى كردند و اين پيامبر و آنان كه [به اين پيامبر] ايمان آورده اند، و خدا دوست و كارساز مومنان است. (68)

گروهى از اهل كتاب دوست مى دارند كه كاش شما را گمراه كنند و حال آنكه گمراه نمى كنند مگر خود را، و نمى فهمند. (69)

اى اهل كتاب، چرا به آيات خدا - نشانه هاى نبوت رسول الله (ص) - كافر مى شويد و حال آنكه خود گواهيد - كه آن نشانه ها در تورات و انجيل هست - (70)

اى اهل كتاب، چرا حق را به باطل مى آميزيد - مشتبه مى سازيد - و حق را پنهان مى داريد و حال آنكه خود مى دانيد؟ (71)

گروهى از اهل كتاب گفتند: به آنچه بر مومنان فرو آمده، در آغاز روز ايمان آريد و در پايان روز انكار كنيد، تا مگر [از دين خود] باز گردند - يعنى در شك افتند -. (72)

و [با اين ترفند گفتند:] اعتماد مكنيد مگر به كسى كه پيرو دين شما باشد - بگو: رهنمونى [به راه راست] رهنمونى خداست - تا مبادا كسى را همانند آنچه به شما داده اند - قبله مستقل - بدهند، يا [بتوانند] نزد پروردگارتان بر شما حجت آورند. بگو: همانا فضل - نعمت نبوت و دين و

قبله مستقل يا برترى و افزونى - به دست خداوند است، هر كه را خواهد دهد، و خدا فراخى بخش و داناست. (73)

هر كه را خواهد به مهر و بخشايش خويش ويژه گرداند و خدا خداوند افزونى و بخشش بزرگ است. (74)

و از اهل كتاب كس هست كه اگر او را بر پوست گاوى پر از زر - كنايه از مال بسيار - امين دارى - بدو سپارى - آن را به تو باز گرداند، و از آنها كس هست كه اگر او را بر دينارى امين دارى به تو باز نگرداند مگر پيوسته بر سر او ايستاده باشى - كه ناچار شود - اين از آن روست كه گفتند: بر ما درباره امى ها - غير اهل كتاب - راهى [به اعتراض] نيست. و خود مى دانند كه بر خدا دروغ مى بندند. (75)

آرى هر كه به پيمان خود وفا نمايد و پرهيزگارى كند، خدا پرهيزگاران را دوست دارد. (76)

همانا كسانى كه در برابر پيمان خدا و سوگندهاى خويش بهايى اندك مى ستانند در آخرت بهره اى ندارند و خدا در روز رستاخيز با آنان سخن نگويد و به آنها ننگرد و [از آلودگى گناهان] پاكشان نسازد - يا: آنان را نستايد - و ايشان را عذابى است دردناك. (77)

و از آنان گروهى هستند كه زبان خويش را به خواندن كتاب - دستنوشته خودشان - چنان مى گردانند تا پنداريد كه آن از كتاب - تورات - است و حال آنكه از كتاب نيست و گويند كه آن از نزد خداست در حالى كه از نزد خدا نيست، و بر خدا دروغ مى بندند و خود

مى دانند. (78)

هيچ آدمى را نسزد كه خداوند به او كتاب و حكم - حكمت: دانش گفتار و كردار درست، يا فرمان حكم راندن - و پيامبرى دهد آنگاه وى به مردم گويد: بندگان من باشيد نه بندگان خدا، وليكن [گويد:] خداشناسان و خداپرستان باشيد بدان سبب كه كتاب خدا را به ديگران مى آموختيد و خود به خواندن آن مى پرداختيد (79)

و نه شما را فرمان دهد كه فرشتگان و پيامبران را به خدايى گيريد. آيا شما را پس از آنكه مسلمان - تسليم حق - شده باشيد به كفر فرمان مى دهد؟! (80)

و [ياد كن] آنگاه كه خدا از پيامبران [و امتهاى ايشان] پيمان گرفت كه چون شما را كتاب و حكمت دادم سپس پيامبرى نزد شما آمد كه آنچه را با شماست باور داشت و راست انگاشت بايد به او بگرويد و يارى اش كنيد. [آنگاه] گفت: آيا اقرار داريد و بر اين [كار] پيمان مرا پذيرفتيد؟ گفتند: اقرار داريم. فرمود: پس گواه باشيد و من هم با شما از گواهانم. (81)

پس هر كه پس از آن [پيمان و اقرار] پشت كند و برگردد، آنانند بدكاران نافرمان. (82)

آيا جز دين خدا مى جويند، و حال آنكه هر كه [و هر چه] در آسمانها و زمين است خواه و ناخواه او را گردن نهاده است، و همه به سوى او بازگردانده مى شوند. (83)

بگو: به خدا و آنچه بر ما و بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و فرزندان و نوادگان او فرو فرستاده شده، و به آنچه به موسى و عيسى و پيامبران از پروردگارشان داده شده ايمان داريم، ميان هيچ

يك از ايشان جدا نكنيم - فرق ننهيم - و ما او را گردن نهاده و فرمانبرداريم. (84)

و هر كه جز اسلام دينى بجويد هرگز از او پذيرفته نشود و او در آن جهان از زيان كاران است. (85)

چگونه خداوند گروهى را راه نمايد كه پس از ايمانشان و پس از آنكه گواهى دادند كه اين پيامبر - محمد (ص) - حق است و نشانه هاى روشن و آشكار بديشان رسيد كافر شدند؟ و خدا گروه ستم كار را راه ننمايد. (86)

آنان سزايشان اين است كه لعنت خدا و فرشتگان و همه مردمان بر آنها باشد. (87)

در آن - لعنت و آتش دوزخ - جاويدانند، عذاب از ايشان سبك نشود و مهلتشان ندهند. (88)

مگر كسانى كه پس از آن [كه كافر شدند] توبه كردند و نيكوكار و راست كردار شدند كه خدا آمرزگار و مهربان است. (89)

همانا كسانى كه پس از ايمانشان كافر شدند و سپس بر كفر بيفزودند، توبه شان هرگز پذيرفته نشود و آنانند گمراهان. (90)

همانا كسانى كه كافر شدند و بر كفر مردند از هيچ يك از آنها اگر چه همه زمين را كه پر از زر باشد براى بازخريد خود دهد [تا از عذاب دوزخ باز رهد] هرگز پذيرفته نشود، آنان را عذابى است دردناك و هيچ يارى كننده اى ندارند. (91)

هرگز به نيكى [راستين] دست نيابيد مگر آنكه از آنچه دوست داريد انفاق كنيد، و هر چه انفاق كنيد خدا به آن داناست. (92)

همه خوردنى ها براى فرزندان اسرائيل حلال بود - پيش از آنكه تورات فرو آيد -، مگر آنچه اسرائيل - يعقوب - بر خود

حرام كرده بود.[ولى جهودان گويند: اين حرامها از پيش بوده است.] بگو: اگر راست مى گوييد پس تورات را بياوريد و آن را بخوانيد. (93)

پس هر كس از اين پس بر خدا دروغ سازد آنانند ستم كاران. (94)

بگو: خدا راست گفت، پس آيين ابراهيم را پيروى كنيد كه حقگراى بود و از مشركان نبود. (95)

هرآينه نخستين خانه اى كه براى [پرستش] مردم نهاده شده همان است كه در بكه - محل ازدحام، جايگاه كعبه در مكه - است كه با بركت است و جهانيان را راهنماست. (96)

در آن (خانه) نشانه هاى روشن و هويداست: مقام - جاى ايستادن - ابراهيم [در آن است]، و هر كه در آن خانه در آيد ايمن است. و خداى راست بر مردمان زيارت آن خانه، هر كه تواند راهى به آن يابد، و هر كه كفر ورزد - انكار و ترك نمايد - پس [بداند كه] خدا از جهانيان بى نياز است. (97)

بگو: اى اهل كتاب، چرا به نشانه هاى خدا كفر مى ورزيد؟ و خدا بر آنچه مى كنيد گواه است. (98)

بگو: اى اهل كتاب، چرا كسانى را كه ايمان آورده اند از راه خدا باز مى داريد در حالى كه آن [راه راست] را كژ مى خواهيد؟ و شما خود [بر راستى و درستى آنچه انكار مى كنيد] گواهيد، و خداوند از آنچه مى كنيد غافل نيست. (99)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، اگر گروهى از كسانى را كه كتاب داده شده اند فرمان بريد شما را پس از ايمانتان به كافرى برند. (100)

و چگونه كافر مى شويد و حال آنكه آيات خدا بر شما خوانده مى شود و فرستاده او در ميان شماست؟! و هر

كس به [دين و كتاب] خدا چنگ زند هرآينه به راه راست راه يافته است. (101)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، ترس از خداى را چنانكه شايسته ترس از اوست پيشه كنيد، و مميريد مگر در حالى كه مسلمان باشيد. (102)

و همگى به ريسمان خداى - توحيد، دين و كتاب خدا - چنگ زنيد و پراكنده مشويد، و نعمت خداى را بر خود ياد كنيد آنگاه كه با يكديگر دشمن بوديد پس ميان دلهاى شما همدمى و پيوند داد تا به نعمت وى - اسلام و الفت - با هم برادر گشتيد، و بر لبه پرتگاهى از آتش بوديد پس شما را از آن رهانيد. خدا اينچنين آيات خود را براى شما روشن بيان مى كند تا مگر راه يابيد. (103)

و بايد از شما گروهى باشند كه به نيكى بخوانند و به كارهاى پسنديده فرمان دهند و از كارهاى زشت و ناپسند بازدارند، و آنانند رستگاران. (104)

و همانند كسانى مباشيد كه پس از آنكه دلايل روشن بديشان رسيد پراكندگى و اختلاف نمودند، و آنها را عذابى است بزرگ، (105)

در روزى كه روى هايى سپيد گردد و روى هايى سياه، اما آنان كه روى هاشان سياه گردد [گويندشان:] آيا پس از ايمان آوردنتان كافر شديد؟! پس بچشيد عذاب را به سزاى آنكه كفر مى ورزيديد. (106)

اما آنان كه روى هاشان سپيد شود، در مهر و بخشايش خدايند [و] در آن جاويدانند. (107)

اين آيات خداست كه براستى و درستى بر تو مى خوانيم، و خداى بر جهانيان هيچ ستمى نمى خواهد. (108)

و خداى راست آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، و همه كارها به خداوند باز

مى گردد. (109)

شما بهترين امتى هستيد كه براى مردمان پديدار شده ايد، كه به كارهاى پسنديده فرمان مى دهيد و از كارهاى زشت و ناپسند باز مى داريد و به خداى ايمان داريد، و اگر اهل كتاب ايمان آورده بودند هرآينه برايشان بهتر بود، برخى از آنان مومنند و بيشترشان بدكاران نافرمانند. (110)

هرگز به شما زيان و گزندى نرسانند، مگر اندك رنجه و آزارى، و اگر با شما كارزار كنند به شما پشت كنند - به هزيمت شوند - و آنگاه يارى و پيروزى نيابند. (111)

هر جا يافته شوند [مهر] خوارى بر آنان زده شده است، مگر به زنهارى - امانى يا پيمانى يا دستاويزى - از خداى و زنهارى از مردم [دست داشته باشند]. و به خشمى از خداى بازگشتند - يعنى سزاوار خشم خداى گشتند - و [مهر] درماندگى و بيچارگى بر آنان زده شده، اين بدان سبب است كه به آيات خدا كفر مى ورزيدند و پيامبران را به ناروا مى كشتند، اين از آن روست كه نافرمانى كردند و از اندازه در مى گذشتند. (112)

يكسان و برابر نيستند، از اهل كتاب گروهى [به فرمانبردارى خداى] ايستاده اند، آيات خدا را شبانگاهان مى خوانند و سجده مى كنند. (113)

به خدا و روز بازپسين ايمان دارند و به كار نيك و پسنديده فرمان مى دهند و از بدى و زشتى باز مى دارند و خود در كارهاى نيك مى شتابند، و اينان از نيكان و شايستگانند. (114)

و هر كار نيكى كه كنند هرگز ناسپاسى نبينند و خداوند به [حال] پرهيزگاران داناست. (115)

كسانى كه كافر شدند - گروهى ديگر از اهل كتاب كه ايمان نياورده اند - هرگز مالها و فرزندانشان

آنان را از [عذاب] خدا هيچ سودى نخواهد داشت - به كارشان نيايد و نرهاندشان - و آنان دوزخيانند و در آن جاويدانند. (116)

داستان آنچه در اين زندگى دنيا هزينه مى كنند چون داستان بادى است با سرمايى سخت كه به كشتزار گروهى كه به خود ستم كرده اند برسد و آن را نابود كند، و خدا به آنان ستم نكرد وليكن خود بر خويشتن ستم مى كنند. (117)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، از غير خودتان دوست همدل و همراز مگيريد، كه در كار شما از هيچ تباهى فروگذار نكنند، دوست دارند كه شما در رنج باشيد، همانا دشمنى از دهانشان - گفتارشان - پيداست، و آنچه دلهاشان پنهان مى دارد بزرگتر - بدتر و زشتتر - است براستى كه اين آيات را براى شما روشن بيان كرديم، اگر خرد را كار بنديد. (118)

اين شماييد كه آنان را دوست مى داريد، اما آنها شما را دوست نمى دارند و حال آنكه شما به همه كتابها[ى آسمانى] ايمان داريد، و چون شما را ديدار كنند، گويند: ما نيز گرويده ايم و چون تنها شوند سر انگشتان خويش از خشم به دندان گزند. بگو: به خشم خويش بميريد، كه خدا بدانچه در سينه هاست - نيتهاى شما - داناست. (119)

اگر نيكى به شما رسد آنان را ناخوش آيد و اندوهگين سازد و اگر بدى [و شكستى] به شما رسد بدان شاد شوند. و اگر شكيبايى و پرهيزگارى كنيد ترفند و نيرنگشان هيچ زيانى به شما نرساند، كه خداى بدانچه مى كنند [دانايى] فرا گيرنده است. (120)

و [ياد كن] آنگاه كه بامداد از نزد كسان خويش بيرون رفتى [و] مومنان را در

جايگاه هايى براى جنگ - احد - جاى مى دادى، و خدا شنوا و داناست. (121)

آنگاه كه دو گروه از شما آهنگ سستى [و انديشه بد دلى] كردند و حال آنكه خدا يار و كارساز آنان بود، و مومنان بايد بر خدا توكل كنند و بس. (122)

و هرآينه خداوند شما را در [جنگ] بدر در حالى كه ناتوان بوديد - به علت كمى سپاه و ساز و برگ جنگ - يارى داد، پس از خدا پروا كنيد، باشد كه سپاس گزاريد. (123)

آنگاه كه به مومنان مى گفتى: آيا شما را بسنده نيست كه پروردگارتان شما را به سه هزار فرشته فرو فرستاده مدد رساند؟ (124)

آرى، اگر شكيبايى - پايدارى - ورزيد و پرهيزگارى پيشه كنيد و آنان - دشمنان - در اين خشم و شتاب خويش بر شما بتازند، پروردگارتان شما را با پنجهزار فرشته نشاندار مدد مى رساند. (125)

و اين - مدد فرشتگان - را خدا جز مژده اى براى شما نكرد و تا دلهايتان بدان آرام گيرد، و يارى و پيروزى نيست مگر از نزد خداى تواناى بى همتا و داناى استوار كار. (126)

[شما را يارى و پيروز كرد] تا گروهى از [سپاه] آنها را كه كافر شدند بريده گرداند [و براندازد] يا سركوبشان كند پس نوميد و شكست خورده باز گردند. (127)

از اين كار - عذاب يا پذيرفتن توبه آنها - چيزى به دست تو نيست، يا توبه آنان را بپذيرد يا عذابشان كند كه آنها ستم كارند. (128)

و خداى راست آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، هر كه را خواهد - شايسته بيند - بيامرزد و هر كه

را خواهد - سزاوار يابد - عذاب كند. و خدا آمرزگار و مهربان است. (129)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، ربا را كه افزودنى ها بر افزوده هاست - سودهايى است چند برابر - مخوريد و از خدا بترسيد باشد كه رستگار شويد. (130)

و از آتشى كه براى كافران آماده شده بپرهيزيد. (131)

و خدا و پيامبر را فرمان بريد باشد كه در خور رحمت - مهر و بخشايش - شويد. (132)

و بشتابيد به سوى آمرزشى از پروردگارتان و بهشتى كه فراخناى آن آسمانها و زمين است كه از بهر پرهيزگاران آماده شده است، (133)

آنان كه در آسانى - توانگرى و فراخى و خوشى - و سختى - تنگدستى و زيان و ناخوشى - انفاق مى كنند، و فرو خورندگان خشم و درگذرندگان از مردماند، و خدا نيكوكاران را دوست دارد (134)

و آنان كه چون كار نكوهيده و زشتى كنند يا [با ارتكاب ديگر گناهان - يا گناهان كوچك -] بر خويشتن ستم كنند خداى را به ياد آرند و براى گناهانشان آمرزش خواهند - و جز خدا كيست كه گناهان را بيامرزد؟ - و بر آنچه كرده اند، در حالى كه [بدى و زشتى و كيفر آن را] مى دانند، نپايند (135)

اينان پاداششان آمرزشى است از پروردگارشان و بهشتهايى كه جوى ها از زير آنها روان است در آنها جاويدانند، و نيكو مزدى است مزد عمل كنندگان. (136)

پيش از شما روشها و نهادهايى - سنتهاى الهى در هلاك امتها - بود كه گذشت، پس در زمين بگرديد و بنگريد كه سرانجام آنها كه [پيامها و نشانه هاى خدا را] دروغ انگاشتند چگونه بود. (137)

اين بيانى

است براى مردم، و رهنمونى [به راه راست] و پندى براى پرهيزگاران. (138)

و سستى مكنيد و اندوهگين مباشيد كه شما برتريد، اگر مومن باشيد. (139)

اگر شما را زخمى رسد آن گروه - كافران - را نيز زخمى مانند آن رسيد، و اين روزها - پيروزى ها و شكستها - را ميان مردمان مى گردانيم [تا آنها را بيازماييم] و تا خدا كسانى را كه ايمان آورده اند باز شناسد - يعنى تا معلوم سازد و بشناساند، و آنان كه نمى دانند بدانند - و از شما شهيدانى - يا گواهانى - برگيرد و خدا ستم كاران را دوست ندارد - اگر چه گاهى به ظاهر پيروز شوند - (140)

و تا كسانى را كه ايمان آورده اند پاك و ناب گرداند و كافران را تباه و نابود كند. (141)

آيا پنداشته ايد كه به بهشت در مى آييد و حال آنكه هنوز خدا كسانى از شما را كه جهاد كردند و شكيبايان - پايداران - را معلوم نكرده است (142)

و شما پيش از آنكه با مرگ روياروى شويد آرزوى آن مى كرديد - پس از جنگ بدر - اينك آن را ديديد - در جنگ احد - و به آن مى نگريد [و به آن تن در نمى دهيد] (143)

و محمد (ص) نيست مگر پيامبر و فرستاده اى، كه پيش از او پيامبران و فرستادگان گذشتند. پس اگر او بميرد يا كشته شود آيا شما بر پاشنه هاى خويش - كنايه از بازگشت به دوران جاهليت يعنى پيش از اسلام - بر خواهيد گشت؟ و هر كه بر دو پاشنه خويش برگردد - عقبگرد كند - خدا را هيچ گزند و زيانى نرساند و

زودا كه خدا سپاسگزاران را پاداش دهد. (144)

و هيچ كس جز به فرمان خدا نميرد، نبشته اى [است] مدتدار. و هر كه پاداش اين جهان خواهد او را از آن دهيم و هر كه پاداش آن جهان خواهد او را از آن دهيم، و زودا كه سپاسگزاران را پاداش دهيم. (145)

و بسا پيامبرى كه خداپرستان بسيار - يا هزاران تن - همراه وى كارزار كردند، پس بدانچه در راه خدا بديشان رسيد سستى و ناتوانى نكردند و [در برابر دشمن] زبونى و درماندگى ننمودند، و خدا شكيبايان را دوست دارد. (146)

و گفتارشان جز اين نبود كه گفتند: پروردگارا، گناهان ما را بيامرز و از گزافكارى ما در كارمان درگذر و گامهاى ما را بر جاى و استوار بدار و ما را بر گروه كافران يارى و پيروزى ده. (147)

پس خدا پاداش اين جهان - به يارى و پيروزى - و پاداش نيكوى آن جهان بدادشان و خدا نيكوكاران را دوست مى دارد. (148)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، اگر آنها را كه كافر شدند فرمان بريد شما را بر پاشنه هايتان - به واپستان: به دوران جاهليت - باز مى گردانند پس زيان كار خواهيد گشت - يا زيان ديده باز خواهيد گشت -. (149)

[آنها يار و سرپرست شما نيستند] بلكه خداوند يار و سرپرست شماست و او بهترين يارى كنان است. (150)

بزودى در دل كسانى كه كافر شدند بيم و هراس افكنيم بدان سبب كه براى خداوند چيزى را انباز گرفتند كه براى آن دليل و حجتى فرو نفرستاده است - يعنى باورى بى پايه است -. و جايگاهشان آتش دوزخ است و ستم كاران را

بد جايگاهى است. (151)

خداوند وعده خويش با شما راست كرد، هنگامى كه [در جنگ بدر و در آغاز جنگ احد] به فرمان او دشمنان را مى كشتيد، تا آنگاه كه سستى و بد دلى كرديد و در كار [جنگ] - خالى كردن سنگر در گردنه احد - با يكديگر اختلاف و كشمكش نموديد، و پس از آنكه آنچه دوست داريد به شما بنمود نافرمانى كرديد، برخى از شما خواهان اين جهان و برخى خواستار آن جهانند، سپس شما را [به هزيمت] - در جنگ احد - از آنها وا گردانيد تا شما را بيازمايد، و هرآينه از شما در گذشت، و خدا خداوند فزونبخشى بر مومنان است. (152)

آنگاه كه مى گريختيد و دور مى شديد - از ميدان احد - و به هيچ كس توجه و التفات نمى كرديد و پيامبر در پى شما مى خواندتان - كه به جاى خود بازگرديد -، پس شما را در برابر اندوهى - اندوه از دست دادن غنايم و كشته شدن برخى و برداشتن زخمها - اندوهى [ديگر] - ننگ شكست و شرم از خدا و رسول - سزا داد - اندوهتان را به اندوهى مهمتر بدل كرد -، تا بر آنچه از دست داديد - از غنيمت و پيروزى - و بر آنچه به شما رسيد - از رنج و آسيب - اندوهگين مشويد. و خدا بدانچه مى كنيد آگاه است. (153)

سپس از پى آن غم، ايمنى و آرامشى بر شما فرستاد كه گروهى از شما را خوابى سبك فراگرفت. و گروهى در انديشه خويشتن بودند، به خدا گمان ناروا داشتند، گمان دوران جاهليت. مى گويند: آيا ما را از اين

كار - جنگ و نتيجه آن - چيزى - اختيارى - هست؟ بگو: همه كارها خداى راست. در دلهاى خويش چيزى را نهان مى دارند كه براى تو آشكار نمى كنند. مى گويند: اگر ما را از اين كار چيزى - اختيارى - بود در اينجا كشته نمى شديم. بگو: اگر در خانه هاى خود [هم] مى بوديد، كسانى كه كشته شدن بر آنان نوشته شده بود هرآينه به سوى بسترهاى مرگشان بيرون مى آمدند، [تا آنچه خدا مى داند بشود] و تا خداى آنچه را كه در سينه هاى شماست بيازمايد و آنچه را كه در دلهاى شماست پاك كند و بپالايد، و خداوند بدانچه در سينه هاست - نيتها - داناست. (154)

كسانى از شما كه روز رويارويى دو گروه - مسلمين و كفار - پشت كرده [از ميدان كارزار] برگشتند همانا شيطان آنان را به سبب برخى از آنچه كرده بودند بلغزانيد - يا خواست بلغزاند -. و هرآينه خداى از آنان در گذشت، كه خدا آمرزگار و بردبار است. (155)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، مانند كسانى مباشيد كه كافر شدند و درباره برادرانشان كه به سفر يا به جنگ رفته بودند [و مردند يا به شهادت رسيدند] گفتند: اگر نزد ما بودند نمى مردند و كشته نمى شدند، تا خداى آن را دريغ و اندوهى كند در دلهاشان. و خداست كه زنده مى كند و مى ميراند و خدا بدانچه مى كنيد بيناست. (156)

و اگر در راه خدا كشته شديد يا مرديد، هرآينه آمرزش و بخشايش خداى از آنچه آنان گرد مى آورند بهتر است. (157)

و اگر بميريد يا كشته شويد هرآينه به سوى خدا برانگيخته و فراهم مى شويد. (158)

[اى پيامبر،] به مهر

و بخشايشى از خداست كه براى ايشان نرم شدى، و اگر درشت خوى سخت دل بودى از گرد تو پراكنده مى شدند. پس، از آنان درگذر و براى ايشان آمرزش بخواه و با آنان در كار [جنگ] مشورت كن، و چون بر [كارى] دل بنهادى بر خداى توكل كن كه خدا توكل كنندگان را دوست دارد. (159)

اگر خدا شما را يارى دهد هيچ كس بر شما چيره نخواهد شد، و اگر شما را فرو گذارد كيست كه پس از [فرو گذاشتن] او شما را يارى كند؟ پس مومنان بايد بر خدا توكل كنند و بس. (160)

و هيچ پيامبرى را نرسد كه خيانت كند و هر كه خيانت كند با آن خيانتى كه كرده روز رستاخيز بيايد و آنگاه به هر كسى [پاداش] آنچه كرده تمام داده شود و بر آنان ستم نرود. (161)

آيا آن كس كه خشنودى خدا را پيروى كرده مانند كسى است كه به خشم خدا باز گشته - سزاوار خشم خدا شده - و جايگاه او دوزخ است؟ و بد بازگشت گاهى است. (162)

ايشان - پيروان خشنودى خدا - نزد خدا پايه ها دارند، و خدا بدانچه مى كنند بيناست. (163)

هرآينه خداى بر مومنان منت نهاد كه در ميانشان پيامبرى از خودشان برانگيخت كه آيات او را بر آنان مى خواند و پاكشان مى سازد و كتاب و حكمتشان مى آموزد، در حالى كه پيش از آن - آمدن پيامبر - هرآينه در گمراهى آشكارى بودند. (164)

و آيا چون آسيبى به شما رسد كه دو چندانش را - در جنگ بدر - [به دشمن] رسانده بوديد مى گوييد: اين از كجاست؟ بگو: آن از سوى

خودتان است - كه بر خلاف فرمان پيامبر سنگر را رها كرديد -، همانا خدا بر همه چيز تواناست. (165)

و آنچه روز رويارويى دو گروه - مسلمانان و مشركان - به شما رسيد به اذن خدا بود [تا شما را بيازمايد] و تا مومنان را بازشناسد (166)

و تا كسانى را كه دورويى كردند معلوم گرداند، و [چون] به آنها گفته شد: بياييد در راه خدا كارزار يا دفاع كنيد، گفتند: اگر مى دانستيم كه جنگى خواهد بود هرآينه شما را پيروى مى كرديم، آنان در آن روز به كفر نزديكتر بودند تا به ايمان، با دهانهاشان چيزى مى گويند كه در دلهاشان نيست، و خدا بدانچه پنهان مى دارند داناتر است. (167)

آنان كه [از جنگ] بنشستند درباره برادرانشان - شهيدان - گفتند: اگر از ما فرمان برده بودند كشته نمى شدند، بگو: اگر راست مى گوييد مرگ را از خود باز داريد. (168)

و كسانى را كه در راه خدا كشته شدند مرده مپندار، بلكه زندگانند و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند، (169)

در حالى كه بدانچه خداوند از فزونى و بخشش خود به آنان داده است شادمانند، و به [نيكويى حال] آن كسانى كه از پس ايشان هنوز به آنان نپيوسته اند شادى همى كنند كه نه بيمى بر ايشان است و نه اندوهگين شوند. (170)

ايشان به نعمت و بخششى كه از خداست و به اين كه خداوند مزد مومنان را تباه نمى كند، شادمانند. (171)

آنان كه پس از آنكه زخمها بديشان رسيد - در احد - خدا و پيامبر را - در دعوت به پيگيرى لشكر مشركان - پاسخ [نيكو] دادند، براى كسانى از آنان كه نيكويى

و پرهيزگارى كردند مزدى بزرگ است (172)

آنان كه مردمان ايشان را گفتند كه [سپاهى از] مردم - كافران مكه - براى [جنگ با] شما گرد آمده اند پس از آنها بترسيد، اما [اين سخن] بر ايمانشان افزود و گفتند: خدا ما را بس است و نيكو كارگزار و پشتيبانى است. (173)

پس با نعمت و فزونى و بخششى از خدا [از ميدان جنگ] بازگشتند در حالى كه هيچ بدى و گزندى به ايشان نرسيد و خشنودى خدا را پيروى كردند و خدا خداوند فزونى و بخشش بزرگ است. (174)

همانا اين شيطان است كه دوستان خود را مى ترساند. پس اگر ايمان داريد از آنها نترسيد و از من بترسيد. (175)

و آنان كه در كافرى مى شتابند تو را اندوهگين نكنند، كه آنها هيچ زيانى به خدا نتوانند رسانيد. خدا مى خواهد براى آنان در آن جهان بهره اى قرار ندهد، و آنها را عذابى است بزرگ. (176)

همانا كسانى كه كفر را به بهاى ايمان خريدند هيچ زيانى به خدا نتوانند رسانيد و آنان را عذابى است دردناك. (177)

و كسانى كه كافر شدند مپندارند كه مهلتى كه به آنان مى دهيم خير آنهاست، همانا مهلتشان مى دهيم تا بر گناه بيفزايند و آنها را عذابى است خواركننده. (178)

خداوند بر آن نيست كه مومنان را بر اين حال كه شماييد - كه با هم آميخته ايد - بگذارد [بلكه بر آنست كه] تا پليد را از پاك جدا سازد، و خداوند بر آن نيست كه شما را بر نهان و ناپيدا - غيب - آگاه سازد وليكن خدا از فرستادگان خود هر كه را خواهد برمى گزيند. پس به خدا

و فرستادگان او بگرويد، و اگر ايمان آوريد و پرهيزگارى كنيد شما را مزدى بزرگ باشد. (179)

و كسانى كه به آنچه خدا از فزونى و بخشش خود به آنان داده است بخل مى ورزند مپندارند كه برايشان بهتر است بلكه براى آنها بدتر است، زودا كه آنچه بخل ورزيدند در روز رستاخيز طوق گردنشان شود. و ميراث آسمانها و زمين خداى راست و خدا بدانچه مى كنيد آگاه است. (180)

هرآينه خدا سخن كسانى را كه گفتند: خدا نيازمند است و ما توانگريم شنيد. زودا كه آنچه را گفتند و كشتار به ناحقشان مر پيامبران را بنويسيم و گوييم: بچشيد عذاب سوزان را. (181)

آن [عذاب] به سبب كارهايى است كه دستهاى شما از پيش فرستاده، و خدا به بندگان ستمگر نيست. (182)

همان كسان كه گفتند: خدا با ما عهد كرده - به ما سفارش فرموده - كه به هيچ فرستاده اى نگرويم تا ما را قربانيى بياورد كه آتش آن را بخورد - بسوزاند، به نشانه پذيرفته شدن -. بگو: بى گمان پيش از من فرستادگانى با نشانه هاى روشن و آشكار و با آنچه گفتيد نزد شما آمدند، پس چرا آنان را كشتيد اگر راستگوييد؟! (183)

پس اگر تو را دروغگو شمردند همانا پيامبرانى كه پيش از تو با نشانه ها و دلايل هويدا و نبشته ها[ى حكمتآموز] - يا سخنان استوار - و كتاب روشن و روشن كننده آمده بودند نيز دروغگو شمرده شدند. (184)

هر كسى چشنده مرگ است. و جز اين نيست كه مزدهاتان را روز رستاخيز تمام بدهند. پس هر كه از آتش دوزخ دور داشته و به بهشت در آورده شود براستى رستگار

شده است. و زندگى دنيا چيزى جز كالاى فريب نيست. (185)

هرآينه شما در مالها و جانهاتان آزموده خواهيد شد و از كسانى كه پيش از شما به آنان كتاب داده شده و از كسانى كه شرك ورزيده اند آزار - زخم زبان - بسيار خواهيد شنيد. و اگر شكيبايى و پرهيزگارى پيشه كنيد، همانا اين از استوارترين - جدى ترين و راست و درست ترين - كارهاست. (186)

و [ياد كن] آنگاه كه خدا از كسانى كه به آنها كتاب داده شده پيمان گرفت كه آن را براى مردم روشن بيان كنيد و پنهانش مكنيد، پس آن را پشت سر خويش افكندند و در برابر آن بهايى اندك ستاندند، بد است آنچه مى ستانند. (187)

مپندار آن كسان را كه بدانچه [از كارهاى بد و زشت] كرده اند شادى مى كنند و دوست مى دارند كه بدانچه نكرده اند ستايش شوند، مپندارشان كه از عذاب برهند، و آنان را عذابى است دردناك. (188)

و خداى راست فرمانروايى آسمانها و زمين، و خدا بر همه چيز تواناست. (189)

همانا در آفرينش آسمانها و زمين و آمد شد شب و روز خردمندان را نشانه هاست، (190)

همان كسان كه ايستاده و نشسته و بر پهلوها خفته خداى را ياد مى كنند و در آفرينش آسمانها و زمين مى انديشند [و گويند:] پروردگارا، اين را به گزاف و بيهوده نيافريدى، تو پاكى - از اينكه كارى به گزاف و بيهوده كنى - پس ما را از عذاب آتش دوزخ نگاه دار. (191)

پروردگارا، هر كه را تو به آتش در آورى براستى خوار و رسوايش كرده اى، و ستم كاران را هيچ ياورانى نيست. (192)

پروردگارا، ما ندادهنده اى را كه

به ايمان فرا مى خواند - يعنى رسول خدا (ص) - شنيديم كه [مى گفت:] به پروردگارتان ايمان آوريد، اينك ايمان آورديم، پروردگارا، پس گناهان ما را بيامرز و بدى هاى ما را از ما بزداى و ما را با نيكوكاران بميران. (193)

پروردگارا، و آنچه را بر [زبان] فرستادگانت به ما وعده دادى به ما ارزانى دار و ما را در روز رستاخيز خوار و رسوا مگردان، كه تو خلاف وعده نمى كنى. (194)

پس پروردگارشان آنان را پاسخ داد كه من كار هيچ عمل كننده اى از شما را، از مرد يا زن، تباه نكنم، برخى تان از برخى ديگريد. پس كسانى كه هجرت نمودند و [آنان كه] از خانه هاى خويش بيرون رانده شدند و [آنان كه] در راه من آزار ديدند و [آنان كه] كارزار كردند و [آنان كه] كشته شدند هرآينه گناهانشان را از ايشان بزدايم و آنان را به بهشتهايى در آورم كه از زير [درختان] آنها جوى ها روان است، تا پاداشى باشد از نزد خدا، و خداست كه پاداش نيكو نزد اوست. (195)

رفت و آمد - سودجويى و كاميابى - كافران در شهرها تو را نفريبد، (196)

[اين] برخوردارى اندك است، سپس جايگاهشان دوزخ است و بد آرامگاهى است. (197)

اما كسانى كه ترس از پروردگار خويش را پيشه كردند ايشان را بهشتهايى است كه از زير آنها جوى ها روان است، در آنجا جاودانه باشند، تا پذيرائيى باشد از نزد خدا و آنچه نزد خداست نيكوكاران را بهتر است. (198)

و هرآينه از اهل كتاب كسانى هستند كه به خدا و آنچه به شما و آنان فرو فرستاده شده مى گروند، در حالى كه خدا را

فروتن و گردن نهاده اند، در برابر آيات خدا بهايى اندك نمى ستانند، اينان مزدشان نزد پروردگارشان است. همانا خدا زود حساب است. (199)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، شكيبايى كنيد و در برابر دشمن با هم پايدارى ورزيد و آماده كارزار با دشمنان باشيد - يا مرزبانى كنيد - و از خدا پروا كنيد شايد رستگار شويد. (200)

ما، از آن پس كه ما را هدايت كرده اي ، دلهاي ما را به باطل متمايل مساز، و رحمت خود را بر ما ارزاني دار، كه تو بخشاينده اي . (8)

اي پروردگار ما، تو مردم را در آن روزي كه هيچ شكي در آن نيست، گرد مي آوري . به يقين كه خدا از وعده تخلف نكند. (9)

كافران را داراييها و فرزندانشان هرگز از عذاب خدا نرهاند. آنها خود هيزم آتش جهنمند. (10)

به شيوه آل فرعون و پيشينيانشان آيات ما را تكذيب كردند. پس خدا آنان را به كيفر گناهانشان بازخواست كرد. و عقوبت خدا شديد است. (11)

به كافران بگوي : به زودي مغلوب خواهيد شد و در جهنم، آن آرامگاه بد، گرد خواهيد آمد. (12)

در آن دو گروه كه به هم رسيدند، براي شما عبرتي بود: گروهي در راه خدا مي جنگيدند و گروهي ديگر كافر بودند. آنان را به چشم خود دو چندان خويش مي ديدند. خدا هر كس را كه بخواهد ياري دهد. و صاحبنظران را در اين عبرتي است. (13)

در چشم مردم آرايش يافته است، عشق به اميال نفساني و دوست داشتن زنان و فرزندان و هميانهاي زر و سيم و اسبان داغ بر نهاده و چارپايان و زراعت. همه اينها متاع زندگي اين جهاني هستند، در حالي كه بازگشتنگاه خوب نزد خدا است. (14)

بگو: آيا شما را به چيزهايي بهتر از اينها آگاه كنم؟ براي آنان كه پرهيزگاري پيشه كنند، در نزد پروردگارشان بهشتهايي است كه نهرها در آن روان است. اينان با زنان پاكيزه ، در عين خشنودي خدا، جاودانه در

آنجا خواهند بود. و خدا از حال بندگان آگاه است: (15)

كساني كه مي گويند: اي پروردگار ما، ايمان آورديم. گناهان ما را بيامرز و ما را از عذاب آتش حفظ كن، (16)

شكيبايان و راستگويان و فرمانبرداران و انفاقكنندگان و آنان كه در سحرگاهان آمرزش مي طلبند. (17)

الله حكم كرد -و فرشتگان و دانشمندان نيز- كه هيچ خدايي برپاي دارنده عدل جز او نيست. خدايي جز او نيست كه پيروزمند و حكيم است. (18)

هر آينه دين در نزد خدا دين اسلام است. و اهل كتاب راه خلاف نرفتند، مگر از آن پس كه به حقانيت آن دين آگاه شدند، و نيز از روي حسد. آنان كه به آيات خدا كافر شوند، بدانند كه او به زودي به حسابها خواهد رسيد. (19)

اگر با توبه داوري برخيزند بگوي : من و پيروانم در دين خويش به خدا اخلاص ورزيديم. به اهل كتاب و مشركان بگو: آيا شما هم به خدا اخلاص ورزيده ايد؟ اگر اخلاص ورزيده اند پس هدايت يافته اند و اگر رويگردان شده اند، بر تو تبليغ است و بس، و خدا بندگان را مي بيند. (20)

كساني را كه به آيات خدا ايمان نمي آورند، و پيامبران را به ناحق مي كشند و مردمي را كه از روي عدل فرمان مي دهند مي كشند، به عذابي دردآور بشارت ده . (21)

اعمال اينان در دنيا و آخرت تباه شده است و هيچ ياوري ندارند. (22)

آيا آنان را نديدي كه از كتاب بهره اي يافته بودند، چون دعوت شدند تا كتاب خدا درباره آنها حكم كند گروهي از ايشان بازگشتند

و اعراض كردند (23)

و اين بدان سبب بود كه مي گفتند: جز چند روزي آتش دوزخ به ما نرسد. و اين دروغ كه بر خود بسته بودند در دين خود فريبشان داد. (24)

حالشان چگونه خواهد بود در آن روز بي ترديد، وقتي كه همه را گرد آوريم، تا پاداش عمل هر كس داده شود، بي آنكه بر كسي ستمي رود؟ (25)

بگو: بار خدايا، تويي دارنده ملك. به هر كه بخواهي ملك مي دهي و از هر كه بخواهي ملك مي ستاني . هر كس را كه بخواهي عزت مي دهي و هر كس را كه بخواهي ذلت مي دهي . همه نيكيها به دست توست و تو بر هر كاري توانايي . (26)

از شب مي كاهي و به روز مي افزايي و از روز مي كاهي و به شب مي افزايي . زنده را از مرده بيرون مي آوري و مرده را از زنده . و به هر كه بخواهي بي حساب روزي مي دهي . (27)

نبايد مومنان، كافران را به جاي مومنان به دوستي برگزينند. پس هر كه چنين كند او را با خدا رابطه اي نيست. مگر اينكه از آنها بيمناك باشيد. و خدا شما را از خودش مي ترساند كه بازگشت به سوي اوست. (28)

بگو: هر چه در دل داريد، چه پنهانش كنيد و چه آشكارش سازيد، خدا به آن آگاه است. او هر چه را كه در آسمانها و زمين است مي داند و بر هر كاري تواناست. (29)

روزي كه هر كس كارهاي نيك و كارهاي بد خود را در برابر خود حاضر بيند،

آرزو كند كه اي كاش ميان او و كردار بدش فاصله اي بزرگ بود. خداوند شما را از خودش مي ترساند. و خدا به بندگانش مهربان است. (30)

بگو: اگر خدا را دوست مي داريد از من پيروي كنيد تا او نيز شما را دوست بدارد و گناهانتان را بيامرزد، كه آمرزنده و مهربان است. (31)

بگو: از خدا و رسولش فرمان ببريد. پس اگر رويگردان شدند، بدانند كه خدا كافران را دوست ندارد. (32)

خدا آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر جهانيان برتري داد: (33)

فرزنداني بودند، برخي از نسل برخي ديگر پديد آمده . و خدا شنوا و داناست. (34)

و زن عمران گفت: اي پروردگار من، نذر كردم كه آنچه در شكم دارم از كار اين جهاني آزاد و تنها در خدمت تو باشد. اين نذر را از من بپذير كه تو شنوا و دانايي . (35)

چون فرزند خويش بزاد، گفت: اي پروردگار من، اين كه زاييده ام دختر است -و خدا به آنچه زاييده بود داناتر است- و پسر چون دختر نيست. او را مريم نام نهادم. او و فرزندانش را از شيطان رجيم در پناه تو مي آورم. (36)

پس پروردگارش آن دختر را به نيكي از او بپذيرفت. و به وجهي پسنديده پرورشش داد و زكريا را به سرپرستي او گماشت. و هر وقت كه زكريا به محراب نزد او مي رفت، پيش او خوردني مي يافت. مي گفت: اي مريم، اينها براي تو از كجا مي رسد؟ مريم مي گفت: از جانب خدا، زيرا او هر كس را كه بخواهد بي حساب

روزي مي دهد. (37)

در آنجا زكريا پروردگارش را ندا داد و گفت: اي پروردگار من، مرا از جانب خود فرزندي پاكيزه عطا كن، همانا كه تو دعا را مي شنوي . (38)

پس همچنان كه در محراب به نماز ايستاده بود، فرشتگان ندايش دادند: خدا تو را به يحيي بشارت مي دهد. او كلمه خدا را تصديق مي كند و خود مهتري است بيزار از زنان و پيامبري است از شايستگان. (39)

گفت: اي پروردگار من، چگونه مرا پسري باشد، در حالي كه به پيري رسيده ام و زنم نازاست؟ گفت: بدانسان كه خدا هر چه بخواهد مي كند. (40)

گفت: اي پروردگار من، براي من نشانه اي پديدار كن. گفت: نشان تو اين است كه سه روز با مردم سخن نگويي مگر به اشاره ، و پروردگارت را فراوان ياد كن و در شبانگاه و بامداد او را بستاي . (41)

و فرشتگان گفتند: اي مريم، خدا تو را برگزيد و پاكيزه ساخت و بر زنان جهان برتري داد، (42)

اي مريم، از پروردگارت اطاعت كن و سجده كن و با نماز گزاران نماز بخوان. (43)

اينها از خبرهاي غيب است كه به تو وحي مي كنيم. وگرنه آنگاه كه قرعه زدند تا چه كسي از ميانشان عهده دار نگهداري مريم شود، و آنگاه كه كارشان به نزاع كشيد، تو در نزدشان نبودي . (44)

فرشتگان گفتند: اي مريم، خدا تو را به كلمه خود بشارت مي دهد، نام او مسيح، عيسي پسر مريم است، در دنيا و آخرت آبرومند و از مقربان است (45)

با مردم همچنان كه در بزرگي ، در

گهواره سخن مي گويد، و از شايستگان است. (46)

مريم گفت: اي پروردگار من، چگونه مرا فرزندي باشد، در حالي كه بشري به من دست نزده است؟ گفت: بدينسان كه خدا هر چه بخواهد مي آفريند. چون اراده چيزي كند به او گويد موجود شو، پس موجود مي شود. (47)

خدا به او كتاب و حكمت و تورات و انجيل مي آموزد. (48)

و به رسالت بر بني اسرائيلش مي فرستد كه : من با معجزه اي از پروردگارتان نزد شما آمده ام. برايتان از گل چيزي چون پرنده مي سازم و در آن مي دمم، به اذن خدا پرنده اي شود، و كور مادرزاد را و برص گرفته را شفا مي دهم. و به فرمان خدا مرده را زنده مي كنم. و به شما مي گويم كه چه خورده ايد و در خانه هاي خود چه ذخيره كرده ايد. اگر از مومنان باشيد، اينها براي شما نشانه هاي حقانيت من است. (49)

تورات حاضر را تصديق مي كنم و پاره اي از چيزهايي را كه بر شما حرام شده حلال مي كنم. با نشاني از پروردگارتان نزد شما آمده ام. از خداي بترسيد و از من اطاعت كنيد. (50)

الله پروردگار من و شماست. بپرستيدش كه راه راست اين است. (51)

چون عيسي دريافت كه به او ايمان نمي آورند، گفت: چه كساني در راه خدا ياران منند؟ حواريان گفتند: ما ياران خداييم. به خدا ايمان آورديم. شهادت ده كه ما تسليم هستيم: (52)

اي پروردگار ما، به آنچه نازل كرده اي ايمان آورديم و از رسول پيروي كرديم، ما را در شمار گواهي

دهندگان بنويس. (53)

آنان مكر كردند، و خدا هم مكر كرد، و خدا بهترين مكركنندگان است. (54)

آنگاه خدا گفت: اي عيسي ، من تو را مي ميرانم، و به سوي خود بر مي آورم، و از كافران دور مي سازم، و تا روز قيامت آنان را كه از تو پيروي كنند فراز كافران قرار خواهم داد. سپس بازگشت همه شما به سوي من است و من در آنچه اختلاف مي كرديد ميانتان حكم مي كنم. (55)

اما آنان را كه كافر شدند، در دنيا و آخرت به سختي عذاب خواهم كرد و آنها را مددكاراني نيست. (56)

اما آنان كه ايمان آوردند و كارهاي نيك كردند، خدا مزدشان را به تمامي خواهد داد. خدا ستمكاران را دوست ندارد. (57)

اينها كه بر تو مي خوانيم از آيات و اندرزهاي حكمتآميز است. (58)

مثل عيسي در نزد خدا، چون مثل آدم است كه او را از خاك بيافريد و به او گفت: موجود شو. پس موجود شد. (59)

اين سخن حق از جانب پروردگار تو است. از ترديدكنندگان مباش. (60)

از آن پس كه به آگاهي رسيده اي ، هر كس كه درباره او با تو مجادله كند، بگو: بياييد تا حاضر آوريم، ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را، ما زنان خود را و شما زنان خود را، ما برادران خود را و شما برادران خود را. آنگاه دعا و تضرع كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان بفرستيم. (61)

همانا اين داستاني است راست و درست. جز الله هيچ خدايي نيست. او خدايي پيروزمند و حكيم است. (62)

اگر رويگردان شوند،

خداوند مفسدان را مي شناسد. (63)

بگو: اي اهل كتاب، بياييد از آن كلمه اي كه پذيرفته ما و شماست پيروي كنيم: آنكه جز خداي را نپرستيم و هيچ چيز را شريك او نسازيم و بعضي از ما بعضي ديگر را سواي خدا به پرستش نگيرد. اگر آنان رويگردان شدند بگو: شاهد باشيد كه ما مسلمان هستيم. (64)

اي اهل كتاب، چرا درباره ابراهيم مجادله مي كنيد، در حالي كه تورات و انجيل بعد از او نازل شده است؟ مگر نمي انديشيد؟ (65)

هان اي اهل كتاب، گرفتم كه در آنچه بدان علم داريد مجادله تان روا باشد، چرا در آنچه بدان علم نداريد مجادله مي كنيد؟ در حالي كه خدا مي داند و شما نمي دانيد. (66)

ابراهيم نه يهودي بود نه نصراني ، بلكه حنيفي مسلمان بود. و از مشركان نبود. (67)

نزديكترين كسان به ابراهيم همانا پيروان او و اين پيامبر و مومنان هستند. و خدا ياور مومنان است. (68)

طايفه اي از اهل كتاب دوست دارند كه شما را گمراه كنند و حال آنكه نمي دانند كه جز خود را گمراه نمي كنند. (69)

اي اهل كتاب، با آنكه خود به آيات خدا شهادت مي دهيد، چرا انكارشان مي كنيد؟ (70)

اي اهل كتاب، با آنكه از حقيقت آگاهيد، چرا حق را به باطل مي آميزيد و حقيقت را كتمان مي كنيد. (71)

طايفه اي از اهل كتاب گفتند: در اول روز به آنچه بر مومنان نازل شده است ايمان بياوريد و در آخر روز انكارش كنيد، تا مگر از اعتقاد خويش بازگردند. (72)

و گفتند: جز پيروان دين خود را

تصديق مكنيد. بگو: هدايت، هدايت خدايي است. و اگر گويند كه به ديگران همان چيزهايي ارزاني شود كه به شما ارزاني شده است، يا اگر گويند كه فردا در نزد پروردگارتان با شما به حجت مي ايستند، بگو: فضيلت به دست خداست، به هر كه خواهد آن را عطا مي كند، كه او بخشاينده و داناست. (73)

هر كه را بخواهد خاص رحمت خود مي كند و خدا صاحب كرمي است بس بزرگ. (74)

از ميان اهل كتاب كسي است كه اگر او را امين شمري و قنطاري به او بسپاري آن را به تو باز مي گرداند، و از ايشان كسي است كه اگر امينش شمري و ديناري به او بسپاري جز به تقاضا و مطالبت آن را بازنگرداند. زيرا مي گويد: راه اعتراض مردم مكه بر ما بسته است و كس ما را ملامت نكند. اينان خود مي دانند كه به خدا دروغ مي بندند. (75)

آري هر كس كه به عهد خويش وفا كند و پرهيزگار باشد، خدا پرهيزگاران را دوست مي دارد. (76)

كساني كه عهد خدا و سوگندهاي خود را به بهايي اندك مي فروشند در آخرت نصيبي ندارند و خدا در روز قيامت نه با آنان سخن مي گويد و نه به آنان مي نگرد و نه آنان را پاكيزه مي سازد. و برايشان عذابي دردآور است. (77)

و از ميان ايشان گروهي هستند كه به شيوه كتاب خدا سخن مي گويند، تا پنداريد كه آنچه مي گويند از كتاب خداست، در حالي كه از كتاب خدا نيست. و مي گويند كه از جانب خدا آمده و حال آنكه

از جانب خدا نيامده است. و خود مي دانند كه بر خدا دروغ مي بندند. (78)

نسزد هيچ بشري را كه خدا به او كتاب و حكمت و نبوت داده باشد، آنگاه به مردم بگويد كه بندگان من باشيد نه بندگان خدا. و حال آنكه پيامبران مي گويند: همچنان كه از كتاب خدا مي آموزيد و در آن مي خوانيد، پرستندگان خدا باشيد. (79)

و نيز به شما نمي فرمايد كه فرشتگان و پيامبران را خدايان پنداريد. آيا پس از آنكه اسلام آورده ايد شما را به كفر فرمان مي دهد. (80)

و خدا از پيامبران پيمان گرفت كه شما را كتاب و حكمت داده ام، به پيامبري كه آيين شما را تصديق مي كند و به رسالت نزد شما مي آيد بگرويد و ياري اش كنيد. گفت: آيا اقرار كرديد و عهد مرا پذيرفتيد گفتند: اقرار كرديم. گفت: پس شهادت دهيد و من نيز با شما از شاهدانم . (81)

و هر كه از آن پس سرپيچي كند از فاسقان است . (82)

آيا ديني جز دين خدا مي جويند، حال آنكه آنچه در آسمانها و زمين است خواه و ناخواه تسليم فرمان او هستند و به نزد او بازگردانده مي شويد. (83)

بگو: به خدا و آنچه بر ما و بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و فرزندان او و نيز آنچه بر موسي و عيسي و پيامبران ديگر از جانب پروردگارشان نازل شده است، ايمان آورديم. ميان هيچ يك از ايشان فرقي نمي نهيم و همه تسليم اراده او هستيم. (84)

و هر كس كه ديني جز اسلام اختيار كند

از او پذيرفته نخواهد شد و در آخرت از زيانديدگان خواهد بود. (85)

چگونه خدا هدايت كند قومي را كه نخست ايمان آوردند و به حقانيت رسول شهادت دادند و دلايل و آيات روشن را مشاهده كردند، سپس كافر شدند؟ خدا ستمكاران را هدايت نمي كند. (86)

جز ايشان اين است كه لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر آنان است. (87)

جاويد در لعنت بمانند و از عذابشان كاسته نشود و مهلتشان ندهند. (88)

مگر آنان كه از آن پس توبه كنند و به صلاح آيند، زيرا خدا آمرزنده و مهربان است. (89)

توبه كساني كه پس از ايمان آوردن كافر شدند و بر كفر خود افزودند، پذيرفته نخواهد شد. اينان گمراهانند. (90)

آنان كه كافر شدند و كافر مردند، اگر بخواهند به اندازه همه زمين طلا دهند و خويشتن را از عذاب بازخرند، از آنها پذيرفته نخواهد شد. برايشان عذابي دردناك است و ايشان را هيچ ياوري نيست. (91)

نيكي را در نخواهيد يافت تا آنگاه كه از آنچه دوست مي داريد انفاق كنيد. و هر چه انفاق مي كنيد خدا بدان آگاه است. (92)

همه طعامها بر بني اسرائيل حلال بود، مگر آنها كه پيش از نزول تورات، اسرائيل بر خود حرام كرده بود. بگو: اگر راست مي گوييد تورات را بياوريد و بخوانيد. (93)

از آن پس هر كه بر خدا دروغ بندد از ستمكاران است. (94)

بگو: خدا راست مي گويد. آيين حنيف ابراهيم را پيروي كنيد و او از مشركان نبود. (95)

نخستين خانه اي كه براي مردم بنا شده همان است كه در مكه است. خانه اي

كه جهانيان را سبب بركت و هدايت است. (96)

در آنجاست آيات روشن و مقام ابراهيم. و هر كه بدان داخل شود ايمن است. براي خدا، حج آن خانه بر كساني كه قدرت رفتن به آن را داشته باشند واجب است. و هر كه راه كفر پيش گيرد، بداند كه خدا از جهانيان بي نياز است. (97)

بگو: اي اهل كتاب، چرا آيات خدا را انكار مي كنيد؟ خدا ناظر بر اعمال شماست. (98)

بگو: اي اهل كتاب، به چه سبب آنها را كه ايمان آورده اند از راه خدا باز مي داريد و مي خواهيد كه به راه كج روند؟ و شما خود به زشتي كار خويش آگاهيد و خدا نيز از آنچه مي كنيد غافل نيست. (99)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، اگر از گروهي از اهل كتاب اطاعت كنيد شما را از ايمانتان به كفر باز مي گردانند. (100)

چگونه كافر مي شويد در حالي كه آيات خدا بر شما خوانده مي شود و رسول او در ميان شماست؟ و هر كه به خدا تمسك جويد به راه راست هدايت شده است. (101)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، آنچنان كه شايسته ترس از خداست از او بترسيد و جز در مسلماني نميريد. (102)

و همگان دست در ريسمان خدا زنيد و پراكنده مشويد و از نعمتي كه خدا بر شما ارزاني داشته است ياد كنيد: آن هنگام كه دشمن يكديگر بوديد و او دلهايتان را به هم مهربان ساخت و به لطف او برادر شديد. و بر لبه پرتگاهي از آتش بوديد، خدا شما را از آن برهانيد. خدا آيات

خود را براي شما اينچنين بيان مي كند، شايد هدايت يابيد. (103)

بايد كه از ميان شما گروهي باشند كه به خير دعوت كنند و امر به معروف و نهي از منكر كنند. اينان رستگارانند. (104)

همانند آن كسان مباشيد كه پس از آنكه آيات روشن خدا بر آنها آشكار شد، پراكنده گشتند و با يكديگر اختلاف ورزيدند، البته براي اينان عذابي بزرگ خواهد بود. (105)

آن روز كه گروهي سپيد روي و گروهي سيه روي شوند به آنان كه سيه روي شده اند مي گويند: آيا شما پس از ايمان آوردنتان كافر شديد؟ به سبب كافر شدنتان بچشيد عذاب خدا را. (106)

اما آنان كه سپيد روي شده اند، همواره غرق در رحمت پروردگار باشند. (107)

اينها آيات خداست كه به حق بر تو فرو مي خوانيم. و خدا به مردم جهان ستم روا نمي دارد. (108)

از آن خداست هر چه در آسمانها و زمين است و كارها بد و بازگردانيده شود. (109)

شما بهترين امتي هستيد از ميان مردم پديد آمده ، كه امر به معروف و نهي از منكر مي كنيد و به خدا ايمان داريد. اگر اهل كتاب نيز ايمان بياورند برايشان بهتر است. بعضي از ايشان مومنند ولي بيشترين تبهكارانند. (110)

به شما جز اندك آزار، ديگر آسيبي نرسانند. اگر با شما كارزار كنند پشت كنند و به هزيمت روند و پيروز نگردند. (111)

هرجا كه باشند مهر خواري بر آنها زده شده است، مگر آنكه در امان خدا و در امان مردم باشند. و با خشم خدا قرين شده اند و مهر بدبختي بر آنها نهاده اند، زيرا

به آيات خدا كافر شدند و پيامبران را به ناحق كشتند. و اين بدان سبب بود كه عصيان ورزيدند و تجاوز كردند. (112)

اهل كتاب همه يكسان نيستند. گروهي به طاعت خدا ايستاده اند و آيات خدا را در دل شب تلاوت مي كنند و سجده به جاي مي آورند. (113)

و به خدا و روز رستاخيز ايمان دارند و امر به معروف و نهي از منكر مي كنند و در كارهاي نيك شتاب مي ورزند و از جمله صالحانند. (114)

و هر كار نيك كه كنند ناديده انگاشته نشود، زيرا خدا به پرهيزگاران آگاه است. (115)

كافران را اموال و اولادشان هيچ از عذاب خدا نرهاند و آنان اهل آتشند جاودانه در جهنم باشند. (116)

آنچه اينان در اين جهان انفاق مي كنند، همانند آن است كه تندبادي سرد بر كشتزار قومي بر خويش ستم كرده بوزد، و آن كشته را نابود سازد. خدا بر آنها ستم روا نداشت. آنان خود بر خود ستم كردند. (117)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، دوست همرازي جز از همكيشان خود مگيريد، كه ديگران از هيچ فسادي در حق شما كوتاهي نمي كنند و خواستار رنج و مشقت شمايند. و كينه توزي از گفتارشان آشكار است و آن كينه كه در دل دارند بيشتر است از آنچه به زبان مي آورند. آيات را برايتان آشكار ساختيم، اگر به عقل دريابيد. (118)

آگاه باشيد كه شما آنان را دوست مي داريد و حال آنكه آنها شما را دوست ندارند. شما به همه اين كتاب ايمان آورده ايد. چون شما را ببينند گويند: ما هم ايمان آورده ايم. و

چون خلوت كنند، از غايت كينه اي كه به شما دارند سر انگشت خويش به دندان گزند. بگو: در كينه خويش بميريد، هر آينه خدا به آنچه در دلهاست آگاه است. (119)

اگر خيري به شما رسد اندوهگين شوند و اگر به مصيبتي گرفتار آييد شادمان گردند. اگر شكيبايي ورزيد و پرهيزگاري كنيد از مكرشان به شما زياني نرسد، كه خدا بر هر كاري كه مي كنند احاطه دارد. (120)

و بامدادان از ميان كسان خويش بيرون آمدي ، تا مومنان را در آن جايها كه مي بايست بجنگند بگماري ، و خدا شنوا و داناست. (121)

دو گروه از شما آهنگ آن كردند كه در جنگ سستي ورزند و خدا ياورشان بود، پس مومنان بايد كه بر خداي توكل كنند.. (122)

هر آينه خدا شما را در بدر ياري كرد و حال آنكه ناتوان بوديد.پس، از خداي بترسيد، باشد كه سپاسگزار شويد. (123)

آنگاه كه به مومنان مي گفتي كه اگر خدا سه هزار فرشته به ياريتان فرو فرستد، آيا شما را كافي نخواهد بود. (124)

بلي ، اگر پايداري كنيد و پرهيزگار باشيد چون دشمنان تاخت آورند، خدا با پنج هزار از فرشتگان صاحب علامت شما را ياري كند. (125)

و خداوند اين كار را جز براي شادماني و دلگرمي شما نكرد. و نيست ياريي مگر از سوي خداي پيروزمند و دانا،. (126)

تا گروهي از كافران را هلاك كند، يا خوار گرداند. آنگاه نوميد بازگردند. (127)

يا ايشان را به توبه وادارد يا آن ستمكاران را عذاب كند و تو را در اين كارها دستي نيست. (128)

از آن خداست هر چه

در آسمانها و زمين است. هر كه را بخواهد مي آمرزد و هر كه را بخواهد عذاب مي كند، و خدا آمرزنده و مهربان است. (129)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، ربا مخوريد به افزودنهاي پي در پي .+ و از خداي بترسيد تا رستگار شويد. (130)

و بترسيد از آتشي كه براي كافران مهيا شده است. (131)

و از خدا و رسول اطاعت كنيد تا مگر مشمول رحمت شويد. (132)

بر يكديگر پيشي گيريد براي آمرزش پروردگار خويش و رسيدن به آن بهشت كه پهنايش به قدر همه آسمانها و زمين است و براي پرهيزگاران مهيا شده است. (133)

آن كسان كه در توانگري و تنگدستي انفاق مي كنند و خشم خويش فرو مي خورند و از خطاي مردم در مي گذرند. خدا نيكوكاران را دوست دارد. (134)

و آن كسان كه چون مرتكب كاري زشت شوند يا به خود ستمي كنند، خدا را ياد مي كنند و براي گناهان خويش آمرزش مي خواهند و كيست جز خدا كه گناهان را بيامرزد؟ و چون به زشتي گناه آگاهند در آنچه مي كردند پاي نفشرند. (135)

پاداش اينان آمرزش پروردگارشان است و نيز بهشتهايي كه در آن نهرها جاري است. در آنجا جاويدانند و چه نيكو است پاداش نيكوكاران. (136)

پيش از شما سنتهايي بوده است، پس بر روي زمين بگرديد و بنگريد كه پايان كار آنها كه پيامبران را به دروغگويي نسبت مي دادند چه بوده است. (137)

اين براي مردم دليلي روشن و براي پرهيزگاران راهنما و اندرزي است. (138)

سستي مكنيد و اندوهگين مباشيد، زيرا اگر ايمان آورده باشيد شما برتري

خواهيد جست. (139)

اگر بر شما زخمي رسيد، به آن قوم نيز همچنان زخمي رسيده است. و اين روزگار است كه هر دم آن را به مراد كسي مي گردانيم، تا خدا كساني را كه ايمان آورده اند بشناسد و از شما گواهان گيرد. و خدا ستمكاران را دوست ندارد،. (140)

و تا مومنان را پاكيزه گرداند و كافران را نابود سازد. (141)

آيا مي پنداريد كه به بهشت خواهيد رفت و حال آنكه هنوز خدا معلوم نداشته است كه از ميان شما چه كساني جهاد مي كنند و چه كساني پايداري مي ورزند. (142)

پيش از آنكه مرگتان فرارسد تمناي مرگ مي كرديد، اينك مرگ را ديديد و در آن مي نگريد.. (143)

جز اين نيست كه محمد پيامبري است كه پيش از او پيامبراني ديگر بوده اند. آيا اگر بميرد يا كشته شود، شما به آيين پيشين خود باز مي گرديد؟ هر كس كه بازگردد هيچ زياني به خدا نخواهد رسانيد خدا سپاسگزاران را پاداش خواهد داد. (144)

هيچ كس جز به فرمان خدا نمي ميرد. مدت مكتوب است. هر كس خواهان ثواب اين جهاني باشد به او مي دهيم و هر كس خواهان ثواب آن جهاني باشد به او مي دهيم و شاكران را پاداش خواهيم داد. (145)

چه بسا پيامبراني كه خدا دوستان بسيار همراه آنان به جنگ رفتند. و در راه خدا، هر چه به آنها رسيد، سستي نكردند و ناتوان نشدند و سر فرود نياوردند و خدا شكيبايان را دوست دارد. (146)

سخنشان جز اين نبود كه مي گفتند: اي پروردگار ما، گناهان ما را و زياده رويهاي ما

را در كارها بيامرز و ما را ثابت قدم گردان و در برابر كافران ياري كن. (147)

خدا پاداش اين جهاني و پاداش نيك آن جهاني را به ايشان ارزاني داشت و خدا نيكوكاران را دوست دارد. (148)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، اگر از كافران پيروي كنيد، شما را به آيين پيشين بر مي گردانند، پس زيانديده باز مي گرديد. (149)

نه ، ياري كننده شما خداوند است كه بهترين ياري كنندگان است. (150)

در دل كافران هراسي خواهيم افكند. زيرا چيزي را كه از آسمان براي آن حجتي نفرستاده است، شريك خدا گرفتند. جاي آنان جهنم است كه براي ستمكاران مكان بدي است. (151)

خدا به وعده اي كه با شما نهاده بود وفا كرد، آنگاه كه به اذن او دشمن را مي كشتيد. و چون غنيمتي را كه هواي آن را در سر داشتيد به شما نشان داد، سستي كرديد و در آن امر به منازعه پرداختيد و عصيان ورزيديد. بعضي خواستار دنيا شديد و بعضي خواستار آخرت. سپس تا شما را به بلايي مبتلا كند به هزيمت واداشت. اينك شما را ببخشود كه او را به مومنان بخشايشي است. (152)

آنگاه كه مي گريختيد و به كس نمي پرداختيد و پيامبر شما را از پشت سر فرا مي خواند. پس به پاداش، غمي بر غم شما افزود. اكنون اندوه آنچه را كه از دست داده ايد، يا رنجي را كه به شما رسيده است، مخوريد. خدا به هر كاري كه مي كنيد آگاه است. (153)

آنگاه ، پس از آن اندوه ، خدا به شما ايمني ارزاني داشت، چنان كه

گروهي را خواب آرام فرو گرفت. اما گروهي ديگر كه چون مردم عصر جاهلي به خدا گماني باطل داشتند، هنوز دستخوش اندوه خويش بودند و مي گفتند: آيا هرگز كار به دست ما خواهد افتاد؟ بگو: همه كارها به دست خداست. آنان در دل خود چيزي را پنهان مي دارند كه نمي خواهند براي تو آشكارش سازند. مي گويند: اگر ما را اختياري بود اينجا كشته نمي شديم. بگو: اگر در خانه هاي خود هم مي بوديد، كساني كه كشته شدن بر آنها مقرر شده است از خانه به قتلگاهشان بيرون مي رفتند. خدا آنچه را كه در سينه داريد مي آزمايد و دلهايتان را پاك مي گرداند و خدا به آنچه در دلهاست آگاه است. (154)

از ميان شما آنان كه در روز مقابله آن دو گروه بگريختند، به سبب پاره اي از اعمالشان شيطان آنها را به خطا افكنده بود. اينك خداوند عفوشان كرد كه او آمرزنده و بردبار است. (155)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، همانند آن كافران مباشيد كه درباره برادران خود كه به سفر يا به جنگ رفته بودند، مي گفتند: اگر نزد ما مانده بودند نمي مردند يا كشته نمي شدند. خدا اين پندار را چون حسرتي در دل آنها نهاد. و خداست كه زنده مي كند و مي ميراند و اوست كه اعمال شما را مي بيند. (156)

اگر در راه خدا كشته شويد يا بميريد، آمرزش و رحمت خدا از آنچه در اين جهان گرد مي آوريد بهتر است. (157)

و اگر بميريد يا كشته شويد هر آينه در پيشگاه خداوند محشور مي شويد. (158)

به

سبب رحمت خداست كه تو با آنها اينچنين خوشخوي و مهربان هستي . اگر تندخو و سختدل مي بودي از گرد تو پراكنده مي شدند. پس بر آنها ببخشاي و برايشان آمرزش بخواه و در كارها با ايشان مشورت كن و چون قصد كاري كني بر خداي توكل كن، كه خدا توكلكنندگان را دوست دارد. (159)

اگر خدا شما را ياري كند، هيچ كس بر شما غلبه نخواهد كرد. و اگر شما را خوار دارد، چه كسي از آن پس ياريتان خواهد كرد؟ پس مومنان بايد كه بر خداي توكل كنند. (160)

هيچ پيامبري خيانت نكند و هر كه به چيزي خيانت كند، آن را در روز قيامت با خود آورد. سپس جزاي عمل هر كس به تمامي داده خواهد شد و بر كسي ستمي نرود. (161)

آيا آن كس كه به راه خشنودي خدا مي رود، همانند كسي است كه موجب خشم او مي شود و مكان او جهنم، آن سرانجام بد است. (162)

اين دو گروه را نزد خدا درجاتي است گوناگون و او به كارهايشان آگاه است. (163)

خدا بر مومنان انعام فرمود، آنگاه كه از خودشان به ميان خودشان پيامبري مبعوث كرد تا آياتش را بر آنها بخواند و پاكشان سازد و كتاب و حكمتشان بياموزد، هرچند از آن پيش در گمراهي آشكاري بودند. (164)

و آيا هنگامي كه آسيبي به شما رسيد كه شما خود دو چند آن رسانده بوديد، گفتيد: اين آسيب از كجا رسيد؟ بگو: از جانب خودتان. هر آينه خدا بر هر چيزي تواناست. (165)

آنچه در روز برخورد آن دو گروه به شما رسيد، به اذن

خدا بود، تا مومنان را معلوم دارد، (166)

و آنان را نيز كه نفاق ورزيدند، معلوم دارد. به آنها گفته مي شد: بياييد در راه خدا كارزار كنيد يا به دفاع پردازيد. مي گفتند: اگر يقين داشتيم كه جنگي در مي گيرد، با شما مي آمديم. آنان به كفر نزديكترند تا به ايمان. به زبان چيزهايي مي گويند كه به دل اعتقاد ندارند و خدا به آنچه در دل نهفته مي دارند آگاه تر است. (167)

به آنان كه از جنگ بازايستادند و درباره برادران خود گفتند كه اگر سخن ما را شنيده بودند كشته نمي شدند، بگو: اگر راست مي گوييد مرگ را از خود برانيد. (168)

كساني را كه در راه خدا كشته شده اند مرده مپندار، بلكه زنده اند و نزد پروردگارشان روزي داده مي شوند. (169)

از فضيلتي كه خدا نصيبشان كرده است شادمانند. و براي آنها كه در پي شان هستند و هنوز به آنها نپيوسته اند خوشدلند كه بيمي بر آنها نيست و اندوهگين نمي شوند. (170)

آنان را مژده نعمت و فضل خدا مي دهند و خدا پاداش مومنان را تباه نمي كند. (171)

از ميان آن كسان كه پس از زخم خوردن بازهم فرمان خدا و رسولش را اجابت كردند، آنان كه نيكوكار باشند و از خداي بترسند مزدي بزرگ دارند. (172)

كساني كه مردم گفتندشان كه مردم براي جنگ با شما گرد آمده اند، از آنها بترسيد، و اين سخن بر ايمانشان بيفزود و گفتند: خدا ما را بسنده است و چه نيكو ياوري است. (173)

پس از جنگ بازگشتند، در حالي كه نعمت و فضل

خدا را به همراه داشتند و هيچ آسيبي به آنها نرسيده بود. اينان به راه خشنودي خدا رفتند و خدا را بخشايشي عظيم است. (174)

آن شيطان است كه در دل دوستان خود بيم مي افكند. اگر ايمان آورده ايد از آنها مترسيد، از من بترسيد. (175)

آنان كه به كفر مي شتابند تو را غمگين نسازند. اينان هيچ زياني به خدا نمي رسانند. خدا مي خواهد آنها را در آخرت بي بهره گرداند، و برايشان عذابي است بزرگ. (176)

هر آينه آنان كه ايمان دادند و كفر خريدند، هيچ زياني به خدا نمي رسانند و برايشان عذابي دردناك است. (177)

كافران مپندارند كه در مهلتي كه به آنها مي دهيم خير آنهاست. به آنها مهلت مي دهيم تا بيشتر به گناهانشان بيفزايند، و براي آنهاست عذابي خواركننده . (178)

خدا بر آن نيست كه شما مومنان را بدين حال كه اكنون هستيد رها كند. مي آزمايد تا ناپاك را از پاك جدا سازد. و خدا بر آن نيست كه شما را از غيب بياگاهاند، ولي برخي از پيامبرانش را كه خود بخواهد برمي گزيند. پس به خدا و پيامبرانش ايمان بياوريد. و اگر ايمان بياوريد و پرهيزگاري كنيد، اجري عظيم يابيد. (179)

آنان كه در نعمتي كه خدا به آنها عطا كرده است بخل مي ورزند، مپندارند كه در بخل ورزيدن برايشان خير است. نه ، شر است. در روز قيامت آنچه را كه در بخشيدنش بخل مي ورزيدند چون طوقي به گردنشان خواهند آويخت. و از آن خداست ميراث آسمانها و زمين و او به هر كاري كه مي كنيد آگاه است. (180)

هر آينه خدا شنيد سخن آن كسان را كه مي گفتند: خدا بينواست و ما توانگريم. گفتارشان را و نيز اينكه پيامبران را به ناحق مي كشتند، خواهيم نوشت، و گوييم: بچشيد عذاب آتش سوزان را. (181)

اين پاداش اعمالي است كه پيشاپيش به جاي آورده ايد وگرنه خداوند به بندگانش ستم روا نمي دارد. (182)

كساني گفتند: ما را با خدا عهدي است كه به هيچ پيامبري ايمان نياوريم، مگر براي ما قربانيي بياورد كه آتش آن را بخورد. بگو: پيش از من پيامبراني با معجزه ها و آنچه اكنون مي خواهيد آمده اند، اگر راست مي گوييد، چرا آنها را كشتيد. (183)

اگر تو را تكذيب كردند، پيامبراني هم كه پيش از تو با معجزه ها و نوشته ها و كتاب روشنگر آمده بودند تكذيب شده اند. (184)

همه كس مرگ را مي چشد، و به تحقيق در روز قيامت مزد اعمال شما را به كمال خواهند داد. و هر كس را از آتش دور سازند و به بهشت درآورند به پيروزي رسيده است. و اين زندگي دنيا جز متاعي فريبنده نيست. (185)

شما را به مال و جان آزمايش خواهند كرد. و از زبان اهل كتاب و مشركان آزار فراوان خواهيد شنيد. اگر شكيبايي كنيد و پرهيزگار باشيد نشان قدرت اراده شماست. (186)

خدا از اهل كتاب پيمان گرفت كه كتاب خدا را براي مردم آشكار سازند و پنهانش مكنند، ولي آنها پس پشتش افكندند و در مقابل، بهاي اندكي گرفتند. چه بد معامله اي كردند. (187)

آنان را كه از كارهايي كه كرده اند شادمان شده اند، و دوست دارند به

سبب كارهاي ناكرده خويش هم مورد ستايش قرار گيرند، مپندار كه در پناهگاهي دور از عذاب خدا باشند. برايشان عذابي دردآور مهياست. (188)

از آن خداست فرمانروايي آسمانها و زمين و خدا بر هر چيزي تواناست. (189)

هر آينه در آفرينش آسمانها و زمين و آمد و شد شب و روز، خردمندان را عبرتهاست: (190)

آنان كه خدا را ايستاده و نشسته و به پهلو خفته ، ياد مي كنند و در آفرينش آسمانها و زمين مي انديشند: اي پروردگار ما، اين جهان را به بيهوده نيافريده اي ، تو منزهي ، ما را از عذاب آتش باز دار. (191)

اي پروردگار ما، هر كس را كه به آتش افكني رسوايش كرده اي و ظالمان را هيچ ياوري نيست. (192)

اي پروردگار ما، شنيديم كه مناديي به ايمان فرا مي خواند كه به پروردگارتان ايمان بياوريد. و ما ايمان آورديم. پس، اي پروردگار ما، گناهان ما را بيامرز و بديهاي ما را از ما بزداي و ما را با نيكان بميران. (193)

اي پروردگار ما، عطا كن به ما آنچه را كه به زبان پيامبرانت به ما وعده داده اي و ما را در روز قيامت رسوا مكن كه تو وعده خويش خلاف نمي كني . (194)

پروردگارشان دعايشان را اجابت فرمود كه : من كار هيچ كارگزاري را از شما، چه زن و چه مرد -همه از يكديگريد- ناچيز نمي سازم. پس گناهان كساني را كه مهاجرت كرده اند و از خانه هايشان رانده شده اند و در راه من آزار ديده اند و جنگيده اند و كشته شده اند، مي زدايم و آنان

را در بهشتهايي كه در آن نهرها جاري است داخل مي كنم. اين پاداشي است از جانب خدا و پاداش نيكو نزد خداست. (195)

جولان كافران در شهرها تو را نفريبد. (196)

اين برخورداري اندكي است. پس از آن جايگاهشان جهنم است و جهنم بد آرامگاهي است. (197)

اما براي آنان كه از پروردگارشان مي ترسند، بهشتهايي است كه در آن نهرها جاري است. همواره در آنجا مهمان خدا هستند. و آنچه نزد خداست براي نيكان بهتر است. (198)

بعضي از اهل كتاب به خدا و كتابي كه بر شما نازل شده و كتابي كه بر خودشان نازل شده است ايمان دارند. مطيع فرمان خدايند. آيات خدا را به بهاي اندك نمي فروشند. مزد ايشان نزد پروردگارشان است. هر آينه خدا حسابها را زود خواهد رسيد. (199)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، شكيبا باشيد و ديگران را به شكيبايي فراخوانيد و در جنگها پايداري كنيد و از خدا بترسيد، باشد كه رستگار شويد. (200)

فرزانه است خدايى نيست (6)

او كسى است كه كتاب را بر تو نازل كرد كه بخشى از آن محكمات است كه اساس كتاب است، و بخش ديگر متشابهات است، اما كجدلان، براى فتنه جويى و در طلب تاويل، پيگير متشابهات مى شوند، حال آنكه تاويل آن را جز خداوند و راسخان در علم - كه مى گويند به آن ايمان آورده ايم، همه از پيشگاه خداوند است - نمى دانند، و جز خردمندان كسى پند نمى گيرد (7)

[مى گويند] پروردگارا، پس از آنكه هدايتمان كردى، دلهاى ما را مگردان، و رحمتى از سوى خويش به ما ارزانى دار كه تو بخشنده اى (8)

پروردگارا تو گردآورنده مردمان در روزى هستى كه شكى در [آمدن] آن نيست، چرا كه خداوند خلف وعده نمى كند (9)

كافران را اموال و فرزندانشان به هيچ روى از عذاب الهى بازندارد، و اينان همگى هيزم جهنماند (10)

همانند شيوه آل فرعون و پيشينيان ايشان كه آيات ما را دروغ انگاشتند، آنگاه خداوند آنان را به گناهانشان فرو گرفت، و خدا سخت كيفر است (11)

بگو به كافران زودا كه به زانو درآييد و [سرانجام] در جهنم گرد آورده شويد و چه بد جايگاهى است (12)

حقا كه در كار و بار دو گروهى كه با هم رو در رو شدند مايه عبرتى براى شما بود، گروهى در راه خدا مى جنگيد و ديگرى كفر پيشه بود، [كافران مسلمانان را] به چشم خويش دوچندان خويش مى ديدند، و خداوند هر كس را بخواهد به نصرت خويش يارى مى دهد، و در اين امر ديده وران را عبرت است (13)

عشق به خواستنى ها از جمله زنان و فرزندان [پسران] و مال هنگفت اعم

از زر و سيم و اسبان نشاندار و چارپايان و كشتزاران، در چشم مردم آراسته شده است، اينها بهره [گذارى] زندگانى دنياست، و نيك سرانجامى نزد خداوند است (14)

بگو آيا به بهتر از اينها آگاهتان كنم؟ براى پرهيزگاران نزد پروردگارشان بوستانهايى است كه جويباران از فرودست آنها جارى است، جاودانه در آنند و جفتهاى پاكيزه دارند و از خشنودى خداوند برخوردارند، و خدا بر [احوال] بندگانش بيناست (15)

آنان كه مى گويند پروردگارا ما ايمان آورده ايم گناهان ما را بيامرز و ما را از عذاب دوزخ در امان بدار (16)

آنان شكيبايان و راستگويان و فرمانبرداران و بخشندگان و استغفارگران سحرگاهانند (17)

خداوند كه در دادگرى استوار است و فرشتگان و عالمان [راستين] گواهى مى دهند كه خدايى جز او نيست، آرى جز او كه پيروزمند فرزانه است، خدايى نيست (18)

دين خداپسند همانا اسلام است و اهل كتاب پس از آنكه علم يافتند، از رشك و رقابتى كه با هم داشتند، اختلاف پيشه كردند و هر كس كه آيات الهى را انكار كند [بداند كه] خداوند زودشمار است (19)

و اگر با تو محاجه كردند بگو من و هر آن كس كه پيرو من است روى دل به سوى خداوند مى نهيم، و به اهل كتاب و قوم بى كتاب [مشركان عرب] بگو آيا اسلام مى آوريد؟ اگر اسلام آوردند، به راستى راهياب شده اند و اگر رويگردان شدند، همين رساندن پيام بر تو است و خداوند بر [احوال] بندگانش بيناست (20)

به كسانى كه آيات الهى را انكار مى كنند و پيامبران را به ناحق مى كشند و دادگستران را به قتل مى رسانند، از عذابى دردناك خبر ده (21)

اينان

كسانى هستند كه اعمالشان در دنيا و آخرت تباه شده است و ياورانى ندارند (22)

آيا داستان كسانى را كه بهره اى از كتاب الهى دارند، ندانسته اى كه چون براى داورى در ميانشان، ايشان را به كتاب الهى [تورات] بازخوانند، آنگاه گروهى از آنان سر برتافته، رويگردان مى شوند (23)

اين از آن است كه مى گويند آتش دوزخ جز چند روز اندك شمار به ما نمى رسد، و برساخته هايشان آنان را در دينشان فريفته كرده است (24)

تا اينان در روزى كه شكى در فرارسيدن آن نيست و گردشان آوريم و به هر كس جزاى كردارش به تمامى داده شود و بر هيچ كس ستم نرود، چه خواهند كرد (25)

بگو خداوندا، اى فرمانفرماى هستى، به هر كس كه خواهى فرمانروايى بخشى و از هر كس كه خواهى فرمانروايى بازستانى، و تويى كه هر كس را كه خواهى گرامى دارى و هر كسى را كه خواهى خواركنى، [سررشته] خير به دست توست، تو بر هر كار توانايى (26)

از شب بكاهى و بر روز بيفزايى و از روز بكاهى و بر شب بيفزايى، و زنده را از مرده برآورى و مرده را از زنده، و هر كس را كه خواهى بى حساب روزى دهى (27)

مومنان نبايد كه كافران را - به جاى مومنان - دوست بگيرند، و هر كس چنين كند از [لطف و ولايت] خداوند بى بهره است، مگر آنكه از آنان به نوعى تقيه كنيد، و خداوند شما را از خويش بر حذر مى دارد، و بازگشت به سوى خداوند است (28)

بگو اگر مافى الضميرتان را پنهان بداريد يا آشكار كنيد، خداوند آن را مى داند و آنچه در

آسمانها و زمين است [هم] مى داند، و خداوند بر هر كارى تواناست (29)

[ياد كنيد از] روزى كه هر كس هر آنچه از نيكى و بدى كرده است، حاضر يابد، و آرزو كند كه مگر بين او و كار بدش فرسنگها فاصله باشد، و خداوند شما را از خودش بر حذر مى دارد، و خدا به بندگانش رئوف است (30)

بگو اگر خدا را دوست داريد از من پيروى كنيد تا خدا نيز شما را دوست داشته باشد و گناهانتان را بيامرزد، و خداوند آمرزگار مهربان است (31)

بگو از خدا و پيامبر اطاعت كنيد، و اگر رويگردان شدند [بدانند كه] خداوند كافران را دوست ندارد (32)

خداوند آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برگزيد (33)

اينان بعضى زاد و رود بعضى ديگر هستند، و خداوند شنواى داناست (34)

و چنين بود كه همسر عمران گفت پروردگارا من آنچه در شكم دارم نذر كردم كه آزاد از هر قيد، دربند خدمت تو باشد، از من بپذير كه تو شنواى دانايى (35)

و چون فرزندش را بزاد گفت پروردگارا من دختر زاده ام - و خدا بهتر مى داند كه او چه زاده بود - و پسر مانند دختر نيست، و من او را مريم نام نهادم و او و فرزندانش را از شر شيطان مطرود به پناه تو مى آورم (36)

آنگاه پروردگارش او را هرچه نيكتر پذيرفت، و به نيكى پرورش داد، و زكريا را به سرپرستى او برگماشت، هرگاه كه زكريا در آن غرفه بر او وارد مى شد مى ديد كه نزد او رزق و روزى اى هست [و] مى گفت اى مريم اينها

از كجا برايت آمده است؟ مريم [در پاسخ] مى گفت آن از نزد خداوند است، خدا هر كس را كه بخواهد بى حساب روزى مى بخشد (37)

آنجا بود كه زكريا به [درگاه] پروردگارش دعا كرد و گفت پروردگارا به من از نزد خود فرزندى پاك عطا فرما، كه تو شنواى دعايى (38)

آنگاه در حالى كه در محراب به نماز ايستاده بود، فرشتگان ندايش دادند كه خداوند تو را به [فرزندى به نام] يحيى بشارت مى دهد كه گواهى دهنده بر [حقانيت] كلمه الله [عيسى بن مريم] و مهتر و خويشتندار [پرهيزنده از زنان] و پيامبرى از شايستگان است (39)

گفت پروردگارا چگونه مرا پسرى باشد، حال آنكه پيرى ام بالا گرفته است و همسرم نازاست، گفت بدينسان خداوند هرچه را خواهد به انجام رساند (40)

گفت پروردگارا براى من نشانه اى قرار ده، گفت نشانه تو اين است كه سه روز با مردم سخن نگويى مگر به اشاره، و پروردگارت را بسيار ياد كن و شامگاهان و بامدادان او را تسبيح گوى (41)

و ياد كن از آنكه فرشتگان گفتند اى مريم خداوند تو را پذيرفته و پاكيزه داشته و بر زنان جهانيان [هم زمان خويش] برترى داده است (42)

اى مريم پروردگارت را اطاعت كن و سجده بر و همراه نمازگزاران نماز بگزار (43)

اين از اخبار غيب است كه بر تو وحى مى كنيم و تو آنگاه كه قلمها[ى قرعه]شان را انداختند كه كداميك مريم را سرپرستى كنند، و هنگامى كه ستيزه مى كردند در نزد ايشان نبودى (44)

چنين بود كه فرشتگان گفتند اى مريم خداوند تو را به كلمه خويش كه نامش عيسى مسيح فرزند مريم است

و در دنيا و آخرت آبرومند و از مقربان [الهى] است، بشارت مى دهد (45)

او در گهواره [به اعجاز] و در ميانسالى [به وحى] با مردم سخن مى گويد و از شايستگان است (46)

[مريم] گفت پروردگارا چگونه مرا فرزندى باشد، حال آنكه دست هيچ بشرى به من نرسيده است، گفت خداوند بدينسان هرچه را بخواهد مى آفريند، [و] چون اراده او به كارى تعلق گرفت، به آن مى گويد موجود شو، و بى درنگ موجود مى شود (47)

و به او كتاب و حكمت و تورات و انجيل مى آموزد (48)

و پيامبرى است به سوى بنى اسرائيل كه [با آنان مى گويد] من از سوى پروردگارتان براى شما معجزه اى آورده ام، كه از گل براى شما چيزى به هيئت پرنده مى سازم و در آن مى دمم و آن به اذن الهى پرنده [ى جاندار] مى شود، و به اذن الهى نابيناى مادرزاد و پيس را بهبود مى بخشم و مردگان را زنده مى كنم، و از آنچه مى خوريد و در خانه هايتان ذخيره مى كنيد به شما خبر مى دهم، اگر اهل ايمان باشيد در اين براى شما مايه آگاهى و عبرت است (49)

همچنين گواهى دهنده بر [صدق] تورات هستم كه پيش روى من است [و برانگيخته شده ام] كه بعضى از آنچه بر شما حرام بوده است، حلال كنم و معجزه اى از سوى پروردگارتان براى شما آورده ام، پس از خداوند پروا و از من پيروى كنيد (50)

خداوند پروردگار من و پروردگار شماست، او را بپرستيد كه راه راست همين است (51)

سپس، هنگامى كه عيسى به كفر آنان پى برد، گفت ياوران من در راه خداوند كيستند؟ حواريون گفتند ما ياوران [دين] الهى هستيم، به خداوند

ايمان آورده ايم و گواه باش كه ما فرمانبرداريم (52)

پروردگارا به آنچه نازل كرده اى ايمان آورديم و از پيامبرت پيروى كرديم پس ما را در زمره گواهان بنويس (53)

و [منكران] مكر ورزيدند و خداوند هم [در پاسخشان] مكر در ميان آورد، و خداوند بهترين مكرانگيزان است (54)

و چنين بود كه خداوند فرمود اى عيسى من فراگيرنده [روح] تو و بركشنده ات به سوى خويش و رهايى دهنده ات از [شر] كافرانم و پيروان تو را تا روز قيامت از كافران برتر مى دارم، سپس بازگشت شما به سوى من است، و در آنچه اختلاف داريد داورى خواهم كرد (55)

آنگاه كافران را در دنيا و آخرت به عذابى شديد دچار مى كنم، و ياورانى ندارند (56)

ولى كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، پاداشهايشان را به تمامى مى دهد و خداوند ستمكاران را دوست ندارد (57)

اينها [همه را] از آيات خويش و قرآن حكمتآميز بر تو مى خوانيم (58)

شان [آفرينش] عيسى براى خداوند همچون شان [آفرينش] آدم است كه او را از خاك آفريد، سپس به او گفت موجود شو و بى درنگ موجود شد (59)

اين حقايق از سوى پروردگار تو است، پس هرگز از دودلان مباش (60)

و هر كس كه پس از فرا رسيدن علم [وحى] به تو درباره او [عيسى] با تو محاجه كند بگو بياييد ما پسرانمان و شما پسرانتان، ما زنانمان و شما زنانتان، ما خويشان نزديك و شما خويشان نزديك خود را بخوانيم، سپس [به درگاه خداوند] تضرع كنيم و بخواهيم كه لعنت الهى بر دروغگويان فرود آيد (61)

اينها حديث حق و حقيقت است و خدايى جز

خداوند نيست، و خداوند پيروزمند فرزانه است (62)

و اگر رويگردان شدند [بدان كه] خداوند از تبهكاران آگاه است (63)

بگو اى اهل كتاب بياييد بر سر سخنى كه بين ما و شما يكسان است بايستيم كه جز خداوند را نپرستيم و براى او هيچگونه شريكى نياوريم و هيچكس از ما ديگرى را به جاى خداوند، به خدايى برنگيرد و اگر رويگردان شدند، بگوييد شاهد باشيد كه ما فرمانبرداريم (64)

اى اهل كتاب چرا در حق ابراهيم محاجه مى كنيد، حال آنكه تورات و انجيل پس از او، نازل شده است، آيا انديشه نمى كنيد؟ (65)

بهوش باشيد گيريم كه در آنچه به آن علم داريد محاجه كرديد، اما چرا در آنچه به آن علمى نداريد مجادله مى كنيد؟ و خداوند مى داند و شما نمى دانيد (66)

ابراهيم نه يهودى بود و نه مسيحى، بلكه پاكدين فرمانبردارى بود و از مشركان نبود (67)

نزديكترين مردم به ابراهيم همان كسانى هستند كه از او پيروى كرده اند و اين پيامبر و مومنان، و خداوند سرور مومنان است (68)

گروهى از اهل كتاب خوش دارند كه شما را گمراه كنند، ولى جز خودشان را به گمراهى نمى كشند و نمى دانند (69)

اى اهل كتاب چرا آيات الهى را آگاهانه انكار مى كنيد؟ (70)

اى اهل كتاب چرا ديده و دانسته حق را به باطل مى آميزيد و آن را كتمان مى كنيد؟ (71)

و گروهى از اهل كتاب گفتند به آنچه بر مومنان [مسلمانان] نازل شده است، در آغاز روز ايمان بياوريد، و در پايان روز انكارش كنيد، شايد [از دين خود] برگردند (72)

و جز به كسى كه از دين شما پيروى مى كند، ايمان نياوريد

- بگو هدايت، هدايت الهى است - [و باور مكنيد] كه به كسى نظير آنچه به شما داده شده است داده شود يا [باور مكنيد كه بتوانند] در پيشگاه خداوند با شما احتجاج كنند. بگو چنين فضلى در دست خداوند است، به هر كس كه بخواهد مى بخشد، و خداوند گشايشگر داناست (73)

هر كس را كه بخواهد مشمول رحمت خويش مى گرداند و خدا دارنده بخشش و بخشايش عظيم است (74)

و از اهل كتاب كسى هست كه اگر مالى هنگفت به او امانت دهى، به تو بازخواهد داد، و هم از ايشان كسى هست كه اگر دينارى به او امانت دهى به تو باز نخواهد داد، مگر آنكه پيوسته بر سرش ايستاده باشى [و باز پس بخواهى]، اين از آن است كه مى گويند قوم بى كتاب [عرب] بر ما حقى و حكمى ندارند و آگاهانه به خداوند دروغ مى بندند (75)

چنين نيست، بلكه هر كس كه به پيمانش وفا كند و پارسايى ورزد [بداند كه] خداوند پرهيزگاران را دوست دارد (76)

كسانى كه عهد الهى و سوگندهاى خود را به بهاى ناچيزى مى فروشند، در آخرت بهره اى ندارند و خداوند در روز قيامت با آنان سخن نمى گويد و [به نظر رحمت] به سويشان نمى نگرد و پاكيزه شان نمى دارد و عذاب دردناكى [در پيش] دارند (77)

و از ايشان گروهى هستند كه به تقليد و تحريف كتاب آسمانى مى كوشند تا [آنچه از خود مى بافند] جزو كتاب آسمانى بشماريد و حال آنكه جزو كتاب آسمانى نيست، و مى گويند آنها از سوى خداوند [نازل شده] است و حال آنكه از سوى خداوند نيست، و آگاهانه به خداوند دروغ مى بندند (78)

هيچ

بشرى را نرسد كه خداوند به او كتاب و حكمت و نبوت داده باشد، سپس به مردمان بگويد به جاى آنكه بندگان خداوند باشيد، بندگان من باشيد، بلكه [بايد بگويد] شما كه كتاب آسمانى را آموزش داده و آموزش يافته ايد، عالمان ربانى باشيد (79)

و به شما دستور ندهد كه فرشتگان و پيامبران را به خدايى برگيريد، آيا پس از آنكه مسلمان گشته ايد شما را به كفر فرمان مى دهد؟ (80)

و چنين بود كه خداوند از پيامبران پيمان گرفت كه چون به شما كتاب و حكمت بخشيدم، آنگاه پيامبرى به سويتان آمد كه گواهى دهنده بر [حقانيت] كتب آسمانى شما گرديد، بر شماست كه به او ايمان آوريد و ياريش دهيد، آنگاه فرمود آيا گردن نهاديد و بر اين [امر] با من پيمان بستيد؟ گفتند آرى گردن نهاديم، فرمود پس هم شما گواهى دهيد و هم من همراه با شما، شاهدم (81)

سپس هر كس كه بعد از آن رويگردان شد، [بدانيد كه] ايشان از نافرمانانند (82)

آيا دينى جز دين الهى را مى جويند، حال آنكه هر آن كس كه در آسمانها و زمين است خواه و ناخواه فرمانبردار او هستند، و به سوى او بازگردانده مى شوند (83)

بگو به خداوند و آنچه بر ما و آنچه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط نازل شده و آنچه به موسى و عيسى و پيامبران از سوى پروردگارشان داده شده، ايمان آورده ايم، و بين هيچيك از آنان فرق نمى گذاريم و ما فرمانبردار او هستيم (84)

و هر كس كه دينى غير از اسلام برگزيند، هرگز از او پذيرفته نمى شود و او در آخرت

از زيانكاران است (85)

چگونه خداوند قومى را هدايت كند كه بعد از ايمانشان و پس از اينكه شهادت داده اند كه پيامبر [اسلام] بر حق است و روشنگرى هايى براى آنان آمده است، كافر شدند، و خداوند قوم ستمكار را هدايت نمى كند (86)

جزاى اينان آن است كه لعنت الهى و لعنت فرشتگان و مردم همگى بر آنان است (87)

جاودانه در دوزخاند، و از عذابشان كاسته نمى شود و به آنان مهلت داده نمى شود (88)

مگر كسانى كه پس از آن، توبه و درستكارى كردند كه خداوند آمرزگار مهربان است (89)

كسانى كه پس از ايمانشان كفر ورزيدند، سپس بر كفر خود افزودند، هرگز توبه شان پذيرفته نمى شود و اينان گمراهند (90)

كسانى كه كفرورزيده اند و در حال كفر مرده اند، اگر به اندازه روى زمين، طلا فديه دهند از ايشان پذيرفته نمى شود، اينان عذابى دردناك [در پيش] دارند و ياورانى ندارند (91)

هرگز به نيكى دست نيابيد مگر آنكه از آنچه دوست داريد [و عزيز مى شماريد] ببخشيد، و هر آنچه ببخشيد خداوند از آن آگاه است (92)

همه خوردنى ها براى بنى اسرائيل حلال بود، مگر آنچه يعقوب پيش از نزول تورات بر خود حرام كرده بود، بگو اگر راست مى گوييد [و سخن مرا باور نداريد] تورات را بياوريد و بخوانيد (93)

سپس هر آن كس كه بعد از آن، بر خداوند دروغ بندد، از ستمكاران است (94)

بگو خداوند راست گفته است، از اين روى از آيين ابراهيم كه پاكدين بود و از مشركان نبود، پيروى كنيد (95)

نخستين خانه اى كه براى [عبادت] مردمان نهاده شد، آن است كه در مكه [بنا شده] است و مبارك و

رهنماى جهانيان است (96)

در آن شگفتى هاى آشكار از جمله مقام ابراهيم است، و هر كس كه وارد آن شود در امان است، و خداى را بر مردم، حج خانه [ى كعبه] مقرر است، براى كسى كه بدان راه تواند برد، و هر كس كه كفر [و انكار] ورزد [بداند] كه خداوند از جهانيان بى نياز است (97)

بگو اى اهل كتاب چرا آيات الهى را انكار مى كنيد، در حالى كه خداوند شاهد [و ناظر] كردار شماست (98)

بگو اى اهل كتاب چرا مومنان را از راه خداوند باز مى داريد و آن را آگاهانه [و به ناحق] ناهموار و ناهنجار مى شماريد، و خداوند از كار و كردار شما غافل نيست (99)

اى مومنان اگر از گروهى از اهل كتاب اطاعت كنيد، شما را بعد از ايمانتان به كفر برمى گردانند (100)

و چگونه كفرورزيد حال آنكه آيات الهى بر شما خوانده مى شود و رسول خدا در ميان شماست، و هر كس به خداوند پناه برد، به راه راست رهنمون شده است (101)

اى مومنان از خداوند چنانكه سزاوار پرواى اوست، پروا كنيد و جز در مسلمانى نميريد (102)

و همگى به رشته الهى درآويزيد و پراكنده نشويد، و نعمت خداوند را بر خود ياد كنيد كه دشمنان همديگر بوديد و او ميان دلهاى شما الفت داد و به نعمت او با هم دوست شديد، و بر لبه پرتگاه آتش بوديد و او بازتان رهاند، خداوند بدينسان آيات خويش را براى شما به روشنى بيان مى دارد تا هدايت يابيد (103)

و بايد از ميان شما گروهى باشند دعوتگر به خير كه به نيكى فرمان دهند و از ناشايستى

بازدارند و اينان رستگارانند (104)

و همانند كسانى نباشيد كه پس از آنكه روشنگرى ها فراراهشان آمد، پراكنده شدند و اختلاف يافتند، و اينان عذابى سهمگين [در پيش] دارند (105)

روزى كه چهره هايى سفيد و چهره هايى سياه شود، آنگاه [به] سياه رويان [گويند] آيا بعد از ايمانتان روى به كفر آورده بوديد؟ پس عذاب را به خاطر كفرى كه ورزيده بوديد بچشيد (106)

و اما سپيدرويان در بهشت رحمت الهى جاويدانند (107)

اين آيات الهى است كه به راستى و درستى بر تو مى خوانيم و خداوند ستمى بر جهانيان نمى پسندد (108)

آنچه در آسمانها و در زمين است از آن خداست و كارها به خداوند بازمى گردد (109)

شما بهترين امتى هستيد كه براى مردمان پديد آمده اند، كه به نيكى فرمان مى دهيد و از ناشايستى باز مى داريد و به خداوند ايمان داريد، و اگر اهل كتاب ايمان آورده بودند برايشان بهتر بود، از آنان بعضى مومن و بسيارى نافرمانند (110)

به شما جز آزارى اندك، زيانى نمى رسانند، و اگر آهنگ كارزار با شما كنند به شما پشت مى كنند، و يارى نمى يابند (111)

هر جا كه يافته شوند، دچار خوارى اند، مگر آنكه به پناه امان خدا و زينهار مردم [مسلمان] روند، و سزاوار خشم الهى شدند و دچار نادارى گرديدند، اين از آن بود كه آيات الهى را انكار مى كردند و پيامبران را به ناحق مى كشتند، و از آن بود كه سركشى كردند و از حد درگذشتند (112)

آنان يكسان و همسان نيستند، از اهل كتاب گروهى درست كردارند كه آيات الهى را در دل شب مى خوانند و سر به سجده مى نهند (113)

به خداوند و روز بازپسين

ايمان مى آورند و به نيكى فرمان مى دهند و از ناشايستى بازمى دارند و به نيكوكارى مى شتابند و اينان از شايستگانند (114)

و هر كار خيرى كه انجام دهند هرگز بدون پاداش و سپاس نخواهند ماند، و خداوند از پرهيزگاران آگاه است (115)

كافران را اموال و فرزندانشان به هيچ روى از عذاب الهى باز ندارد، و اينان دوزخى اند و جاودانه در آنند (116)

داستان آنچه در زندگانى دنيا مى بخشند، همچون داستان بادى است كه سرماى سوزانى در بردارد و به كشتزار كسانى كه در حق خويش ستم كرده اند، بزند و آن را نابود سازد، و خداوند به آنان ستم نكرد بلكه خود بر خويشتن ستم كردند (117)

اى مومنان از غير خودتان كسانى را به همدلى نگيريد كه از هيچ نابكارى در حق شما فروگذار نكنند و به رنج و محنت افتادن شما را خوش دارند و دشمنى از لحن و سخنشان آشكار شده است و آنچه دلهاشان پنهان مى دارد، بدتر است، آرى اگر انديشه كنيد آيات خويش را به روشنى برايتان بيان كرده ايم (118)

شماييد كه آنها را دوست داريد ولى آنان شما را دوست ندارند، و شما به همه كتابهاى آسمانى ايمان داريد، و چون با شما رو در رو شوند، گويند ايمان آورده ايم و چون تنها شوند، سرانگشتان خويش را از غيظ شما به دندان مى گزند، بگو به غيظ خويش بميريد، خداوند از راز دلها آگاه است (119)

اگر به شما خيرى برسد ايشان را اندوهگين كند و اگر به شما بدى و ناخوشى رسد، از آن شاد مى شوند، و اگر شكيبايى و پارسايى ، بدسگالى آنان شما را زيانى نرساند، كه خداوند

به كار و كردار آنان چيره است (120)

و ياد آر آنگاه كه [در جنگ احد] بامدادان از خانه ات بيرون شدى و [يكايك] مومنان را در مواضعى براى كارزار مى گماردى و خداوند شنواى داناست (121)

ياد آر از هنگامى كه دو گروه از شما خواستند هراسى به دل خود راه دهند، و حال آنكه خداوند ياور آنان بود، و مومنان بايد كه بر خداوند توكل كنند (122)

و خداوند شما را در حالى كه ناتوان بوديد در [جنگ] بدر يارى داد، پس از خداوند پروا كنيد مگر سپاس او را به جاى آوريد (123)

آنگاه كه به مومنان گفتى آيا شما را كفايت نمى كند كه پروردگارتان به سه هزار فرشته كه [از آسمان] فرو فرستاده يارى تان دهد؟ (124)

آرى اگر شكيبايى و پارسايى كنيد و آنان [دشمنان] همينگونه شتابان بر سر شما فرود آيند، پروردگارتان شما را با [فرستادن] پنجهزار فرشته نشانگذار يارى مى دهد (125)

و خداوند آن را جز مژده اى براى شما نكرد و تا دلهايتان به آن آرام گيرد، و پيروزى جز از سوى خداوند پيروزمند فرزانه نيست (126)

تا بخشى از كافران را براندازد يا تارومار كند، تا نوميدانه بازگردند (127)

اختيار اين كار با تو نيست، چه [خداوند] از آنان درگذرد، چه عذابشان كند، چرا كه ستمكارند (128)

و آنچه در آسمانها و در زمين است از آن خداوند است، هر كه را كه خواهد مى آمرزد و هر كه را كه خواهد عذاب مى كند و خداوند آمرزگار مهربان است (129)

اى مومنان ربا را چندين و چند برابر مخوريد و از خداوند پروا كنيد تا رستگار شويد (130)

و از آتشى

بترسيد كه براى كافران آماده شده است (131)

و از خداوند و پيامبر اطاعت كنيد باشد كه مشمول رحمت شويد (132)

و براى نيل به آمرزش پروردگارتان و بهشتى كه پهناى آن همچند پهناى آسمانها و زمين است و براى پرهيزگاران آماده شده است، بشتابيد (133)

كسانى كه در راحت و رنج انفاق مى كنند و خشم خود را فرو مى خورند و از مردمان در مى گذرند و خداوند نيكوكاران را دوست دارد (134)

و كسانى كه چون كار ناشايستى كردند يا بر خويشتن ستم روا داشتند خداى را ياد كنند و براى گناهانشان آمرزش خواهند - و چه كسى جز خداوند گناهان را مى آمرزد - و آنان كه آگاهانه در كارهاى [ناروايى] كه كرده اند پافشارى و پيگيرى نكرده اند (135)

پاداش اينان آمرزش پروردگارشان و بوستانهايى است كه از فرودست آن جويباران جارى است و جاودانه در آنند و پاداش نيكوكاران چه خوب است (136)

پيش از شما سنتهايى بوده و گذشته است، در زمين سير و سفر كنيد و سرانجام دروغ انگاران را بنگريد (137)

اين بيانگر [عبرتها] براى مردم و راهنما و پندآموز پرهيزگاران است (138)

و سستى نورزيد و اندوهگين نباشيد چرا كه شما اگر مومن باشيد، برتريد (139)

اگر آسيبى به شما رسيده باشد، به آن قوم [حريفان شما] نيز آسيبى همانند آن رسيده است، و اين روزگار را [براى عبرت] در ميان مردم مى گردانيم، و تا خداوند مومنان را معلوم بدارد و از شما گواهانى بگيرد و خدا ستمكاران را دوست ندارد (140)

و تا خداوند مومنان را [كامل عيار سازد و] بپالايد و كافران را نيست و ناچيز گرداند (141)

آيا گمان

برده ايد كه به بهشت مى رويد حال آنكه خداوند هنوز جهادگران و شكيبايان شما را معلوم نداشته است؟ (142)

و پيش از روياروى شدن با مرگ، آرزوى شهادت داشتيد، سرانجام آن [معركه جنگ] را ديديد و به آن مى نگريد (143)

و محمد جز پيامبرى نيست كه پيش از او هم پيامبرانى بوده اند، آيا اگر او بميرد يا كشته شود [از پيروى او و عقيده خود] باز مى گرديد؟ و هر كس كه [از عقيده خود] بازگردد [بداند كه] هرگز به خداوند زيانى نمى رساند، و زودا كه خداوند سپاسگزاران را پاداش دهد (144)

و هيچ كس جز به اذن الهى نمى ميرد كه اين سرنوشتى زماندار است، و هر كس پاداش دنيوى بخواهد، چنين پاداشى به او مى بخشيم، و هر كس جزاى اخروى بخواهد، چنان پاداشى به او خواهيم داد و زودا كه خداوند سپاسگزاران را پاداش دهد (145)

و چه بسيار پيامبرانى كه همراه ايشان توده هاى انبوه نبرد كردند و از هر رنجى كه در راه خدا ديدند نه سستى ورزيدند و نه ضعف و زبونى نشان دادند، و خداوند شكيبايان را دوست دارد (146)

و سخن ايشان جز اين نبود كه گفتند پروردگارا گناهان ما و گزافكاريمان را در كارمان بيامرز و گامهاى ما را استوار بدار و ما را بر خدانشناسان پيروز گردان (147)

آنگاه خداوند به آنان پاداش دنيوى و پاداش نيك اخروى عطا كرد، و خداوند نيكوكاران را دوست دارد (148)

اى مومنان اگر از كافران پيروى كنيد شما را [از عقيده تان] باز مى گردانند و آنگاه زيانكار مى گرديد (149)

آرى خداوند مولاى شماست و همو بهترين ياور است (150)

زودا كه در دل كافران

به خاطر شرك ورزيدنشان به خدا كه هيچگونه حجت و برهانى بر آن نفرستاده است، هراس افكنيم و سرا و سرانجام آنان دوزخ است و جايگاه ستمكاران چه بد است (151)

و آنگاه كه به اذن الهى آنان را تارومار مى كرديد، خداوند وعده خويش را به شما تحقق بخشيد، تا آنجا كه بد دل شديد و پس از آنكه خواسته ها و خواستنى ها را به شما نماياند، بگو - مگو در كار آورديد و سركشى پيشه كرديد، چه گروهى از شما دنيا را مى طلبد و گروهى از شما آخرت را، سپس شما را از آنان منصرف كرد تا شما را [در بوته امتحان] بيازمايد، و سرانجام از شما درگذشت، و خداوند بر مومنان بخشش و بخشايش دارد (152)

ياد آوريد آنگاه كه راه خويش در پيش گرفته، و پرواى هيچكس را نداشتيد و پيامبر در دنبال شما، شما را فرا مى خواند، و بدينسان غم و محنتى نصيب شما كرد، تا سرانجام بر آنچه از دستتان رفت يا بر سرتان آمد، اندوهى نخوريد، و خداوند به كار و كردار شما آگاه است (153)

سپس، پس از آن غم و محنت، آرامشى [به صورت] خوابى سبك بر شما نازل كرد كه گروهى از شما را فراگرفت، و گروهى ديگر هم بودند كه فقط در غم جان خويش بودند و انديشه هاى ناسزاوارى درباره خداوند داشتند كه همچون پندارهاى جاهليت بود، مى گفتند آيا ما را در اين كار اختيارى هست؟ بگو سررشته همه كارها به دست خداوند است، و در دل خويش چيزهايى مى نهفتند كه بر تو آشكار نمى كردند، مى گفتند اگر ما را در اين كار اختيارى بود، در اينجا كشته

نمى شديم، بگو اگر در خانه هاى خويش هم بوديد، كسانى كه كشته شدن در سرنوشتشان نوشته شده بود، [با پاى خويش] به قتلگاه خويش رهسپار مى شدند، تا بدينسان خداوند نيات شما را بيازمايد، و آنچه در دل داريد بپالايد، و خداوند به راز دلها آگاه است (154)

كسانى از شما كه روز برخورد دو گروه [غزوه احد] پشت كردند، شيطان به خاطر بعضى از كار و كردارشان آنان را به لغزش كشاند، و خداوند از آنان درگذشت، چرا كه خداوند آمرزگار بردبار است (155)

اى مومنان مانند كسانى نباشيد كه كفر ورزيدند و در حق دوستانشان هنگامى كه به راه افتادند يا جهادگر شدند، گفتند اگر نزد ما مى ماندند نمى مردند و كشته نمى شدند، تا خداوند اينچنين اين [پندار] را مايه حسرت در دلشان قرار دهد، و خداست كه زنده نگه مى دارد و مى ميراند، و خدا به آنچه مى كنيد بيناست (156)

و اگر در راه خدا كشته شويد، يا درگذريد، آمرزش و رحمتى از خدا بهتر است از آنچه آنان مى اندوزند (157)

و اگر درگذريد يا كشته شويد، سرانجام به نزد خداوند محشور مى گرديد (158)

به لطف رحمت الهى با آنان نرمخويى كردى، و اگر درشتخوى سختدل بودى بى شك از پيرامون تو پراكنده مى شدند، پس از ايشان درگذر و برايشان آمرزش بخواه و در [اين] كار با آنان مشورت كن، و چون عزمت را جزم كردى بر خداوند توكل كن، كه خدا اهل توكل را دوست دارد (159)

اگر خداوند شما را يارى دهد، كسى بر شما پيروز نخواهد شد، و اگر شما را فروگذارد، كيست كه شما را پس از او يارى دهد، و مومنان بايد

كه تنها بر خداوند توكل كنند (160)

و هيچ پيامبرى را نمى سزد كه خيانت روا دارد و هر كس خيانتورزد، روز قيامت، وبال خيانتش را همراه آورد، آنگاه به هر كس جزاى كار و كردارش به تمامى داده شود و بر آنان ستم نرود (161)

آيا كسى كه جوياى خشنودى الهى است همانند كسى است كه سزاوار خشم الهى شده است؟ كه سرا و سرانجامش جهنم است و چه بد سرانجامى است (162)

آنان را در نزد خداوند درجات [متفاوت] است و خداوند به آنچه مى كنند بيناست (163)

خداوند بر مومنان منت نهاد [و نعمت داد] كه پيامبرى از ميان خودشان برانگيخت كه آيات او را بر آنان مى خواند و پاكيزه شان مى دارد و به آنان كتاب و حكمت مى آموزد، در حالى كه در گذشته در گمراهى آشكارى بودند (164)

آيا هنگامى كه به شما مصيبتى رسيد كه دو چندان آن را [بر دشمنان خود] وارد آورده بوديد، مى گوييد اين از كجاست؟ بگو اين از سوى خودتان است [و] خداوند بر هر كارى تواناست (165)

و آنچه در روز برخورد دو گروه [غزوه احد] به شما رسيد، به اذن الهى بود، تا مومنان را معلوم بدارد (166)

همچنين منافقان را، كه چون به آنان گفته شد بياييد در راه خدا كارزار كنيد يا به دفاع برخيزيد، گفتند اگر مى دانستيم جنگى خواهد بود، حتما از شما پيروى مى كرديم، اينان در چنين روزى به كفر نزديكتر بودند تا به ايمان، به زبان چيزى مى گويند كه در دلهايشان نيست و خداوند به آنچه نهان مى دارند، داناتر است (167)

اينان [كسانى هستند] كه خود از جهاد تن زدند و در

حق دوستانشان گفتند اگر از ما پيروى مى كردند كشته نمى شدند، بگو اگر راست مى گوييد مرگ را از خودتان باز بداريد (168)

و كسانى را كه در راه خدا كشته شده اند، مرده مپندار، بلكه اينان زنده اند و در نزد پروردگارشان روزى دارند (169)

از آنچه خداوند از لطف خويش به آنان بخشيده شادمانند، و از احوال كسانى كه به دنبالند و هنوز به آنان نپيوسته اند خوشوقتند، چرا كه نه بيمى بر آنهاست و نه اندوهگين مى شوند (170)

و به نعمت و بخشش الهى شادمانند و به اينكه خداوند پاداش مومنان را تباه نمى گرداند (171)

كسانى كه پس از آنكه به آنان رنج و آسيب رسيد به حكم خداوند و پيامبر گردن نهادند براى نيكوكاران و پرهيزگارانشان پاداشى بزرگ [مقرر گرديده] است (172)

همان كسانى كه چون بعضى به ايشان گفتند كه مردمان [مشركان مكه] در برابر شما گرد آمده اند از آنان بترسيد [به جاى ترس و بددلى، اين كار] بر ايمانشان افزود و گفتند خداوند ما را بس و چه نيكوكار ساز است (173)

آنگاه به فضل و نعمت الهى باز گشتند و آسيبى به آنان نرسيد و همچنان جوياى خشنودى الهى بودند و خداوند داراى بخشش و بخشايش بيكران است (174)

آن شيطان است كه دوستدارانش را مى ترساند، اگر مومنيد از آنان نترسيد و از من بترسيد (175)

و كسانى كه در كفر مى كوشند، تو را اندوهگين نكنند، اينان هرگز زيانى به خداوند نمى رسانند، خدا مى خواهد كه نصيبى براى آنان در آخرت نگذارد، و عذابى سهمگين [در پيش] دارند (176)

كسانى كه كفر را به بهاى ايمان خريدند هرگز به خداوند زيانى نمى رسانند و عذابى

دردناك خواهند داشت (177)

و كافران هرگز مپندارند كه چون مهلتشان مى دهيم به سود آنان است، تنها [از آن روى] به آنان مهلت [و ميدان] مى دهيم كه تا سرانجام بر گناهان خويش بيفزايند و عذاب خفتبارى [در كمين] دارند (178)

خداوند نمى خواهد مومنان را به حالى كه شما داريد رها كند، مگر آنكه پاك را از پليد جدا كند، و خداوند نمى خواهد شما را از غيب آگاه سازد، ولى هر كس را كه بخواهد از پيامبرانش بر مى گزيند، پس به خداوند و پيامبرانش ايمان بياوريد، و اگر ايمان بياوريد و پرهيزگارى كنيد، پاداش بزرگى خواهيد داشت (179)

و كسانى كه در بخشيدن از آنچه خدا از فضل خويش به آنان بخشيده، بخل مى ورزند مپندارند كه اين كار به سودشان است، بلكه آن به زيان آنهاست، زودا كه مايه بخلشان در روز قيامت [همچون طوق لعنت] گردنگيرشان شود، و ميراث آسمانها و زمين از آن خداوند است، و خدا به آنچه مى كنيد آگاه است (180)

آرى خداوند سخن كسانى را كه گفتند خدا فقير است و ماييم كه توانگريم، شنيد، سخنشان را و نيز [گناهشان را] كه پيامبران را به ناحق كشته اند، باز مى نويسيم و مى گوييم عذاب آتش دوزخ را بچشيد (181)

اين به خاطر كار و كردار پيشين شماست و [گرنه] خداوند هرگز در حق بندگان ستمگر نيست (182)

اينان كسانى هستند كه مى گفتند خداوند به ما سفارش كرده است كه به هيچ پيامبرى ايمان نياوريم مگر آنكه قربانى اى عرضه بدارد كه آتش آن را پاك بسوزد، بگو پيش از من پيامبرانى بودند كه براى شما معجزاتى آوردند و همين را هم كه گفتيد عرضه

داشتند، اگر راست مى گوييد پس چرا آنان را كشتيد (183)

پس اگر تو را دروغزن انگاشتند، بدان كه پيامبرانى هم كه پيش از تو بودند و معجزات و نوشته ها و كتابهاى روشنگر آورده بودند، با انكار و تكذيب مواجه شدند (184)

هر جاندارى چشنده [طعم] مرگ است و بى شك در روز قيامت پاداشتهايتان را به تمامى خواهند داد، آنگاه هر كس كه از آتش دوزخ دور داشته و به بهشت درآورده شود، رستگار شده است، و زندگانى دنيا جز مايه فريب نيست (185)

و شما همواره به مال و جان آزموده شويد و از پيشينيان اهل كتاب و مشركان، سخنان دلازار بسيار خواهيد شنيد، و اگر شكيبايى و پارسايى ورزيد، بدانيد كه اينها از كارهاى سترگ است (186)

و خداوند از اهل كتاب پيمان گرفت كه آن را براى مردم بيان كنيد و پنهان مداريد، ولى آن را پشتسر افكندند و به بهاى ناچيزى فروختند، چه بد است آنچه خريدند (187)

هرگز كسانى را كه به آنچه كرده اند شادمانى مى كنند، و دوست دارند براى آنچه نكرده اند، ستوده شوند، رسته از عذاب مپندار و عذاب دردناكى [در پيش] دارند (188)

و فرمانروايى آسمانها و زمين از آن خداوند است و خدا بر هر كارى تواناست (189)

در آفرينش آسمانها و زمين و در پى يكديگر آمدن شب و روز، شگفتى هايى براى خردمندان است (190)

كسانى كه خداوند را [در همه احوال] ايستاده و نشسته و بر پهلو آرميده، ياد مى كنند و در آفرينش آسمانها و زمين مى انديشند كه پروردگارا اين را بيهوده نيافريده اى، پاكا كه تويى، ما را از عذاب آتش دوزخ در امان بدار (191)

پروردگارا هر كس را كه به دوزخ درآورى، خوار و رسوايش ساخته اى و ستمكاران ياورانى ندارند (192)

پروردگارا شنيديم كه دعوتگرى به ايمان فرامى خواند كه به پروردگارتان ايمان بياوريد، و ما ايمان آورديم، پروردگارا گناهان ما را بيامرز و سيئات ما را بزداى و ما را در زمره نيكان بميران (193)

پروردگارا آنچه به پيامبرانت وعده داده اى به ما ببخش و ما را روز قيامت خوار و رسوا مگردان، كه تو خلف وعده نخواهى كرد (194)

آنگاه پروردگارشان دعاى آنان را اجابت كرد كه من عمل هيچ صاحب عملى را از شما چه مرد باشد، چه زن - كه همه همانند يكديگريد - ضايع [و بى پاداش] نمى گذارم، آرى كسانى كه هجرت كرده اند و از خانه و كاشانه هايشان رانده شده اند و در راه من آزار ديده اند و به جهاد پرداخته اند و كشته شده اند، سيئاتشان را مى زدايم و به بوستانهايى كه جويباران از فرو دست آن جارى است درشان مى آورم، اين پاداش الهى است و پاداش نيكو نزد خداوند است (195)

گشت و گذار كافران در شهرها تو را نفريبد (196)

بهره مندى ناچيزى است، سپس سرا و سرانجام آنان جهنم است و چه بد آرامگاهى است (197)

اما كسانى كه از پروردگارشان پروا داشته اند، بوستانهايى دارند كه جويباران از فرودست آن جارى است و جاودانه در آنند، اين پيشكش الهى است و آنچه در نزد خداوند است براى نيكوكاران بهتر است (198)

و از اهل كتاب كسانى هستند كه به خداوند و آنچه براى شما نازل شده و آنچه براى خودشان نازل شده، ايمان دارند، و در برابر خداوند خاشعند و آيات الهى را به بهاى ناچيز

نمى فروشند، پاداش اينان نزد پروردگارشان [محفوظ] است كه خداوند زودشمار است (199)

اى مومنان شكيبايى و پايدارى ورزيد و آماده جهاد [و ساير عبادات] باشيد، و از خداوند پروا كنيد، باشد كه رستگار شويد (200)

نكند وعده را (9)

آنان كه كفر ورزيدند بى نياز نكندشان اموالشان و نه فرزندانشان از خدا به چيزى و ايشانند سوخت آتش (10)

همچون شيوه آل فرعون و آنان كه پيش از ايشان بودند تكذيب كردند آيتهاى ما را پس گرفت خدا ايشان را به گناهانشان و خدا است سخت شكنجه (11)

بگو بدانان كه كفر ورزيدند به زودى سركوب شويد و گرد آورده شويد به سوى دوزخ و چه زشت است آرامشگاه (12)

همانا شما را است آيتى در دو سپاه كه تلاقى كردند سپاهى كه نبرد مى كرد در راه خدا و ديگرى كه كافر بود مى ديدندشان دو برابر خويش به ديدن چشم و خدا است آنكه كمك كند به يارى خود هر كه را خواهد همانا در اين است پندى از براى خردمندان يا بينايان (13)

آراسته شد براى مردم دوستى شهوتها از زنان و فرزندان و پوستهاى گاو آكنده از زر و سيم و اسبان داغ دار و دامها و كشت اين است بهره زندگانى دنيا و خدا است نزد او نكو بازگشتنگاه (14)

بگو آيا آگهيتان دهم به بهتر از اين آنان را كه پرهيزكارند نزد پروردگارشان باغهائى است روان زير آنها جوى ها جاودانند در آنها و زنانى پاك شده و خوشنوديى از خدا و خدا به بندگان است بينا (15)

آنان كه گويند پروردگارا ايمان آورديم پس بيامرز براى ما گناهان ما را و نگه دار ما را از عذاب آتش (16)

آن شكيبايان و راستگويان و فروتنان و بخشايندگان و استغفاركنندگان در سحرها (17)

گواهى داد خدا كه نيست خدائى جز او و فرشتگان و دانشمندان قيام كننده به داد نيست خداوندى

جز او عزتمند حكيم (18)

همانا دين نزد خدا اسلام است و اختلاف نكردند آنان كه داده شدند كتاب را مگر پس از آنكه بيامدشان علم به ستمگرى ميان خويش و كسى كه كفر ورزد به آيتهاى خدا همانا خدا است شتابنده در حساب (19)

پس اگر با تو در ستيزند بگو روى آوردم به سوى خدا و آنكه مرا پيروى كرد و بگو بدانان كه داده شدند كتاب را و اميون (مادرزادگان يا ناخوانايان) آيا اسلام آورديد پس اگر اسلام آوردند همانا هدايت يافتند و اگر پشت كردند نيست بر تو جز رساندن و خدا به بندگان است بينا (20)

همانا آنان كه كفر ورزند به آيتهاى خدا و بكشند پيمبران را به ناحقّ و بكشند آنان را كه امر كنند به دادگرى از مردم پس آگهيشان ده به عذابى دردناك (21)

آنانند كه تباه شد كارهاى ايشان در دنيا و آخرت و نيستشان يارانى (22)

آيا نديدى آنان را كه داده شدند بهره اى را از كتاب خوانده مى شوند به كتاب خدا تا حكم كند ميانشان پس پشت كنند گروهى از ايشان حالى كه روگردانند (23)

اين بدان است كه گفتند نرسد ما را آتش جز روزكى چند و بفريفتشان در دينشان آنچه دروغ مى بستند (24)

پس چگونه است هنگامى كه گرد آوريمشان براى روزى كه نيست شكى در آن و داده شود به هر كس هر آنچه دست آورده است و ستم نشوند (25)

بگو بار خدايا دارنده پادشاهى (فرمانروائى) دهى پادشاهى را به هر كه خواهى و بستانيش از هر كه خواهى و عزيز گردانى هر كه را خواهى و خوار كنى

هر كه را خواهى به دست تو است خير همانا توئى بر همه چيز توانا (26)

فرو برى شب را در روز و فرو برى روز را در شب و برون آرى زنده را از مرده و بيرون آورى مرده را از زنده و روزى دهى هر كه را خواهى بى شمار (27)

نگيرند مؤمنان كافران را دوستانى جز مؤمنان و آنكس كه بكند اين كار را نيست از خدا در چيزى مگر آنكه پرهيز كنيد از ايشان پرهيزى و بيم دهد شما را خدا از خويشتن و به سوى خدا است بازگشت (28)

بگو اگر پنهان سازيد آنچه را در سينه هاى شما است يا آشكار كنيد بداندش خدا و مى داند آنچه را در آسمانها است و آنچه در زمين و خدا بر هر چيزى توانا است (29)

روزى كه بيابد هر كس آنچه را كرده است از خوبى آماده و هر چه كرده است از بدى آرزو كند كاش ميان او و ميان آن مسافت دورى مى بود و بيم دهد شما را خدا از خويش و خداوند است به بندگان مهربان (30)

بگو اگر دوستدار خدائيد مرا پيروى كنيد تا دوست دارد شما را خدا و بيامرزد از گناهان شما و خدا است آمرزنده مهربان (31)

بگو فرمان بريد خدا و رسول را پس اگر پشت كردند همانا خدا دوست ندارد كافران را (32)

همانا برگزيد خدا آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر جهانيان (33)

نژادى كه بعضيشان از بعضى است و خدا شنواى دانا است (34)

هنگامى كه گفت زن عمران پروردگارا نذر كردم براى تو آنچه را در

شكم دارم آزاد پس بپذير از من همانا توئى شنواى دانا (35)

و هنگامى كه بنهادش گفت پروردگارا همانا بنهادمش مادينه و خدا داناتر است بدانچه بنهاد و نيست نرينه مانند مادينه و همانا ناميدش مريم و پناه دادمش به تو خود و فرزندانش را از شيطان رانده شده (36)

پس پذيرفتش خدا پذيرفتنى نكو و رويانيدش روئيدنى نكو و كفيلش ساخت زكريا را هرگاه درآمدى بر او زكريا در محراب يافتى نزدش روزيى گفتى اى مريم از كجا است تو را اين گفتى آن از نزد خدا است همانا خداوند روزى دهد هر كه را خواهد بى شمار (37)

اينجا خواند زكريا پروردگار خويش را گفت پروردگارا ببخش مرا از نزد خود نسلى پاكيزه كه توئى همانا شنونده دعا (38)

پس بانگ زدندش فرشتگان و او ايستاده بود به نماز در پرستشگاه كه خدايت مژده دهد به يحيى تصديق كننده به كلمه اى از خدا و بزرگوارى (مهترى) و خويشتن نگهدار و پيمبرى از شايستگان (39)

گفت پروردگارا چگونه مرا پسرى شود و رسيده است مرا پيرى و زنم نازا است گفت بدينگونه خدا مى كند هرچه را خواهد (40)

گفت پروردگارا قرار ده براى من آيتى گفت آيت تو آن است كه سخن نگوئى با مردم سه روز جز به رمز و ياد كن پروردگار خويش را بسيار و سپاس گزار به شامگاهان و بامداد (41)

و هنگامى كه گفتند فرشتگان اى مريم همانا خداوندت برگزيد و پاك ساخت و اختيار كرد تو را بر زنان جهانيان (42)

اى مريم فروتن شو براى پروردگار خويش و سجود كن و ركوع كن با ركوع گزاران (43)

اين از

اخبار نهان است كه وحى فرستيمش به سوى تو و نبودى نزد آنان گاهى كه مى افكندند قلمهاى خويش را كه كدامين كفيل شوند مريم را و نبودى نزد ايشان گاهى كه ستيزه مى كردند (44)

هنگامى كه گفتند فرشتگان اى مريم همانا خدايت بشارت دهد به كلمه اى از خود نامش مسيح عيسى فرزند مريم آبرومندى در دنيا و آخرت و از مقربان (45)

و سخن گويد مردم را در گهواره و در پيرى و از شايستگان (46)

گفت پروردگارا چگونه باشدم فرزندى و به من نزديك نشده است بشرى گفت بدينسان خدا بيافرد هرچه را خواهد چون بگذراند كارى را جز اين نيست كه گويدش بشو پس بشود (47)

و بياموزدش كتاب و حكمت و تورات و انجيل را (48)

و فرستاده اى به سوى بنى اسرائيل كه آوردم شما را آيتى از پروردگار شما كه مى آفرم براى شما از گل مانند پيكر پرنده و مى دمم در آن پس مى شود پرنده اى به اذن خدا و بهبودى دهم كور مادرزاد و پيس را و زنده كنم مردگان را به اذن خدا و آگهى دهم شما را از آنچه مى خوريد و آنچه در خانه هاى خود نگه مى داريد همانا در اين است آيتى براى شما اگر هستيد مؤمنان (49)

و تصديق كننده آنچه پيش روى من است از تورات و تا حلال كنم براى شما بعض آنچه حرام بوده است بر شما و آوردم شما را آيتى از پروردگار شما پس بترسيد خدا را و مرا فرمان بريد (50)

همانا خدا است پروردگار من و شما پس بپرستيدش اين است راهى راست (51)

و هنگامى كه احساس كرد عيسى از ايشان كفر

را گفت كيستند ياران من به سوى خدا گفتند حواريون مائيم ياران خدا ايمان آورديم به خدا و گواه باش كه مائيم مسلمانان (52)

پروردگارا ايمان آورديم بدانچه فرستادى و پيروى كرديم پيمبر را پس بنويس ما را با گواهان (53)

و مكر كردند و مكر كرد خدا و خدا است بهترين مكركنندگان (54)

هنگامى كه گفت خدا اى عيسى همانا بازگيرنده ام تو را و بالابرنده ام تو را به سوى خود و پاك كننده ام تو را از آنان كه كفر ورزيدند و گرداننده ام آنان را كه پيرويت كردند برتر از آنان كه كفر ورزيدند تا روز قيامت سپس به سوى من است بازگشت شما پس حكم كنم ميان شما در آنچه بوديد در آن اختلاف مى كرديد (55)

پس آنان كه كفر ورزيدند عذابشان كنم عذابى سخت در دنيا و آخرت و نيستشان يارانى (56)

و اما آنان كه ايمان آوردند و كردار شايسته كردند پس سراسر دهد بديشان پاداششان را و خدا نيست دوستدار ستمگران (57)

اين را همى خوانيمش بر تو از آيتها و يادداشت حكمت آميز (استوار) (58)

همانا مثل عيسى نزد خدا مانند آدم است بيافريدش از خاك پس بدو گفت بشو پس شد (59)

حق از پروردگار تو است پس نباش از شك كنندگان (60)

پس هر كه بستيزد با تو در آن از پس آنچه بيامده است تو را از دانش بگو بيائيد بخوانيم فرزندان ما و فرزندان شما را و زنان ما و زنان شما را و ما خود و شما خويش را سپس نفرين كنيم پس بگردانيم لعنت خدا را بر دروغگويان (61)

همانا اين است داستانهاى حقّ و نيست خدائى جز

خدا و همانا خدا است عزتمند حكيم (62)

پس اگر روى برگردانيدند همانا خدا دانا است به تبهكاران (63)

بگو اى اهل كتاب بيائيد به سوى سخنى يكسان ميان ما و شما كه نپرستيم جز خدا را و انباز وى نگردانيم چيزى را و نگيرد بعضى از ما بعضى را خدايانى جز خدا پس اگر پشت كردند بگوئيد گواه باشيد كه مائيم مسلمانان (64)

اى اهل كتاب چرا ستيزه كنيد در ابراهيم حالى كه فرستاده نشده است تورات و انجيل مگر پس از او آيا تعقّل نمى كنيد (65)

اينك شما ستيزه كرديد در آنچه شما را است علمى بدان پس چرا ستيزه كنيد در آنچه نيستتان علمى بدان و خدا مى داند و شما نمى دانيد (66)

نبود ابراهيم يهود و نه ترسائى و ليكن بود يكتاپرستى مسلمان و نبود از شرك ورزندگان (67)

همانا سزاوارترين مردم به ابراهيم آنانند كه پيرويش كردند و اين پيمبر و آنان كه ايمان آوردند و خدا است سرپرست مؤمنان (68)

دوست داشتند گروهى از اهل كتاب كاش گمراه مى كردند شما را و گمراه نكنند جز خويشتن را و درنمى يابند (69)

اى اهل كتاب چرا كفر مى ورزيد به آيتهاى خدا و شما خود گواهيد (70)

اى اهل كتاب چگونه مى پوشانيد حقّ را به باطل و نهان مى داريد حقّ را و خود مى دانيد (71)

و گفتند گروهى از اهل كتاب ايمان آريد بدانچه فرستاده شده است بر آنان كه ايمان آوردند آغاز روز و كفر ورزيد آخر آن شايد بازگردند (72)

و ايمان نياريد جز براى آنكو پيروى كرده است كيش شما را بگو همانا هدايت خدا است هدايت تا نبادا داده

شود كسى مانند آنچه داده شديد يا بستيزند با شما نزد پروردگارتان بگو همانا فزونى به دست خدا است دهدش به هر كه خواهد و خدا است گشايشمند دانا (73)

مخصوص گرداند به رحمت خود هر كه را خواهد و خدا است دارنده فضلى بزرگ (74)

و از اهل كتاب است آنكه اگر بسپرى بدو پوست گاوى آكنده از زر بازگرداندش به تو و از ايشان است آنكه اگر دينارى بدو سپرى بازش نگرداند به تو مگر آنچه پيوسته بر آن ايستاده باشى اين بدان است كه گفتند نيست بر ما در اُميّين (مادرزادگان يا ناخوانايان) راهى و گويند بر خدا دروغ را و خود مى دانند (75)

بلكه آن كس كه وفا كند به عهد خود و بپرهيزد همانا خدا است دوستدار پرهيزكاران (76)

همانا آنان كه بفروشند پيمان خدا و سوگندهاى خويش را به بهائى اندك آنان را نيست بهره اى در آخرت و سخن نگويد با ايشان خدا و ننگرد بديشان روز قيامت و نه پاك سازدشان و براى ايشان است عذابى دردناك (77)

و همانا از ايشان است گروهى كه گردانند زبانهاى خويش را به كتاب تا پنداريدش از كتاب و نيست آن از كتاب و گويند آن از نزد خدا است و نيست آن از نزد خدا و گويند بر خدا دروغ را و خود مى دانند (78)

نبوده است براى بشرى كه بدهدش خدا كتاب و حكم و پيمبرى را سپس به مردم گويد باشيد بندگان من جز خدا و ليكن باشيد خدايگان (يا دانشمندان دين يا پرورش دهندگان) بدانچه آموزيد كتاب را و بدانچه درس فراگيريد (79)

و نفرمايد شما را كه

برگيريد فرشتگان و پيمبران را خدايانى آيا فرمان دهد شما را به كفر پس از آنكه هستيد مسلمانان (80)

و هنگامى كه برگرفت خدا پيمان پيمبران را كه آنچه آوردم شما را از كتاب و حكمت پس آمد شما را فرستاده اى تصديق كننده آنچه با شما است البته بدو ايمان آريد و البته ياريش كنيد گفت آيا اقرار كرديد و گرفتيد بر اين پيمان مرا گفتند اقرار كرديم گفت پس گواه باشيد و منم با شما از گواهان (81)

و آن كس كه روى گرداند پس از اين آنانند نافرمانان (82)

پس آيا جز دين خدا را خواهند و براى او اسلام آورده است هر كه در آسمانها و زمين است خواه و ناخواه و به سوى او بازگردانيده مى شوند (83)

بگو ايمان آورديم به خدا و آنچه بر ما فرود آمد و آنچه فرود آمد بر ابراهيم و اسماعيل و اسحق و يعقوب و اسباط و آنچه داده شدند موسى و عيسى و پيمبران از پروردگارشان فرق نگذاريم ميان هيچكدام از ايشان و مائيم براى او اسلام آرندگان (84)

و هر كس بخواهد جز اسلام دينى را هرگز پذيرفته نشود از او و او است در آخرت از زيانكاران (85)

چگونه هدايت كند خدا قومى را كه كافر شدند پس از ايمانشان و گواهى دادند كه پيغمبر است حقّ و بيامدشان نشانى ها و خدا نيست هدايت كننده گروه ستمكاران (86)

آنان را پاداش آن است كه بر ايشان است لعنت خدا و فرشتگان و مردم همگى (87)

جاودانند در آن كاسته نشود از ايشان عذاب و نه مهلت داده شوند (88)

مگر آنان كه توبه كردند پس

از اين و اصلاح كردند كه خداوند است آمرزنده مهربان (89)

همانا آنان كه كفر ورزيدند پس از ايمانشان سپس فزونى گرفتند در كفر هرگز پذيرفته نشود توبه ايشان و آنانند گمراهان (90)

همانا آنان كه كفر ورزيدند و مُردند حالى كه كافرند هرگز قبول نشود از يكى از ايشان سراسر زمين آكنده از زر و گرچه فديه دهد آن را به جاى خويش آنان را است عذابى دردناك و نيست براى ايشان يارانى (91)

هرگز به نيكى نرسيد تا بدهيد از آنچه دوست داريد و آنچه مى دهيد همانا خداوند است بدان دانا (92)

همه خوراكها حلال بود براى بنى اسرائيل جز آنچه حرام كرد اسرائيل بر خويشتن پيش از آنكه نازل شود تورات بگو بياريد تورات را پس بخوانيدش اگر هستيد راستگويان (93)

پس آن كس كه دروغ بندد بر خدا پس از اين آنانند ستمكاران (94)

بگو راست گفته است خدا پس پيروى كنيد ملت ابراهيم يكتاپرست را و نبوده است از شرك ورزان (95)

همانا نخست خانه كه بپا شد براى مردم آن است كه در مكّه است فرخنده اى و هدايتى براى جهانيان (96)

در آن است آيتهاى تابناك مقام ابراهيم و كسى كه درآيدش ايمن باشد و خدا را است بر مردم حجّ خانه آن كس كه بتواند به سويش راهى و آن كس كه كفر ورزد همانا خدا بى نياز است از جهانيان (97)

بگو اى اهل كتاب چرا كفر مى ورزيد به آيتهاى خدا و خدا گواه است بر آنچه مى كنيد (98)

بگو اى اهل كتاب چرا باز مى داريد از راه خدا آن را كه ايمان آورده است خواهيدش كج و شما خود

گواهيد و نيست خدا غافل از آنچه مى كنيد (99)

اى گروه مؤمنان اگر فرمان بريد گروهى را از آنان كه داده شدستند كتاب را برمى گردانند شما را پس از ايمانتان كافران (100)

و چگونه كفر ورزيد و بر شما خوانده مى شود آيتهاى خدا و در ميان شما است فرستاده او و آن كس كه نگهدارى از خدا خواهد همانا هدايت شده است به سوى راهى راست (101)

اى گروه مؤمنان بترسيد خدا را حقّ ترسيدنش و نميريد جز آنكه باشيد مسلمانان (102)

و چنگ زنيد به رشته خدا همگى و پراكنده نشويد و ياد آريد نعمت خدا را بر شما هنگامى كه بوديد دشمنان پس الفت افكند ميان دلهاى شما تا شديد به نعمت او برادران و بوديد بر كنار گودالى از آتش پس رهانيد شما را از آن چنين بيان كند خدا براى شما آيتهاى خويش را شايد هدايت يابيد (103)

و بايد باشد از شما گروهى كه دعوت كنند به نيكى و امركنند به خوبى و نهى كنند از بدى و آنانند رستگاران (104)

و نباشيد مانند آنان كه پراكنده شدند و اختلاف كردند پس از آنكه بيامدشان نشانى ها و از براى آنان است عذابى سخت (105)

روزى كه سفيد شوند روى هائى و سياه شوند روى هائى پس آنان كه سياه شده است روى هاى ايشان آيا كفر ورزيديد پس از ايمان خود پس بچشيد عذاب را بدانچه بوديد كفر مى ورزيديد (106)

و اما آنان كه سفيد شده است روى هاى ايشان پس در رحمت خداوندند ايشانند در آن جاودانان (107)

اين است آيتهاى خدا كه خوانيمش بر تو به حقّ و نيست خدا خواهان ستمى بر جهانيان

(108)

و براى خدا است آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است و به سوى خدا بازگردانيده شوند امور (109)

بوديد بهترين امتى كه برون آورده شديد براى مردم امر مى كنيد به نيكى و نهى مى كنيد از زشتى و ايمان مى آوريد به خدا و اگر ايمان مى آوردند اهل كتاب همانا بهتر بود ايشان را از ايشانند ايمان آرندگانى و بيشتر ايشانند نافرمانان (110)

هرگز به شما آسيبى نرسانند جز آزارى و اگر جنگ كنند با شما پشت به سوى شماكنند و سپس يارى نشوند (111)

زده شد بر ايشان خوارى هر كجا يافت شوند مگر با رشته اى از خدا و رشته اى از مردم و گرفتار شدند به خشمى از خدا يا آوردند خشمى از خدا و افكنده شد بر ايشان پريشانى اين بدان بود كه كفر مى ورزيدند به آيتهاى خدا و مى كشتند پيمبران را به ناحق اين بدان شد كه عصيان ورزيدند و بودند تجاوز كنندگان (112)

نيستند يكسان از اهل كتابند گروهى ايستاده نمازگزار مى خوانند آيتهاى خدا را اثنار شب و ايشانند سجده كنندگان (113)

ايمان آورند به خدا و روز آخر و امر مى كنند به معروف و نهى مى كنند از منكر و بر همديگر پيشى مى گيرند در شتافتن به سوى خوبى ها و آنانند از شايستگان (114)

و آنچه كنند از نيكى ناسپاس نمانند بدان و خدا دانا است به پرهيزكاران (115)

همانا آنان كه كفر ورزيدند بى نيازشان نكند اموالشان و نه اولادشان از خدا به چيزى و آنانند ياران آتش در آنند جاودانان (116)

مثل آنچه انفاق كنند در اين زندگانى دنيا مانند بادى است كه در آن است سرمائى سخت وزيده باشد به كشتزار گروهى

كه خويشتن را ستم كردند پس نابودش ساخته باشد و خدا ستم بر آنان نكرد و ليكن بودند خويشتن را ستم كنندگان (117)

اى گروه مؤمنان نگيريد همدستانى جز از خويش اطرافيان از غير از خويش انتخاب نكنيد كه در آشفتگى شما فروگزار نكنند آنان دوست داشتند رنج شما را همانا كينه از دهانهاى آنان هويدا است و آنچه نهان كند سينه هاى ايشان بزرگتر است همانا بيان كرديم آيتها را براى شما اگر تعقل كنيد (118)

اينك شما دوست داريد ايشان را و دوست ندارند شما را و ايمان مى آوريد به كتاب همه آن و هرگاه ملاقات كنند شما را گويند ايمان آورديم و هرگاه به خلوت روند سرانگشت خشم بر شما به دندان گزند بگو بميريد به خشم خود همانا خدا دانا است بدانچه در سينه ها است (119)

اگر به شما خوبيى رسد ناخوش دارندش و اگر بدى به شما رسد شاد شوند بدان و اگر شكيبا شويد و پرهيزكارى كنيد آيان نرساند نيرنگ ايشان شما را به چيزى همانا خدا است بدانچه كنند فراگيرنده (120)

و هنگامى كه بامداد كردى از نزد خاندان خويش برون شدى و مؤمنان را در مواضع خود جاى مى دادى براى جنگ و خدا است شنواى دانا (121)

هنگامى كه آهنگ كردند دو گروه از شما كه سست شوند و خدا است سرپرست آنان و بر خدا بايد توكل كننده مؤمنان (122)

و همانا يارى كرد شما را خدا در بدر حالى كه خوار بوديد پس بترسيد خدا را شايد شكر گزاريد (123)

هنگامى كه مى گفتى به مؤمنان آيا بس نيست شما را كه كمك فرستد شما را پروردگار شما به سه هزار

فرشته فرودآوردگان (124)

بلكه اگر بردبارى گزينيد و پرهيزكارى كنيد و بر شما درآيند به زودى هم اكنون كمك فرستد شما را پروردگار شما به پنج هزار تن از فرشتگان نشان دارندگان (125)

و نگردانيد آن را خدا جز بشارتى براى شما و تا آرام گيرد دلهاى شما بدان حالى كه نيست يارى پيروزى جز از نزد پروردگار عزتمند حكيم (126)

تا ببرد دنباله آنان را كه كفر ورزيدند يا سركوبشان سازد تا بازگردند زيانكاران (127)

نيست تو را از امر چيزى يا بپذيرد توبه آنان را يا عذابشان كند آنانند ستمگران (128)

خداى را است آنچه در آسمانها است و آنچه در زمين بيامرزد هر كه را خواهد و عذاب كند هر كه را خواهد و خدا است آمرزنده مهربان (129)

اى آنان كه ايمان آورديد نخوريد ربا را سودهائى چند برابر و بترسيد خدا را شايد رستگار شويد (130)

و بترسيد آتشى را كه آماده شده است براى كافران (131)

و فرمان بريد خدا و رسول را شايد رحم شويد (132)

و بشتابيد به سوى آمرزشى از پروردگار خود و بهشتى كه فراخيش پهناى آسمانها و زمين است آماده است براى پرهيزكاران (133)

آنان كه انفاق مى كنند مال خود را هنگام گشايش و تنگدستى و خشم فروخورندگان و گذشت كنندگان از مردم و خدا دوست دارد نكوكاران را (134)

و آنان كه هرگاه فحشائى كنند يا بر خود ستم كنند ياد خدا كنند و آمرزش گناهان خويش خواهند و كيست كه بيامرزد گناهان را جز خدا و اصرار نكنند بر آنچه كرده اند و خود مى دانند (135)

آنان را پاداش آمرزشى است از پروردگارشان